Błędy rynku
· Niedoskonałości gospodarki rynkowej:
– Popyt rynkowy nie zawsze wyraża racjonalne preferencje indywidualne – mogą one być niekompletne lub też odpowiadać innym celom niż użyteczność indywidualna;
– Popyt rynkowy nie zawsze wyraża zapotrzebowanie na dobra korzystne społecznie (merit goods), chociaż są one wynikiem wyboru według indywidualnej skali preferencji (np. alkohol, narkotyki);
– Działanie mechanizmu rynkowego wywołuje tzw. efekty zewnętrzne (externality) - efekty zewnętrzne są skutkiem niepełnej internalizacji przychodów i kosztów prywatnych podmiotów gospodarczych;
– Uczestnicy konkurencji rynkowej chętnie korzystają z możliwości zapewnienia sobie trwałej przewagi nad rywalami we współzawodnictwie o korzyści ekonomiczne, prowadząc rujnującą konkurencję, kartelizację itd.
– Powstają tzw. monopole naturalne (w przypadku rosnących przychodów marginalnych), które nie są w stanie funkcjonować tak jak firmy konkurencyjne;
Monopol naturalny: - występuje w sytuacji, gdy na rynku ze względu na uwarunkowania technologiczne tj. korzyści skali, istnieje miejsce tylko dla jednego producenta, którego wielkość produkcji nie przynosi strat. W tym przypadku cena monopolisty niższa jest niż narzut na cenę i wyższa niż koszt przeciętny całkowity.
– Nie istnieje pełny i swobodny przepływ informacji, występuje ich zniekształcenie (np. z powodu inflacji czy niepewności) w efekcie, czego następuje różnicowanie korzyści uczestników rynku;
– Nie wszystkie dobra są produkowane w sektorze prywatnym - występują również dobra publiczne.
Interwencjonizm państwowy
· Państwo we współczesnej gospodarce:
– Nabywa dobra i usługi,
– Ściąga podatki,
– Dokonuje płatności transferowych,
– Tworzy podstawy prawne,
– Reguluje działalność gospodarczą
· Cele interwencjonizmu państwowego:
– Zmniejszenie wahań koniunkturalnych,
– Kompensowanie efektów zewnętrznych,
– Rozwiązywanie problemów związanych z informacją,
– Zapobieganie nadużywaniu pozycji rynkowej,
– Zapewnienie społecznie akceptowanej dystrybucji dochodów i dóbr społecznie pożądanych.
Nacjonalizacja
Nacjonalizacja, to przejmowanie na własność państwa prywatnych przedsiębiorstw lub ziemi - przeciwieństwo prywatyzacji.
W gospodarce planowej, w okresie jej powstawania, nacjonalizacja jest podstawowym instrumentem tworzenia społecznej (państwowej) formy własności, stanowiącej podstawę istnienia tej gospodarki. Przyjmuje postać aktu prawnego, z mocy którego dokonuje się wywłaszczenia bez odszkodowania (rzadziej za odszkodowaniem - z reguły symbolicznym) określonych przedsiębiorstw lub całych dziedzin wytwarzania (w skrajnych przypadkach - wszystkich).
W gospodarce rynkowej odbywa się ona drogą wykupu lub wywłaszczenia za odszkodowaniem, (gdy negocjacje z dotychczasowym właścicielem, dotyczące wykupu, nie przynoszą rezultatu).
Przyczynami nacjonalizacji mogą być:
1) przeciwdziałanie niekorzystnym skutkom monopolizacji (monopol).
2) konieczność utrzymania i rozwoju tych dziedzin działalności gospodarczej, które stają się mniej atrakcyjne dla właścicieli prywatnych ze względu na obniżające się zyski, a przynoszą społeczeństwu określone korzyści i wpływają na poziom jego dobrobytu.
3) konieczność restrukturyzacji i unowocześnienia pewnych gałęzi produkcji, jeśli przekracza to możliwości prywatnych przedsiębiorców, a jest korzystne ze społecznego punktu widzenia (w tym przypadku po pewnym czasie następuje ponownie reprywatyzacja).
Model gospodarki mieszanej
Gospodarką mieszaną określa się taką gospodarkę rynkową, w której mechanizm rynkowy jest zastępowany, uzupełniany i korygowany przez państwo.
· Założenia modelu gospodarki mieszanej (mixed economy):
– Wprowadzanie prawa gwarantującego przestrzeganie przez podmioty gospodarcze reguł gry rynkowej (tj. gwarancji wolności gospodarczej i własności prywatnej oraz odpowiedzialności);
– Wspieranie wolnej konkurencji w celu zachowania swobód ekonomicznych i równych szans oraz stwarzania warunków do rozwoju przedsiębiorczości;
– Dokonywanie poprzez system podatkowy redystrybucji dochodów na rzecz słabych ekonomicznie grup i osób, która zapewnia im określony poziom życia (programy pomocy socjalnej, transfery dochodów na rzecz bezrobotnych, niepełnosprawnych itp.);
– Prowadzenie działań na rzecz stabilizacji gospodarczej, ograniczania bezrobocia, inflacji i poprawy koniunktury gospodarczej;
– Regulowanie funkcjonowania pewnych dziedzin gospodarki przez państwo (np. w formie nacjonalizacji niektórych rodzajów działalności gospodarczej, eliminowania negatywnych dóbr rynkowych).
Teoretyczne koncepcje roli państwa w gospodarce rynkowej
· Koncepcje roli państwa w gospodarce rynkowej:
– Koncepcja kontraktu konstytucyjnego (J.M.Buchanan),
– Koncepcja ordoliberalizmu,
– Teoria interesu publicznego o charakterze normatywnym.
· Koncepcja kontraktu konstytucyjnego:
– Zakłada porozumienie społeczeństwa, co do reguł gry rynkowej zapewniające ład ekonomiczny,
– Społeczeństwo zawiera takie porozumienie wówczas, gdy istnieją konflikty wynikające z naruszenia praw własności do dóbr rzadkich, których rozstrzyganie wymaga ponoszenia kosztów,
– Określa się granice między prywatnym a publicznym sektorem gospodarki,
– Państwo czuwa nad przestrzeganiem kontraktu konstytucyjnego (państwo protekcyjne),
– Elementami kontraktu konstytucyjnego są w szczególności:
· Warunki ograniczające zachowania poszczególnych osób (w celu zapewnienia jednakowej wolności ekonomicznej wszystkim członkom społeczeństwa),
· Pozytywne prawa własności do wszystkich dóbr rzadkich, niezbędnych do konkurencyjnej działalności gospodarczej,
· Warunki i sposoby egzekwowania ustalonych praw i obowiązków.
· Koncepcja ordoliberalizmu:
– Naturalnym prawem człowieka gospodarującego jest prawo do wolności,
– Swobodnie działające podmioty przyczyniają się do powstania ładu rynkowego, pod warunkiem, że przestrzegają porządku ekonomicznego (ordo),
– Zadaniem państwa w gospodarce rynkowej jest tworzenie takich warunków, w których swobodna działalność gospodarcza nie będzie powodować niekorzystnych zjawisk, burzących naturalny ład rynkowy,
– Działalność państwa określa się w tej koncepcji jako regulację porządkową.
Współczesne systemy ekonomiczne
· USA:
– Globalne znaczenie waluty (2/3 masy dolara amerykańskiego znajduje się poza granicami USA),
– Wpływ na świat dzięki siedzibie na terenie USA dwóch największych międzynarodowych organizacji finansowych:
· Bank Światowy
· Międzynarodowy Fundusz Walutowy
– Odwrót od interwencjonizmu,
– postępujący proces koncentracji w wyniku połączeń lub wrogich przejęć przedsiębiorstw (corporate capitalism),
– Redukcja zakresu państwa opiekuńczego,
– Deregulacja wielu dziedzin życia gospodarczego (energia, transport, bankowość, telekomunikacja),
deregulacja – stopniowe zmniejszanie wpływu państwa na poszczególne sektory gospodarki poprzez prywatyzację, znoszenie barier administracyjnych, ograniczanie kontroli nad rynkami
– Uproszczenie systemu podatkowego,
– Pogłębiający się wzrost nierówności dochodowych różnych klas społecznych – akumulacja kapitału w rękach najbogatszych klas,
– Wzrost ilości kapitału spekulacyjnego związany z rosnącym znaczeniem giełd (casino capitalism),
– Spadek tempa (w stosunku do lat powojennych) wzrostu gospodarczego,
– W efekcie reform (Reagana, Bush) powstał system zwany niespójnym państwem opiekuńczym,
– Niekonsekwentne zmiany ekipy Clintona:
· Upowszechnienie usług zdrowotnych,
· Ograniczenie pomocy społecznej
· Niemcy:
– Najsilniejsza gospodarka europejska,
– Państwo opiekuńcze (jeden z najwyższych w Europie poziom redystrybucji dochodu narodowego),
Redystrybucja – podział dochodu narodowego poprzez budżet państwa
– Progresywny system podatkowy (wyższe opodatkowanie wyższych dochodów) prowadzi do:
· Zmniejszenia nierówności dochodowych,
· „zniechęca” do uzyskiwania wysokich dochodów
– Wysokie zasiłki dla bezrobotnych oraz wysoki poziom płacy minimalnej,
– Przewlekłe zwolnienie tempa wzrostu gospodarczego,
– Wysokie bezrobocie (przeciętnie 10%),
– Proces starzenia się społeczeństwa – związany z ujemnym przyrostem naturalnym,
– Kosztowny proces zjednoczenia Niemiec,
– Dążenie kolejnych rządów do zmniejszenia poziomu redystrybucji dochodu narodowego oraz ograniczenia zakresu państwa opiekuńczego.
· Szwecja:
– Współtworzenie systemu drogą porozumień społecznych, tzw. Umowa Społeczna,
– Społeczeństwo szwedzkie jest nacechowane łatwością zawierania kompromisów,
– Znaczący zakres regulacji (ograniczenia wolności) rynku,
– Wysoki udział redystrybucji w dochodzie narodowym,
– Aktywna polityka pełnego zatrudnienia,
– Sektor publiczny zatrudnia ponad 30% siły roboczej,
– Najdłuższy okres keynesowskiej polityki popytowej – pobudzanie gospodarki w okresach recesji za pomocą wydatków finansowanych z budżetu państwa,
– Duży zakres uprawnień pracowniczych i obywatelskich,
– Egalitaryzm – zmniejszenie nierówności dochodowych,
– Kryzys państwa dobrobytu na skutek recesji dotknął Szwecję mocniej niż inne państwa OECD):
· Wzrost bezrobocia,
·&#...
moderator132