Wedrowki_po_Kresach.pdf

W ę drówki po Kresach.

Miasta Podola... Krzemieniec, Wiśniowiec

Wśród wzgórz Podola ziemi krzemienieckiej, tego Krzemieńca z górą królowej Bony, resztek

zamku sięgających jeszcze czasów księcia Witolda, XI-XII wieku, grobu matki Juliusza

Słowackiego na pobliskim cmentarzu, odnowionego obecnie dworku, w którym mieszkał

poeta... na południe od niego, zaledwie 22 km, leŜy miasteczko Wiśniowcem zwane. Stary to

gród i stary zamek Korybutów sięgający aŜ do Michała i Jeremi Wiśniowieckiego, tak dobrze

wbity w pamięć Chmielnickiego i jego Kozaczyzny! Przed tym to Wiśniowcem leŜy Stary

Wiśniowiec, wieś połoŜona nad Horyniem, tylko o „rzut kamieniem" oddalona - 2 km, wieś

LoŜy, znów z zamkiem-ruinami kiedyś do Wiśniowieckich naleŜący... Koleją losów na pałac

przerobiony, miał i park z francuska ułoŜony... Miał! Od 1940 roku kolejni okupanci nie

szczędzili trudu i pracy w likwidacji wszystkiego, a więc i tego co było dorobkiem pokoleń.

No właśnie. Czyich pokoleń jak nie Polaków?

Na starym to szlaku, od Lucka, stolicy Wołynia, poprzez Dubno, Krzemieniec, Trembowlę,

Janów, Budzanów do granicznych Zaleszczyk i Czerniowiec -perełki nanizane na nić historii,

stoją te miasta, zamki i wsie przypominając jadącym obecnie przez nie o swej historii.

Historii i przynaleŜności do Polski, bo któŜ je budował i bronił?

Ten Stary Wiśniowiec do wojny (1939) zamieszkały był wspólnie przez Rusinów i Polaków,

gdyŜ śydzi pilnowali handlu w pobliskim miasteczku Wiśniowiec. Na uboczu wsi, na lekkim

wzniesieniu stoi lub raczej stoją resztki wypalonych murów kościoła rzymskokatolickiego

sięgających roku 1757, fundacji Jana Karola Mnisz-cha i jego Ŝony Katarzyny z Zamojskich,

a pod wezwaniem św. Stanisława Bpa Męczennika. Wewnątrz znajdował się duŜy obraz św.

Antoniego oraz fresk przedstawiający Trójcę Świętą. Te resztki widoczne są jeszcze dziś

mimo podpaleń! Kościół zbudowany w stylu klasycznym, z wolnostojącą trójpolową

dzwonnicą, zwieńczoną u szczytu figurą świętego... ale juŜ bez głowy! Podobnie jak i ta

dzwonnica, juŜ nie trzypolowa, a dwupolowa - trzecią zlikwidowano, podobnie jak głowę

świętego i cały kościół w pamiętnym roku 1944! Na zewnętrznej ścianie prezbiterium, na

wysokości drugiego piętra, we wnęce zachował się (za wysoko) naturalnej wielkości

drewniany krucyfiks. Od strony północnej kościoła dodana przybudówka mieszcząca tzw.

organistówkę.

AŜ przyszedł miesiąc luty 1944 roku. Rok wzmoŜonych mordów Polaków przez tzw. UPA.

Bandy złoŜone z mieszkańców tej wsi, jak i wielu, wielu innych leŜących na całym Podolu i

Wołyniu, mieszkańców narodowości ukraińskiej, wyrzynaniem POLAKÓW zaczęły budować

tzw. „Samostijną". W Wiśniowcu Starym banderowcy nawieźli słomy do kościoła, spędzili

Polaków, mieszkańców tej wsi, i podpalili! Kto nie zginął od ognia, nie udusił się dymem, kto

próbował uciec został zabity!

W przybudówce-organistówce zamknięto rodzinę Kucewiczów: Bronisława, jego Ŝonę

Stefanię i córeczkę Elę lat 12! Ofiarom kazano rozebrać się do naga i tańczyć w ogniu!

Zostali spaleni Ŝywcem! Pierwszego marca 1944, gdy wkroczyli partyzanci sowieccy,

naliczono 200 trupów! Widmo tych działań UPA wciąŜ wisi nad ruinami tego kościoła z

okopconymi od ognia ścianami, z resztkami spalonej słomy na gruzach posadzki, a nocami

niesie się jęk mordowanych!

Ukrywających się jeszcze nielicznych juŜ Polaków systematycznie wyłapywano i tak: 26

lutego w nocy upowcy uprowadzili ostatnie 3 rodziny: Stemplowskich, Dudkiewiczów i

Królikowskich. Wywieziono ich saniami do wsi LoŜy, do gospodarstwa ciotki przywódcy

bandy UPA- Mychajła Prociuka, syna Stepana, lat 18 i tam zamordowano! Mordowali

sąsiedzi z tej samej ulicy gdzie mieszkali Stemplowscy! Oto ONI: Czorneńko, SerioŜa

Asonow, Brega, mieszkaniec wsi LoŜy! Takim to sposobem krowa z cielakiem, własność

Stemplow-skich, znalazła się u członka bandy - Bregi! Jeszcze tej samej nocy zabudowania

Królikowskich i Dudkiewi-czów zostały spalone! Mordowano... ALE JAK??? Najpierw

zaproponowano Józefowi Stemplowskiemu by zarąbał siekierą Józefa Królikowskiego, gdy

ten odmówił tę samą propozycję uczyniono Królikowskiemu. Gdy to nie dało rezultatu

wyprowadzono wszystkich do połoŜonej o 50 m dalej studni, będącej własnością osadnika z

Woli Strzeleckiej i kolejno siekierami zarąbywano najpierw męŜczyzn, potem kobiety,

następnie dzieci, a ciała wrzucano do studni głębokości 70 m...

W procesie przeprowadzonym przez Sowietów w sierpniu 1944 roku złapany organizator

zbrodni - My-chajło Prociuk tak zeznaje: najpierw rąbano ręce i nogi, Ŝeby „polska morda

dłuŜej się męczyła".

Oprócz tych 28 osób do studni wrzucono zwłoki 47 innych zamordowanych Polaków.

Świadkiem mordów była Ukrainka Dunka Fiłyk mieszkająca obok. Znane są wszystkie

nazwiska pomordowanych, od 70-letniego Grzegorza Królikowskiego, po 3-letnią Krystynę,

córkę Janiny Dudkowskiej z domu Królikowskiej. W czerwcu 1944, w związku z procesem

Prociuka, władze sowieckie usiłowały dokonać wydobycia zwłok ze studni. Wydobyto tylko

ciało Dominika Stemplowskiego lat 5! Miał wybite zęby, porąbane ręce, nogi oraz rozpruty

brzuch!!!

Wracamy z ruin kościoła. Pytane dwie młode Ukrainki o miejsce potopienia w studni

dalszych 60-ciu Polaków z drugiego końca wsi, odpowiadają bez wahania: „a to u Tatiany

Kuchty, to pod górkę, na końcu zabudowań". Trudno nazwać koleiny po furmankach za drogę

chociaŜby wiejską. Ukraińska zagroda... Rodzice Tatiany juŜ nie Ŝyją, zmarli ubiegłego roku,

ona sama mało juŜ pamięta... wówczas była małą dziewczynką. Pokazuje nam studnię, z

której po wkroczeniu Sowietów wydobyto zwłoki pomordowanych właśnie tu i potopionych

63 Polaków. W głębi sadu grób i pomnik ICH, pomnik postawiony przez władze

RADZIECKIE! Ogrodzony metalowym parkanem z furtką, porządnie pomalowany na

urzędowy zielony kolor. Obelisk wysokości -2.5 m zwęŜający się ku górze, ze ściętym

szczytem, ozdobiony jest od góry: ukrzyŜowanym Panem Jezusem, trochę niŜej, jakby dla

równowagi - gwiazda radziecka, obowiązkowo czerwona, a pod nią kamienna tablica

umocowana do obeliska z wykutym napisem w polskim tłumaczeniu:

Jeszcze niŜej ustawiona w skosie druga kamienna tablica z bardzo wyraźnym napisem głosi:

1. STEMPLOWSKI JOSYF I 3-JE DZIECI

2. KRÓLIKOWSKI J. K. śONA I 2-JE DZIECI

3. KRÓLIKOWSKI S. J. ś. MARIA

4. KRÓLIKOWSKI G.

5. KRÓLIKOWSKA G. I SYN

6. DUDKOWSKA JÓ. I CÓRKA

7. DUDKOWSKA S.

I 47 NIEZNANYCH.

Jakby i tego było mało, to w 1956 roku, a więc 10 lat juŜ po wojnie został zamordowany

przez miejscowych Ukraińców jeszcze jeden Polak: Kazimierz Królikowski, który zabrany do

sowieckiego wojska wrócił po wojnie do Wiśniowca St. A za co? Za to, Ŝe przypomniał

tamtejszym Ukraińcom, Ŝe mordowali Polaków!

PYTANIE?

I gdzie tu by zmieścić słowa o „przebaczeniu"?

P.S. Nazwiska i fakty przytoczono z ksiąŜki: Władysław i Ewa Siemaszko -

„LUDOBÓJSTWO DOKONANE PRZEZ NACJONALISTÓW UKRAIŃSKICH NA

LUDNOŚCI POLSKIEJ - WOŁYŃ 1939-1945".

Marek Rogalski

SEMPER FIDELIS

Pismo Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich * Wrocław

Marzec-Kwiecień 2(79) 2004

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: