kultura masowa0001.pdf

wybór, przeklad, przedmowa

Czeslaw Milosz

Dwight Macdonald

element Greenberg

Marshall McLuhan

Ernest van den Haag

Leslie A. Fiedler

Melvin Tumin

komentarz

Jerzy Szacki

WYDAWNICTWO

LITERACKIE

DWIGHT MACDONALD

Dwight Maedonald (1906-1982) -

amerykanski pisarz i dziennikar;;, jeden

z najwezef1Jiejszyeh badac;;y i krytyków

kultury masowej; prawdopodobnie pierw-

szy posluzyl sie tym okrdlmiem. Pr;;ez

pewien C'Z.awydawal wlasne pismo "Po-

lities".

Teoria kultury masowej

Od mniej wiecej stu lat kultura zachodnia jest juz wlasciwie po-

dwójna: obejmuje zarówno tradycyjny gatunek - nazwijmy to

"wyzsza kultura" - utrwalany w podrecznikach, jak "kulturema-

sowa" , hurtem rzucana na rynek. Rzemieslnicy kultury masowej od

dawna juz rozwijaja dzialalnosc, poslugujac sie dawnymi formami

sztuki. W powiesci linia prowadzi od Eugeniusza Sue do Lloyda

C. Douglasa, w muzyce od Offenbacha do Tin-Pan Alley, w sztu-

ce od oleodruków do Maxfielda Parrisha i Normana Rockwella,

w architekturze od wiktorianskiego gotyku do stylu Tudorów

w podmiejskich dzielnicach. Kultura masowa wypracowala równiez

swoje wlasne srodki, po które rzadko siega powazny artysta: radio,

film, komiksy, detektywne opowiadania, science fiction, telewizje.

N azywa sie to niekiedy "kul tura popularna" 1, ale sadze, ze

kultura masowa jest bardziej dokladnym terminem, bo wyróznia

ja to, ze jest ona wylacznie i bezposrednio artykulem masowego

spozycia, jak gUma do zucia. Ostatecznie wytwór wyzszej kultury

bywa niekiedy popularny, choc zdarza sie to coraz rzadziej. Tak

wiec Dickens byl nawet bardziej popularny niz wspólczesny mu

Tytul oryginalu: Theory o/Mass Culture. Pierwodruk w: "Diogenes" 1953, nr 3.

l Jak to zrobilem sam w Teorii populart/ej kultury ("Politics", luty 1944), czes-

ci szkicu zostaly przeze mnie uzyte albo zastosowane w tym artykule.

Teoria kultury masowej

G.A. Henty, z ta róznica, ze byl artysta i przekazywal swoja indy-

widualna wizje innym jednostkom, podczas gdy Hemy wyrabial

bezosobowy towar dla mas.

Charakter kultury masowej

Historyczne przyczyny rozwoju kultury masowej po r. 1800 sa

ogólnie znane. Demokracja polityczna i powszechna oswiata zla-

maly monopol dawnej wyzszej klasy w dziedzinie kultury. Przed-

siebiorcy znalezli zródlo dochodów w zaspakajaniu kulturalnych

potrzeb swiezo przebudzonych mas, a postep techniki umozliwil

tania produkcje ksiazek, pism, obrazów, muzyki i mebli w ilos-

ciach dostatecznych, aby nasycac rynek. N owoczesna technika

stworzyla tez takie nowe srodki, jak film i telewizje, szczególnie

dobrze dostosowane do masowego wyrobu i masowej dystrybucji.

Zjawisko jest wiec wlasciwe epoce nowoczesnej i radykalnie

rózni sie od "tego, co uwazano dotychczas za sztuke i kulture. To

prawda, ze ;kJlltu ra masowa powstala - a w pewnej mierze jest

tym do dzisiaj ~jako pasozytnicza, rakowata narosl na wyzszej

_kulturze. Jak zauwazyl element Greenberg w artykule Awangarda

i kicz - "niezbednym warunkiem istnienia JSicz,u (niemiecki ter-

min oznaczajacy kulture masowa) jest dostep do wyzszej, w pelni

dojrzalej kulturalnej tradycji,_której odkrycia, osiagniecia i samo-

wied:z;e kicz potrafi wykorzystac dla swoich celów". Zachodzi tu

jednak zwiazek nie taki jak pomiedzy lisciem i galezia, a raczej ta-

ki jak pomiedzy gasienica i lisciem. Kicz podkopuje wyzsza kul-

ture niby nieprzewidujacy osadnicy, kt6riy wydobywaja z ziemi

bOgactwa, niszczac glebe i nic nie dajac jej w zamian. Zarazem

kicz, rozwijajac sie, zaczyna czerpac ze swojej przeszlosci i niekie-

dy ewolucja jest tak swoista, ze zdaje sie on nie miec nic wspól-

nego z wyzsza kultura.

Prawda jest tez, ze~ulturaInasowa jest w pewnej mierze kon-

tynuacja dawnej sztuki fuaowej, która do rewolucji w przemysle

-------------.-

Dwight Macdonald

byla kultura zwyklych smiertelników, i tutaj jednak róznice s", o:)

dziej uderzajace niz podobienstwa. Sztuka ludowa wyrastala s::.:r

rzutnie, od dolu. Stanowila spontaniczny, lokalny wyraz upocc::,

ludu, który ja ksztaltowal dla swoich potrzeb, na ogól bez og:::.c

nia sie na wyzsza kultureJJ(ultura masowa jest narzucana o:' ~:J

Ilie) Fabrykuja ja technicy wynajeci przez ludzi biznesu. Je~ :

biÓrcy sa biernymi spozywcami, udzial ich ogranicza sie do \'.-:.::

ru pomiedzy kupnem albo odmowa kupna. Wladcy kiczu. k~,::

mówiac, eksploatuja kulturalne potrzeby mas, aby zebrac r;

i (albo) utrzymac rzady swojej klasy - w krajach komunis:'.(

nych dziala tylko ten drugi motyw. (To nie to samo z a s p a k 2 .':

potrzeby, jak to robila poezja Burnsa, iekspi-oa towac je. 52:';'

robi Hollywood). Sztuka ludowa byla wlasna instytucja ludu. ;'!

watnym ogródkiem oddzielonym murami od wielkiego form2::1

go parku wyzszej kultury panów. Natomiast kultura masowa ~J

wala mur, udostepniajac masom skazona forme wyzszej kul:-1

i staje sie przez to narzedziem politycznej dominacji. Gdybys:1

nie rozporzadzali innym materialem, charakter kultury maso'·'·'

wystarczylby, aby wykazac, ze kapitalizm daje w wyniku eksp,:)

tujace klasowe spoleczenstwo, a nie harmonijna rzeczpospolita .."

to sie niekiedy twierdzi. To samo tym wyrazniej widac w so\\';:.

kim komunizmie i w jego szczególnym rodzaju kultury masowe

Kultura masowa: ZSSR

"Wszyscy" wiedza, ze Ameryka jest krajem kultury masowej. ::.]

nie kazdy mysli tak o Zwiazku Sowieckim. Na pewno nie ko~"

nistyczni przywódcy, z których jeden pogarliwie zauwazyl. z

naród amerykanski nie potrzebuje obawiac sie milujacego pc~:(

sowieckiego panstwa, bo nie ma ono najmniejszej checi pozba\"'~3

Amerykanów ich coca-coli i komiksów. Pozostaje jednak fakte:r

ze ZSSR jest jeszcze bardziej krajem kultury masowej niz l'S . .!

Trudniej to tylko rozpoznac, poniewaz ich kultura masowa je5

Teoria kultury masowej

'.\' S woj e j f o r m i e dokladnym przeciwienstwem naszej, sluzac

:)[opagandzie i pedagogii raczej niz rozrywce. Niemniej posiada

:::asadnicze cechy kultury masowej i te róznia ja od kultury ludo-

-,\'ej czy kultury wyzszej: wyrabianiem jej dla masowego spozycia

:::ajmuja sie technicy zatrudnieni przez klase panujaca, nie jest ona

',''-'>'fazemdazen ani indywidualnego artysty, ani samych zwyklych

:.Idzi. Podobnie jak nasza, raczej eksploatuje niz zaspokaja kultu-

~alne potrzeby mas, choc cele sa raczej polityczne niz handlowe.

Jakosc jej jest nawet nizsza: nasz gmach Najwyzszego Sadu jest

;Jompatyczny i bez smaku, ale nie w tym oblednym stopniu, co

;Jlanowany nowy Palac Sowietów - olbrzymi slubny tort zlozony

z kolumn i dzwigajacy na szczycie posag Lenina wysokosci osiem-

Jziesieciu stóp. Sowieckie filmy sa o tyle nudniejsze i prymityw-

:1iejsze od naszych, ze unikaja ich nawet amerykanscy komunisci.

Dziecinny poziom p o waz n y c h sowieckich wydawnictw

;Joswieconych sztuce i filozofii jest nie do uwierzenia dla kogos,

"-to ich nie czytal, a co do popularnej prasy - mielibysmy taka,

~dyby pulkownik

Mac Cormick redagowal wszystkie pisma

',\-Ameryce.

Prawo Greshama w ku/turze

Podzial na sztuke ludowa i wyzsza kulture z dosc scisle przestrze-

~ana pomiedzy nimi granica odpowiadal przegrodom wzniesionym

pomiedzy zwyklymi ludzmi i arystokracja. Erupcja mas na poli-

:yczna widownie zniszczyla ten przedzial, a skutki w kulturze sa

fatalne. Podczas gdy sztuka ludowa miala swoista wartosc, kultu-

~a masowa jest w najlepszym razie zwulgaryzowanym odbiciem

wyzszej kultury. A wyzsza kultura, mogac dawniej lekcewazyc

dum i starac sie trafic tylko do cognoscenti, musi teraz albo wspól-

zawodniczyc z kultura masowa, albo zlac sie z nia w jedno.

Ten problem ma wielka ostrosc w Stanach Zjednoczonych,

i nie tylko dlatego, ze pleni sie u nas kultura masowa. Gdyby ist-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: