stan_wojenny.pdf

Wstęp ....................................................................................................................................................... 4

1. Publikacje o charakterze ogólnopolskim ............................................................................................. 5

1.1 Materiały archiwalne ..................................................................................................................... 5

1.2 Wydawnictwa słownikowe i bibliograficzne ................................................................................ 6

1.3 Wydawnictwa źródłowe ................................................................................................................ 7

1.4 Wspomnienia, relacje, wywiady.................................................................................................... 9

1.5 Opracowania................................................................................................................................ 10

1.6 Prasa ............................................................................................................................................ 14

2. Pomorze Gdańskie, Środkowe i Kujawy ........................................................................................... 16

2.1. Relacje pamiętnikarskie ............................................................................................................. 17

2.2 Publikacje źródłowe .................................................................................................................... 17

2.3 Opracowania................................................................................................................................ 18

3. Wielkopolska, Pomorze Zachodnie i Ziemia Lubuska ......................................................................19

3.1 Wydawnictwa słownikowe i bibliograficzne .............................................................................. 19

3.2 Wspomnienia, relacje, wywiady.................................................................................................. 20

3.3 Opracowania................................................................................................................................ 20

4. Dolny Śląsk i Opolszczyzna .............................................................................................................. 23

4.1 Źródła .......................................................................................................................................... 23

4.2 Wspomnienia, relacje , wywiady................................................................................................. 24

4.3 Opracowania................................................................................................................................ 24

5. Częstochowskie, Górny Śląsk, Bielskie i Żywieckie......................................................................... 30

5.1 Wydawnictwa słownikowe i bibliograficzne .............................................................................. 30

5.2 Wydawnictwa źródłowe .............................................................................................................. 31

5.3 Wspomnienia, relacje, wywiady.................................................................................................. 31

5.4 Opracowania................................................................................................................................ 33

6. Małopolska i Kielecczyzna................................................................................................................ 35

6.1. Źródła ......................................................................................................................................... 35

6.2. Wydawnictwa informacyjne (bibliografie, słowniki)................................................................. 37

6.3. Relacje i wspomnienia................................................................................................................ 37

6.4. Opracowania............................................................................................................................... 39

7. Ziemia łódzka i kaliska ...................................................................................................................... 41

7.1 Wydawnictwa źródłowe .............................................................................................................. 41

7.2 Wspomnienia, relacje, wywiady.................................................................................................. 41

7.3 Opracowania................................................................................................................................ 42

8. Podkarpacie........................................................................................................................................ 43

8.1 Wydawnictwa o charakterze informacyjnym (słowniki, kalendaria, bibliografie) ..................... 43

8.2 Wydawnictwa źródłowe .............................................................................................................. 43

8.3 Wspomnienia i relacje ................................................................................................................. 44

8.4 Opracowania................................................................................................................................ 45

9. Lubelszczyzna i Chełmszczyzna ....................................................................................................... 47

9.3 Wspomnienia, relacje, wywiady.................................................................................................. 48

9.4 Opracowania................................................................................................................................ 49

10. Podlasie i Białostocczyzna............................................................................................................... 51

10.1 Wspomnienia............................................................................................................................. 51

10.2 Prasa .......................................................................................................................................... 51

10.3 Opracowania.............................................................................................................................. 52

11. Mazowsze i Mazury......................................................................................................................... 54

1.1 Materiały archiwalne ................................................................................................................... 54

11.2 Wydawnictwa słownikowe i bibliograficzne ............................................................................ 55

11.3 Wydawnictwa źródłowe ............................................................................................................ 55

11.4 Wspomnienia, relacje, wywiady................................................................................................ 56

11.5 Opracowania.............................................................................................................................. 56

Wstęp

Prezentowane poniżej opracowanie stanowi pierwszy rezultat programu badawczego

„Stan wojenny w Polsce – spojrzenie po dwudziestu latach” realizowanego w Biurze Edukacji

Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej. Przeprowadzona przez grupę pracowników nauko-

wych IPN kwerenda naukowa pozwoliła na stworzenie listy kilkuset pozycji, które częściowo

lub w całości dotyczą różnych aspektów stanu wojennego. Nie jest to z pewnością wykaz

kompletny i wymagać będzie dalszych uzupełnień, szczególnie w zakresie trudniejszych do

zlokalizowania najistotniejszych artykułów prasowych.

Tym niemniej, już to robocze opracowanie pozwala na sformułowanie kilku podstawo-

wych wniosków dotyczących aktualnego stanu badań nad wydarzeniami, jakie miały miejsce

w Polsce po 13 grudnia 1981 r.:

1. Mimo pozornej obfitości tytułów brak jest nie tylko syntetycznego opracowania o sta-

nie wojennym w skali całej Polski, ale także w odniesieniu do większości jej regio-

nów.

2. Dominują prace o charakterze przyczynkarskim, koncentrujące się najczęściej wokół

problematyki represji oraz zjawiska opozycji i oporu społecznego. Niewiele natomiast

dotyczy funkcjonowania aparatu władzy oraz problematyki życia codziennego w tym

okresie.

3. Wyraźnie rysuje się zróżnicowanie w poziomie zaawansowania badań w poszczegól-

nych regionach Polski. W ilości publikacji wyraźny prymat należy do obszaru Dolne-

go i Górnego Śląska.

Konstrukcja niniejszego opracowania została oparta na podziale administracyjnym, wyni-

kającym z zasięgu terytorialnego poszczególnych oddziałów IPN. Nie zawsze podział ten –

wynikający z ustawy o IPN i związany z obszarem działania poszczególnych Sądów Apela-

cyjnych – jest uzasadniony pod względami geograficzno-historycznymi. Wydaje się jednak,

że utrzymanie kryterium podziału administracyjnego – przy wyodrębnieniu części dotyczącej

publikacji o charakterze ogólnopolskim – było optymalne z punktu widzenia użyteczności

informacyjnej opracowania. Nieuchronną tego konsekwencją są jednak powtórzenia, których

ilość starano się ograniczyć do minimum.

Antoni Dudek

1. Publikacje o charakterze ogólnopolskim

Prace dotyczące stanu wojennego w Polsce mają w dużej mierze charakter przyczyn-

kowy. Jest to problematyka w większości jeszcze nie przebadana i nie opracowana, zarówno

w przypadku zagadnień o charakterze ogólnopolskim, jak i dotyczących poszczególnych re-

gionów. Poniżej zostanie przedstawiony wybór najważniejszych pozycji traktujących w cało-

ści lub też w części o stanie wojennym. Omówione poniżej publikacje zwarte opisują przede

wszystkim sam przebieg stanu wojennego. Przedstawienie bibliografii prac ukazujących ge-

nezę stanu wojennego wymaga odrębnego opracowania. Pominięte też zostały – z uwagi na

wtórny w większości charakter – opracowania obcojęzyczne 1 .

1.1 Materiały archiwalne

Podstawowe znaczenie dla badacza zajmujące się stanem wojennym mają następujące ar-

chiwa i znajdujące się tam zespoły akt:

Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów IPN posiada materiały archiwalne

byłego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z lat 1980-1983 (w tym oryginalne materiały

NSZZ „Solidarność” i opozycji z tego okresu). Pozwalają one poznać działania resortu spraw

wewnętrznych w ramach przygotowań do stanu wojennego oraz w jego trakcie.

Archiwum Akt Nowych dysponuje materiałami Komitetu Centralnego PZPR (w tym

aktami sekretariatów poszczególnych sekretarzy i archiwalia poszczególnych Wydziałów, np.

Administracyjnego, Nauki i Oświaty czy Ideologicznego; w chwili obecnej część materiałów

nie jest jeszcze udostępniana, np. Wydziały - Społeczno-Zawodowy i Zagraniczny) oraz ar-

chiwaliami byłego Urzędu Rady Ministrów, przekazanymi z Archiwum Akt Jawnych Kance-

larii Prezesa Rady Ministrów (w tym aktami z gabinetów prezesów Rady Ministrów i biur

RM, np. ds. współpracy ze związkami zawodowymi). Dostarczają one ważnych informacji o

działalności partii i władz państwowych na początku lat 80-tych.

Archiwum Akt Jawnych Kancelarii Prezesa Rady Ministrów posiada archiwalia by-

łego Urzędu Rady Ministrów (w tym mikrofisze z przekazanych do AAN oryginałów, norma-

tywy URM z lat 1980-1983 oraz meldunki, tzw. Dysory (czyli informacje Dyżurnego Sztabu

Operacyjnego Rządu) z okresu od końca marca 1981 r. do grudnia 1983 r. Dokumenty te ilu-

strują działalność Rady Ministrów w latach 1980-1983.

Archiwum MSWiA dysponuje archiwaliami byłego Rzecznika Prasowego Rządu J.

Urbana. Pozwalają one prześledzić działalność propagandową rządu.

Centralne Archiwum Wojskowe , Archiwum Instytucji MON , Archiwa Wojsk

Lądowych (Warszawa, Wrocław, Toruń) i pozostałe, posiadają materiały wytworzone przez

Ministerstwo Obrony Narodowej i jednostki Wojska Polskiego. Umożliwiają one poznanie

działań sił zbrojnych w latach 1980-1983.

Zarówno w BUiAD IPN , jak też w AAN znajdują się przekazane niedawno z Kance-

larii Prezesa Rady Ministrów tajne (do niedawna) części materiałów byłego Urzędu Rady

Ministrów. Niestety zostały one przekazane bez ewidencji (płyty CD).

W Archiwum Centralnego Zarządu Zakładów Karnych w Warszawie znajdują się

teczki akt Ministerstwa Sprawiedliwości poświęcone tzw. ośrodkom odosobnienia z lat 1981-

1982. Zawierają rozporządzenia o powoływaniu i likwidacji poszczególnych obozów inter-

nowania, postępowaniu służb więziennych wraz z regulaminami dla internowanych. Wśród

ważnych dokumentów wymienić należy wykazy obozów internowania z terenu całej Polski,

imienne listy internowanych oraz różnego typu dane statystyczne dotyczące osób tam osadzo-

1 Do wyjątków wartych wspomnienia należą wspomnienia gen. W.a Jaruzelskiego , Les chaines et le refuge,

Paris: 1992, które różnią się zawartością od napisanych po polsku książek tego autora.

nych. Szczególną wartość, dla poznania codzienności internowanych mają zachowane spra-

wozdania z wizytacji i protokoły kontroli ośrodków odosobnienia.

1.2 Wydawnictwa słownikowe i bibliograficzne

Powyższa kategoria obejmuje publikacje będące kalendariami, bibliografiami i słow-

nikami. W 1991 r. ukazała się książka W stanie zawierająca obszerne kalendarium 2 . W roku

1995 został wydany Kalendarz dekady przełomu Andrzeja Andrusiewicza 3 . W 1996 r. pojawi-

ło się Kalendarium Solidarności lat 1980-1989 Marka Pernala i Jana Skórzyńskiego 4 . W ra-

mach pracy pod redakcją Jana Kulasa ukazało się kalendarium, które jednak jest dość ogólni-

kowe 5 . Natomiast w publikacji wydanej z okazji XX-lecia „Solidarności” 6 znalazło się praw-

dopodobnie najpełniejsze kalendarium stanu wojennego opracowane przez zespół ośrodka

„Karta”.

Sui generis kalendarium są również dokumenty Służby Bezpieczeństwa, wydane i

opracowane w 1999 r. pod redakcją Wandy Chudzik i in., zawierające materiały sporządzone

przez funkcjonariuszy MSW 7 . Materiały te dotyczą całego kraju i zgodnie z obowiązującym

w latach osiemdziesiątych podziałem administracyjnym Polski przedstawiają wydarzenia

podczas stanu wojennego z podziałem na 49 istniejących wówczas województw.

Jeśli chodzi o bibliografię stanu wojennego, to trzeba stwierdzić, że takowa właściwie

nie istnieje. Z tego względu pomocne są tutaj bibliografie ogólne, jakkolwiek w różnym stop-

niu ujmujące omawiane zagadnienie. Wśród nich wymienić można powstałą w latach osiem-

dziesiątych w Paryżu bibliografię publikacji podziemnych w Polsce za okres 13 XII 1981 - VI

1986, autorstwa Wojciecha i Władysława Chojnackich, wydaną pod pseudonimem: Józefa

Kamińska 8 , oraz późniejszą bibliografię publikacji podziemnych w Polsce, obejmującą lata

1986-1987 autorstwa Marka Jastrzębskiego i Wojciecha Chojnackiego 9 . W 1988 r. ukazały

się zebrane przez Józefa Gajewskiego materiały do bibliografii druków zwartych wydanych

poza zasięgiem cenzury w latach 1982-1986 10 . Biblioteka Narodowa wydała w roku 1994

materiały do bibliografii druków zwartych wydanych poza zasięgiem cenzury od 13 XII 1981

do 31 XII 1986 11 . W 1995 r. Biblioteka Narodowa opublikowała bibliografię podziemnych

druków zwartych z lat 1976-1989 12 .

2 Z. Gluza, K. Madoń–Mitzner, G. Sołtysiak, W stanie , Warszawa: „Karta” 1991.

3 A. Andrusiewicz, Polska 1980-1990. Kalendarz dekady przełomu , Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły

Pedagogicznej 1995.

4 M. Pernal, J. Skórzyński, Kalendarium Solidarności 1980-89 , Warszawa: Fakt 1996.

5 Stan wojenny, wspomnienia i oceny , praca zbiorowa pod red. J. Kulasa, Pelplin: Bernardinum 1999.

6 Kalendarium 13 grudnia 1981 - 4 czerwca 1989 w: „Solidarność” 20 lat później , Warszawa: Oficyna Wydaw-

nicza Volumen - Tysol sp. z.o.o 2000.

7 Stan wojenny. Kalendarium wydarzeń 13 XII 1981-31 XII 1982 , red. W. Chudzik i inni, Warszawa: Centralne

Archiwum MSWiA 1999.

8 J. Kamińska, Bibliografia publikacji podziemnych w Polsce 13 XII 1981 – VI 1986, Paris: Editions Spotkania

1988.

9 M. Jastrzębski, W. Chojnacki: Bibliografia publikacji podziemnych w Polsce 1 I 1986 - 31 XII 1987 , Warsza-

wa: Editions Spotkania 1993.

10 J. Gajewski, Poza zasięgiem cenzury 1982-1986 , Archiwum Solidarności, t. 19, Seria: Relacje i opracowania;

Materiały do bibliografii druków zwartych wydanych poza zasięgiem cenzury 1982- 1986 , Kraków: Oficyna

Literacka 1988.

11 M. Jastrzębski, Materiały do bibliografii druków zwartych wydanych poza zasięgiem cenzury 13.XII.1981-

31.XII.1986 , Warszawa: Biblioteka Narodowa 1994. W bieżącym roku ukazało się kolejne wydanie, doprowa-

dzone do 1988 r.

12 Bibliografia podziemnych druków zwartych z l. 1976- 1989, opr. G. Fedorowicz, K. Gromadzińska i M. Ka-

czyńska, Warszawa: BN 1995.

W roku 1995 Biblioteka Publiczna miasta stołecznego Warszawy wydała katalog cza-

sopism niezależnych obejmujący lata 1976-1990 13 . W roku 1996 Ośrodek „Karta” wydał ka-

talog czasopism bezdebitowych zgromadzonych w Archiwum Peerelu 14 , uzupełniając go z

czasem o nowe pozycje w ramach katalogu komputerowego. Ten sam ośrodek w roku 1999

wydał z kolei katalog posiadanych bezdebitowych druków zwartych 15 .

W roku ubiegłym ukazała się pierwsza część słownika biograficznego opozycji z lat

1956-1989 16 przygotowanego przez wspomniany już Ośrodek „Karta”. Zawiera ona biogramy

osób zaangażowanych w działalność opozycyjną w okresie stanu wojennego w różnych czę-

ściach kraju. Słownikowy charakter ma też opracowany na podstawie prasy podziemnej oraz

materiałów MSW z czasów PRL tom napisany przez autora kryjącego się pod pseudonimem

Dariusz Cecuda 17 . Informacje o ludziach związanych z opozycją znaleźć można również w

informatorze o posłach i senatorach wybranych do parlamentu X kadencji w 1989 18 .

W identyfikacji autorów piszących w prasie drugiego obiegu przydatny może być

słownik pseudonimów przygotowany przez pracowników Instytutu Badań Literackich 19 .

1.3 Wydawnictwa źródłowe

W roku 1983 ukazał się w Londynie obszerny zbiór dokumentów i relacji dotyczących

stanu wojennego w Polsce w opracowaniu Piotra Spiskiego 20 . Z kolei w drugim obiegu, opu-

blikowano dokumenty ilustrujące działalność obrońców w procesach politycznych prowadzo-

nych w stanie wojennym oraz po jego zawieszeniu 21 .

W 1992 r. został wydany przez „Aneks” tom zawierający dokumenty centralnych

władz PZPR z l. 1980-81, w tym także – w końcowej części – z okresu po 13 grudnia 1981

r. 22 W bieżącym roku ukazał się zbiór dokumentów i artykułów dotyczących stanu wojennego

pod red. Tadeusza Walichnowskiego, w większości już wcześniej znanych 23 . Istotne informa-

cje dotyczące położenia i roli odgrywanej przez Kościół katolicki w stanie wojennym zawie-

rają tomy dokumentów opracowane przez Petera Rainę 24 . Tej samej problematyki dotyczy

13 Katalog Czasopism Niezależnych Działu Wydawnictw Periodycznych 1976-1990 , opr. E. Kowalska, J.

Skrzypkowska, Biblioteka Publiczna m. st. Warszawy, Warszawa: Biblioteka Główna 1995.

14 Katalog czasopism niezależnych wydanych w latach 1976-1990 w zbiorach Archiwum Peerelu , Warszawa:

Ośrodek KARTA 1996.

15 Katalog druków zwartych wydanych w Polsce poza cenzurą w latach 1976-1990 w zbiorach Ośrodka KARTA ,

Warszawa: 1999.

16 Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956-1989 , t. 1, red. J. Skórzyński, P. Sowiński, M. Strasz, Warszawa:

Ośrodek „Karta” 2000.

17 D. Cecuda, Leksykon opozycji politycznej 1976-1989, Warszawa: Trust 1989.

18 W Sejmie i Senacie. Posłowie i senatorowie wybrani z listy Solidarności , Warszawa: 1990.

19 Kto był kim w drugim obiegu? Słownik pseudonimów pisarzy i dziennikarzy 1976-1989 , red. D. Świerczyńska,

Warszawa: IBL 1995.

20 Od trzynastego do trzynastego. Analizy. Dokumenty. Relacje , opr. P. Spiski, Londyn: Polonia 1983.

21 Nie możemy milczeć... Przemówienia adwokatów w procesach politycznych 1981-1986 , Warszawa: Pokolenie

1989.

22 Tajne dokumenty Biura Politycznego. PZPR a „ Solidarność” 1980- 1981, opr. Z. Włodek, Londyn: Aneks

1992.

23 Stan wojenny w Polsce. Dokumenty i materiały archiwalne 1981-1983 , pod red. Nauk. T. Walichnowskiego,

Warszawa: „Comandor” 2001.

24 Kościół w Polsce 1982-1984 , opr. P. Raina, Londyn: Veritas 1985; J. P. II, Prymas i Episkopat Polski o stanie

wojennym , opr. P. Raina, Londyn: 1982; Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945–1989, wybór

P. Raina, t. 3: Lata 1976-1989 , Pelplin: W drodze – Bernardinum 1996; Arcybiskup Dąbrowski w służbie Ko-

ścioła i narodu. Rozmowy z władzami , opr. P. Raina, t.2: 1982-1989 , Warszawa 1995; Troska o internowanych.

Interwencje arcybiskupa Dąbrowskiego u gen. Kiszczaka 1982-1989 , opr. P. Raina, Warszawa: Wydawnictwo

von borowiecky 1999.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: