JERZY ANDRZEJEWSKI

Popiół i diament

debiut 1932 opowiadaniem

·         „Ład serca” pierwsza znana powieść. Wtedy prezentował nurt chrześcijański

·         związany ze środowiskiem nacjonalistycznego pisma "Prosto z Mostu", z którym zerwał w proteście przeciwko artykułom antyżydowskim.

·         w latach 1940–1944 działacz podziemia kulturalnego. Zaangażowany m.in. w pomoc Żydom. Ich losom podczas wojny poświęcił pisaną w konspiracji minipowieść Wielki tydzień, gdzie znalazły się wątki autobiograficzne, a postać głównej bohaterki była inspirowana przeżyciami Wandy Wertenstein – przyjaciółki pisarza.

·         razem z Czesławem Miłoszem napisał scenariusz filmu Robinson warszawski, inspirowanego doświadczeniami Władysława Szpilmana. Gdy scenariusz zmieniono z powodów ideologicznych, Miłosz wycofał swoje nazwisko

·         redaktor naczelny Przeglądu Kulturalnego. Współpracownik innych pism

·         poseł na Sejm.

·         W okresie stalinowskim pisał propagandowe teksty, popierające socrealizm i zaangażowanie ludzi sztuki po stronie władzy komunistycznej, min. Partia i twórczość pisarza.

Czesław Miłosz sportretował go w paraboli literackiej Zniewolony umysł jako Alfę.

·         Od lat 60. aktywny uczestnik opozycji demokratycznej.

·         Uchodził za kandydata do literackiej Nagrody Nobla.

·         dwukrotnie żonaty, miał intymne związki z mężczyznami[1].

·         Temat homoseksualizmu od początku był w kręgu jego zainteresowań literackich. Związki homoseksualne były także jednym z tematów prowadzonego przez niemal całe życie intymnego dziennika, który nie ukazał się drukiem, a jego fragmenty uległy rozproszeniu, a także korespondencji. Jego ostatnia, nieukończona powieść Heliogabal opowiadać miała o związku tytułowego cesarza rzymskiego ze swoim sługą

Twórczość

Bramy raju

1960                     

Tematyka. powieść o krucjacie dziecięcej z 1212 roku. Krucjata to niepotwierdzone w pełni  wydarzenie, wyprawa krzyżowa dzieci, które przez samą czystość serca miały oswobodzić Ziemię Świętą z rąk muzułmanów. Wiejski pasterz Stefan z Cloyes miał prowadzić krucjatę

Według wersji wydarzeń, spisanej przez cystersa, brata Alberyka z opactwa Trzy Źródła, leżącego nieopodal Chalons-sur-Marne: w 1212 roku we Francji w okolicach Touraine pojawił się chłopiec – Stephen de Cloyes, utrzymujący, że został nawiedzony przez Chrystusa, który nakazał mu zorganizowanie krucjaty. Dzięki rzekomym cudom i objawieniom został zauważony i zebrał tłum zwolenników, wśród których mogło być nawet 20 000 dzieci. Poprowadził ich na południe w stronę Morza Śródziemnego, które miało rozstąpić się, by przepuścić ich do Ziemi Świętej. Wiele dzieci pomarło po drodze z głodu i wycieńczenia. Część dotarła do Marsylii, jednak morze się nie rozstąpiło. Zamiast tego pojawiło się dwóch kupców Hugo de Fer (Żelazny) i Wilhelm Porc (Świnia), którzy zaoferowali swoje statki obiecując za darmo przewieźć dzieci do Ziemi Świętej. Dzieci skorzystały z oferty, wsiadły na pokład siedmiu statków i słuch po nich zaginął. Po jakimś czasie powrócił jeden z uczestników krucjaty i poinformował, że dwa okręty zatonęły w drodze, a pozostałe dotarły do portów w Bougie i Aleksandrii. Na miejscu okazało się, że armatorzy, którzy wzięli ich na pokład, byli w zmowie z muzułmanami. Wszystkie dzieci zostały sprzedane handlarzom niewolników, z wyjątkiem kilku, które zdołały zbiec. Kilka lat później dwaj piraci Hugo de Fer i Wilhelm Porc zostali schwytani i straceni z rozkazu Fryderyka II[1].

Opracowanie

Pierwsze zdanie to sieć wypowiedzi

MNICH śni, że widzi dwoje dzieci, które idą przez pustynię. Ślepy chłopiec ma twarz Jakuba, drugi upada

MAUD idzie ze względu na Jakuba

ROBERT opuścił ojca z uwagi na Maud. Opowiada mnichowi, że Jakub był podrzutkiem, znalazł go kowal Szymion - ojciec Maud. Robert kocha Maud

BLANKA kocha Jakuba ale sypia z Aleksym, Jakub ją przegnał

ALEKSY spadkobierca Ludwika, jego wychowanek i lokator, pozwolił mu umrzeć bo myślał że kocha Jakuba

®    koncentryczna budowa, więc wyznania nakładają się na siebie

®    składa się z 2 zdań

®    idea krucjaty zmienia siew obraz grzechu

®    to co nazywamy historyczną koniecznością jest zbiorowym szaleństwem

®    każdą ideę można zmienić w nieszczęście

®    uczestnicy spowiadają się mnichowi

®    powieść historyczna ale nie ma stylizacji językowej. Poza tym głównym celem nie jest ukazanie obyczajowości, epoki. Powieść jest osadzona w średniowieczu, mamy emblematy funkcjonujące: mnich, koń, feudalizm - ale one tylko kojarzą sieze średniowieczem. Podobnie budulec fabuły: krucjaty, zdobycie Konstantynopolu

®    tak naprawdę impulsem krucjaty były władze, ale to była psychoza. Dzieciom nie przyświecał inny cel niż zdobycie grobu

®    Dlaczego średniowiecze? Ten model pasuje do totalitaryzmu. To pewna maska: powieść rozrachunkowa. W średniowieczu panowala ciężka idea uniwersalizmu

®    powieść parabola: porusza problem idei, która rodzi się w głowie Ludwika. Sam w młodości był na krucjacie. W Konstantynopolu widział rzeź niewinnych. Hrabia ma wyrzuty sumienia, chce odkupić swoje winy. To idea egoistyczna a nie boska.

®    rozwój idei: pod wpływem Ludwika jest Jakub. Ludwik mówi jak Chrystus „Idź pomiędzy dzieci”, sakralizacja idei. Jakub jest piękny, ma charyzmę, każdy go kocha, schodzi do ludzi ze sfery sacrum - z góry na dół  i mówi o wybraństwie dzieci

®    powieść obala transcendentność: to człowiek tworzy idee

®    przyziemnie pobudki

®    przypowieść o ludziach którzy szli za obłędną ideą nie znając jej prawdziwego oblicza

®    postaci myślą tymi samymi kategoriami, mają wspólne namiętności, wrażenie polifonii ale tylko ze względu na dopuszczenie do głosu każdej postaci, monofoniczna

®    NARRACJA introspekcje, monologi wewnętrzne, wstawki od narratorskie (typu: powiedział)

®    strumień świadomości, sprzeciw wobec konwencji, doświadczenia na budowie zdania

Nim ta powieść się pojawiła obce było Andrzejewskiemu słowo awangarda i eksperyment. O awangardzie mówiono np. przy okazji Wojny skutecznej, ale tylko jako o postawie ideowej a nie o poetyce. Mówiono że stosował dawno okrzepłe chwyty, tylko wybierał z tradycyjnych metod.

BR czerpią z literatury francuskiej 50/60 lat tzw. nowej powieści - antypowieści (np. Beckett). Cechy:

·         zacieranie indywidualnych cech

·         niejednoznaczność, chęc dezorientacji czytelnika

·         ogranicza wiedzę narratora do zjawisk postrzeganych zmysłowo przez 1 człowieka

·         zamęt w dialogach, nie wiadomo kto mówi

·         brak chronologii

W BR pierwsze zdanie ma ok. 100 stron, a drugie to „I szli całą noc”. W 1 jest wielu wypowiadających się: narrator, Maud, Jakub z Cloyes itd. Zmianę osoby sygnalizują okreslenia „Powiedział” odrzekł itd., mowa niezależna. Dużo przecinków, dwukropki, pauza. Wiec nadrzędny narrator w 3 osobie. Czasem retrospekcje są wpisane w monolog i jakaś postać przywołuje wypowiedzi kogo innego. Można rozróżnić kto mówi - zazwyczaj - ale trzeba siewczytać i nie da sie podzielić tego na zdania. Grupy wyrazów można dwojako przyporządkowywać do orzeczenia. Ten zabieg śłuży wieloznaczności, wyrażenie chaosu świata, równoczesności zjawisk i ich równoważności.

Jak w nowej powieści, mamy skojarzeniowe łączniki pomiędzy segmentami tekstu np. nogi spowiednika. Akcja właściwa to kwietniowy wieczór - spowiedź 5 uczestników krucjaty. Spowiedź sprawia że można było wjebać też wydarzenia przeszłe. Monologi to różne momenty z życia bohaterów, ale wszędzie sa 2 epizody: wesele Agnieszki, siostry Maud oraz chwila ogłoszenia przez Jakuba objawienia. Na weselu zawiązują się skomplikowane relacje: Ludwik poznaje Jakuba, odrzuca Melissena i topi się w Loarze, Melissen poznaje Jakuba, Jakub odrzuca Blankę, Robert wyznaje Maud uczucia, Blanka pociesza się u Melissena. Objawienie zaś to węzeł ideowy. Obojętnie od tego co siędziało, każdy skupil się wobec idei Jakuba.

Występują też monologi wewnętrzne które dopełniają obrazu przeszłości ale też mówią o przyszłości: wizja murów Jerozolimy jako symbolu, gry wyobrażeń które rządzą ludzkim działalniem - to nasuwa też motto

Motyw bram raju: monologi. Objawenie rozpoczyna dzieje idei, zaś wizja Jerozolimy to jej wyobrażeniowy odpowiednik. To scalenie przeszłości teraźn. i prysł.

Wraz z kolejnymi monologami odkrywają się pewne nici które dają obraz motywacji do krucjaty. Chaos jest wiec pozorny, starannie skonstruowany, nie tak jak w Nowej powieści.

Narrator anonimowy i wszechwiedzący, postaci są dla niego przezroczyste. Jest ponad światem przedstawionym. Nie interpretuje, jest kreatorem . Poetyzacja tekstu niweczy obiektywizm: anafory, emocjonalne słowa.  Niby poza światem, ale zaangażowany językowo. Brak jest różnicy między jego językiem a stylem wypowiedzi bohaterów. Narracja wiodąca od wpisanych się często nei da oddzielić. W monologach powtarzają siete same części składniowe: niewinni, iść przed siebie, objawił Bóg, suchy piasek, bramy raju. Też podobnie wyrażają namiętności. Orzeczenie jest na granicy wypowiedzi dwóch postaci. Wyrazy na pograniczu 2 wypowiedzi się dublują. „powiedziałem-wie że skłamałem, skłamałem-powiedział, że Aleksy….” W BR język jest więc ujednolicony.

·         indywidualizacja postaci to jedynie imię, pochodzenie, życiorys

·         świadomość mają wspólną

·         kierują nimi te same popędy, cel, te same myśli

·         to duplikaty jednego człowieka

·         o polifoniczności można mówić tylko patrząc na konstrukcję, ideowo bowiem to dzieło jednogłosowe. Jest jedna nadrzędna centrala świadomości - pisarz.

·         ta powieść miała pewne elementy w konstrukcji kolejnej „Idzie skacząc po górach”