Mitologia skandynawska.doc

Mitologia skandynawska

Bogowie

Acras - bóg, dawał ludziom rzepę, groch, fasolę, kapustę, len i konopię.

Ahti, Achti, Lemminkejnen - bóg wód, dobrych połowów i bogactwa; lekkomyślny bohater.

Bajan, Pajan - bóg pioruna.

Biegolmai - bóg pogody, wiatru i wody.

Hiisi - zły bóg.

Ilmarinen - fiński bóg wiatrów i dobrej pogody. Ilmarinen miał córkę Ilmatar, która, czując się samotna i niespełniona popełniła samobójstwo, rzucając się do oceanu, w którym została zapłodniona przez spienione fale. Następnie, przez 700 lat nieszczęsna Ilmatar unosiła się na wodzie, wypatrując skrawka lądu, na którym mogłaby znaleźć wytchnienie i urodzić dziecko. W końcu na jej kolanie przysiadła kaczka szukająca miejsca na gniazdo. Kaczka złożyła 7 jaj, które wysiadywała przez 3 dni. Kiedy jednak Ilmatar poczuła się niewygodnie i zmieniła swoją pozycję, jaja stoczyły się z jej kolana i wpadły w połyskującą morską otchłań. Po chwili na powierzchnię wypłynęły potłuczone skorupy jaj, z których powstała ziemia, niebo, słońce, księżyc i gwiazdy.

Jumala - w mitologii fińskiej był bogiem stworzycielem, najwyższym bóstwem. Podania o nim są bardzo skąpe. Wiadomo, że jego świętym drzewem był dąb. Z czasem miejsce Jumali zajął Ukko, także najwyższe bóstwo związane z powietrzem i niebem, za którego sprawą padał deszcz. Żoną Ukko była Akka mająca prawdopodobnie związek z Madder-Akka, boginią stworzycielką czczoną przez Lapończyków.

Kalerwo - bóg, ojciec Kullerwy.

Kekri - fiński bóg, który pomnażał przychówek bydła.

Kied kie Jubmel - był to bóg kamieni czczony przez Lapończyków, lud zamieszkujący północne krańce Europy. Jeszcze w siedemnastym wieku składano mu w ofierze renifery, aby zapewnić sobie sukces na łowach. Prawdopodobnie uważano go za „Pana stad”. U szwedów znany jest pod imieniem Storjunka, czyli „Wielkiego Pana”.

Kimmo, Kammo - fiński bóg strachu i kamieni.

Kratti - fiński bóg. Strażnik skarbów.

Kuiktilassi - fiński bóg zajęcy.

Leib-Olmai - „Człowiek Olcha”. Był lapońskim bogiem niedźwiedzi. W czasie świąt niedźwiedzi myśliwi skrapiali swoje twarze wyciągiem z kory olchy. Leib-Olmai, jako opiekun tych zwierząt, oczekiwał od myśliwego odmówienia właściwych modlitw, zanim zezwolił mu na zabicie zwierzęcia.

Nyrkas - fiński bóg leśny, dawał ludziom wiewiórki.

Pajan-oddaa - lapoński bóg piorunów.

Palvanen - fiński bóg mięsa.

Pekko - fiński bóg jęczmienia.

Rauta Rehki - fiński bóg żelaza.

Rongotausa - fiński bóg urodzaju żyta.

Sija Kales - najwyższy lapoński bóg Lapończyków Kolskich.

Tapio - fiński bóg lasu, który wraz z żoną Meilikki i synem Nyyrikki mieli, jak wierzono, zapewnić dostatek zwierzyny w lasach. Bóg ten miał także złe cechy, gdyż lubił łaskotać i dusić ludzi na śmierć. Jego córka Tuulikki, była duchem wiatru. Tapio przedstawiano często w szacie z mchu i ognistym hełmie.

Tavaj, Tava - lapoński bóg myślistwa i rybołówstwa.

Thorri - fiński bóg śniegów.

Tiermes - fiński bóg pogody.

Tonttu - bóg opiekujący się gospodarstwem w mitologii fińskiej.

Tuoni - fiński bóg umarłych zamieszkujących ciemną krainę Tuonela, z której powracali tylko nieliczni. Z żoną Tuonetar mieli siedmioro dzieci, które były bóstwami cierpienia, wśród nich była bogini choroby, Kipu-Tytto. Jednym z nielicznych śmiałków, którym udało się uciec z Tuonela, był Wainamoinen. Po przejściu rzeki płynącej na granicy Tuonela przyjęła go Tuonetar i podała piwo. Jednak gdy gość zasnął jej syn przykrył rzekę wielką żelazną siecią tak, by Wainamoinen nie mógł wrócić tą samą drogą i musiał pozostać w Tuonela na wieki. Jednak gdy bohater się obudził, zmienił się w wydrę i prześlizgnął się przez oczka sieci.

Turisas - fiński bóg wojny i zwycięstwa.

Tursas - władca brzegów morza, mąciciel wody w mitologii fińskiej.

Tuss - fiński bóg, sprawca zastrzału.

Ukko - władca bogów.

Untamo - okrutny stryj Kullerwy.

Boginie

Kalma - fińska bogini śmierci.

Kappa, Romohonka - fińska bogini ptactwa.

Ilmatar - bogini, matka Wejnemejnena.

Lukutar - fińska stworzycielka czarnych lisów.

Luonnotar - - „Córka Natury”. Była fińską boginią stworzycielką. Na początku istniała tylko Luonnotar „sama jedna w wielkiej pustce”. Potem przez wieki żeglowała po kosmicznym oceanie, aż pewnego dnia orzeł uwił gniazdo na jej kolanach i złożył jaja. Jednak bogini była niecierpliwa i przewróciła gniazdo, a ze skorupek rozbitych jaj utworzone zostały ziemia i niebo. Z żółtek powstało słońce, a z białek księżyc. Rozrzucone kawałki jajek zamieniły się w gwiazdy. Potem Luonnotar utworzyła kontynenty i morza oraz dała życie Wainamoinenowi, fińskiemu herosowi.

Mader-Akka - jej męski towarzysz Madder-Atcha byli, według Lapończyków, boską parą, która stworzyła ludzi. Madder-Atcha odpowiadał za duszę, Madder-Akka za ciało. Dziecko, które utworzyli zostało umieszczone w łonie ziemskiej matki. Ich trzy córki także miały związek z prokreacją. Sarakka- podtrzymywała rodzące kobiety, jeśli narodzić miał się chłopiec, Juksassa czuwała, aby dziecko zmieniło swą początkowo żeńską płeć na męską, natomiast Uksassa, która zamieszkiwała pod ziemią, czuwała nad zdrowiem i bezpieczeństwem noworodka.

Matoin Emuu - fińska stworzycielka węży i robaków.

Metsarhatija - fińska bogini lasu.

Mielikki - bogini czasu.

Nokeainen - fińska bogini. Stworzycielka soboli, nimfa wodna.

Sampokala - fińska bogini. Stworzycielka ryb w mitologii fińskiej.

Tuheroinen - fińska bogini. Stworzycielka norek w mitologii fińskiej, córka Tuuvi.

Tuulikki - fińska bogini leśnych zwierząt.

Yambe-akka - czyli "Stara Kobieta Zmarłych". W jej pieczy- według tradycji lapońskiej- znajdował się świat podziemny, który wyobrażano sobie jako miejsce podobne do tego świata, z ta tylko różnicą, że duchy zmarłych poruszały się w powietrzu. Przed przyjęciem chrześcijaństwa Lapończycy sądzili, że śmierć nie rozłącza więzi ciała z duchem. Wedle tradycji siriańskiej duch może, kiedy człowiek śpi, wyjść z niego pod postacią myszy. Dusze zmarłych mogły czasem udawać zwierzęta, ptaki lub owady. Często przybierały kształty motyli, fruwających w oświetlonych słońcem lasach Północy, podczas krótkiego lata. Wejście do świata podziemnego wyobrażano sobie jako ujście rzeki wpadającej do lodowatego oceanu. W mrocznym królestwie panowała Yamba-akka, chociaż niektóre legendy powiadają, że to raczej stary mężczyzna, a nie stara kobieta jest "podstawą" ziemi, wierząc, że ziemię ludzi żywych podtrzymywało piekło, i że ziemia drżała wtedy, gdy drżały ich starcze ręce.

Inne postacie i zagadnienia

Aino - dziewczyna-rybka.

Akki - wiedźma morska, demon wodny.

Hiidet, Owda - diabły leśne w mitologii fińskiej, które napastowały mieszkańców lasu. Były to nagie istoty, o ludzkich kształtach, ze stopami odwróconymi do tyłu, potrafiąca zmieniać kształty. Czasem ukazywały się pod postacią mężczyzny, czasem kobiety, a czasem dziecka i w którejś z tych powłok błąkały się po lesie. Metoda, jakiej używały Hiidet do zabijania ludzi była przedziwna: mianowicie stwory te wabiły ludzi do tańca lub borykania się, a następnie zatańcowywały lub załaskotywały swoje ofiary na śmierć.

Illmarinen - czyli "Niebo-Powietrze". Odwieczny Kowal gwieździstego i słonecznego nieboskłonu, który wykonał Sampo. Był synem królowej-dziewicy Iro, która zjadła "polewkę z usypiającej ryby". Dobroczyńca ludzkości. Pracował nad morzem, w miejscu, gdzie przyszedł na świat. Wykuł dla siebie pannę, z myślą o przyszłej żonie. Stworzył też broń dla bogów, a także mitycznego rumaka, którego następnie sam zniszczył. Utożsamiany był z bogiem Inmarem.

"W noc się zrodził Illmarinen
W dzień do kuźni przywędrował;
I wykuwał on niebiosa,
I powietrza skuł sklepienie.
Nie znać na nich śladu młota,
Nie znać ni obcęgów chwytu;
Nie masz mistrza świetniejszego
Lepszej kuźni bez drzwi-okien".
"Sam dął w miechy trzy dni długie
Łokciem ścierał pot na głowie:
Koń wyłonił się z płomienia,
Złota grzywa spośród żaru".

Kalewa - mityczny przodek Finów.

Kalewala - jest to główne źródło mitów fińskich, w formie poematu epickiego, który został skompilowany na początku XIX wieku przez fińskiego uczonego Eliasa Lonnrota. Druga, ostateczna wersja dzieła, która ukazała się w 1849 roku, uważana jest za fińską epopeję narodową. Jest ona w większości zbiorem autentycznych opowieści ludowych przekazywanych od pokoleń przez wiejską ludność wschodniej Finlandii oraz rosyjskiej Karelii. Epopeja opowiada o zmaganiach między Kalewalą, Krajem Bohaterów, a odległymi i zimnymi rejonami Północy. Przedstawia dzieje stworzenia, opisuje wyczyny bohaterów, na koniec zaś mówi o nadejściu śmiertelnych królów i ustanowieniu państwa fińskiego. Jednak w gruncie rzeczy Kalewala jest produktem wyobraźni kompilatora, który wykorzystał klasyczne modele i wątki do przekształcenia i ubarwienia zgromadzonego przez siebie materiału, wywodzącego się z tradycji ustnej.

Kapeet - fińskie widma, które pożerały księżyc.

Kareitar - nimfa leśna, fińska opiekunka lisów.

Karvaj - lapoński duch z rogami, bóstwo renifera.

Kudari - prawydra, matka wydr, pomagała przy ich polowaniu według mitologii fińskiej.

Kul - siriański duch wody, istota zła, mająca ludzką postać, mieszkająca w głębinach. Kul-junk lub "Duch Ryby" nie uchodził jednak wśród ludów sąsiednich za istotę o złym charakterze, lecz za geniusza ryb. Pochodzący z niepamiętnych czasów zwyczaj nakazywał, by późną wiosną, kiedy w rzekach ruszały lody, sporządzić z drzewa lub kory brzozowej podobiznę ryby i przynosić ją na miejsce połowu ryb. Pierwszą porcję złapanych ryb należało poświęcić bogu-rybie, który podobnie do boga-niedźwiedzia Leib-Olmai towarzyszył ludziom Północy w ich walce o przetrwanie.

Kullerwo - bohater karelski.

Kyllikki - żona Ahtiego.

Leminkainen - „Kochanek”. Ahti. Był jednym z herosów, bohaterem fińskich eposów. Matka kąpała go jako dziecko trzykrotnie w ciągu każdej nocy letniej i raz w ciągu każdej nocy jesiennej, aby, gdy dorośnie stał się człowiekiem mądrym, obdarzonym talentem śpiewaczym. Beztroski młody człowiek uganiał się za kobietami, towarzyszył też Wainamoinenowi w wyprawie do krainy Pohja po żony. Do najbardziej niebezpiecznych czynów młodzieńca należała próba zabicia łabędzia Tuoni, boga umarłych. Nie zdoławszy zabezpieczyć się w magiczny sposób został rozszarpany na kawałki przez syna Tuoni, a jego cząstki wrzucono do rzeki. Jednak jego matka, znająca czary, poskładała kawałki ciała Leminkainena i przywróciła mu życie. Jego żoną była Kyllikki.

Loaus- Laus - fiński leśny duch opiekuńczy łosi i renów.

Louhi - Wiedźma Północy, nieprzyjaciółka wieszcza Wejnemejnena z fińskiej epopei "Kalewala".

Loviatar - matka demonów, pani krainy zmarłych w mitologii fińskiej.

Luonto - fiński duch opiekuńczy człowieka.

Mammotar - matka robaków, węży, opiekunka kamieni i zakopanych skarbów u Finów.

Nuggle - mieszkający na wyspach w okolicy Półwyspu Skandynawskiego osiodłany konik z podwiniętym ogonem. Każdego, kto go dosiądzie wciąga do morza.

Para - mieszkający w Finlandii duch domowy, czasem występujący w postaci węża, żaby albo kota.

Pellerwojnen - polny karzełek.

Sampo - był dziełem Ilmarinena, w mitologii fińskiej Odwiecznego Kowala, który na początku czasu stworzył ziemię i niebo. Talizman został ukształtowany w magiczny sposób w ciągu trzech dni z jednego żwawego pióra, mleka płodnej krowy, ziarnka jęczmienia i runa urodzonego latem jagnięcia. Powstał w magicznych płomieniach pieca. Składał się z młynka do mąki, młynka do soli oraz młynka do pieniędzy i zapewniał trwałe bogactwo i potęgę.

Seide - święty kamień u Lapończyków. W ich krainie jest wiele kamieni o ciekawych kształtach, przypominających istoty ludzkie lub zwierzęta, uformowane nie ludzką ręką, lecz najczęściej działaniem wody. Te powykręcane, powyginanie, wyżłobione burzami kamienie często gromadzono w jednym miejscu i wierzono, że przedstawiają rodzinę. Od tych kamiennych bogów można było otrzymać błogosławieństwa i przepowiednie. poza kamiennymi seidami Lapończycy mieli także liczne bóstwa drewniane.

Sermenys, Smernys - bałtyjska nazwa odbywanych dorocznie uczt zmarłych, najczęściej późną jesienią, po zbiorach w listopadzie. Były to długo trwające uroczystości pogrzebowe. Krzyżacy w XIV wieku, wprowadzając religię chrześcijańską w Prusach i na Litwie byli zdziwieni, z jaka starannością mieszkający to ludzie traktowali zmarłych. Panował wśród nich zwyczaj, że krewni i przyjaciele zmarłego świętowali przez miesiąc albo dłużej. Niektóre plemiona umiały zamrażać ciało, tak że z kremacją można było długo czekać. Tego rodzaju praktyki pogrzebowe pochodzą z zamierzchłych czasów, jak świadczą o tym ślady pozostawione przez larwy much na szkieletach z epoki brązu. Wiadomo także, że Bałtowie troszczyli się o to, by zapewnić zmarłym godne odejście do ziemi "za wzgórzem [] gdzie jest słońce". Poza tym uważali, że dusze zmarłych wchodzą w drzewa, kwiaty, zwierzęta i ptaki. Stąd zakaz, z którym można się jeszcze zetknąć, obcinania drzew i koszenia trawy na starych cmentarzach.

Syojatar - wcielenie zła, ludożerczyni w mitologii fińskiej.

Thur - fiński demon gorączki przyrannej.

Thurs - fiński demon wywołujący gorączkę połogową.

Tiera - bohater, przyjaciel Ahtiego.

Tuonela - podziemne państwo zmarłych rządzone przez Tuoniego. Z krainy tej powracali tylko nieliczni. Jednym z nielicznych śmiałków, którym udało się uciec z Tuonela, był Wainamoinen. Po przejściu rzeki płynącej na granicy Tuonela przyjęła go Tuonetar i podała piwo. Jednak gdy gość zasnął jej syn przykrył rzekę wielką żelazną siecią tak, by Wainamoinen nie mógł wrócić tą samą drogą i musiał pozostać w Tuonela na wieki. Jednak gdy bohater się obudził, zmienił się w wydrę i prześlizgnął się przez oczka sieci.

Wainamoinen, Wejnemejnen, Wejno - bohater "Kalewali", wielki wieszcz, mędrzec, pieśniarz i czarodziej. Główny bohater eposów fińskich, syn bogini Luonnotar. Przedstawiano go zawsze jako żywego i wrażliwego starca, od urodzenia obdarzonego mądrością, ponieważ spędził w łonie matki co najmniej 30 lat. Ten główny bohater Kalewi („Ojczyzny Bohaterów”) miał wyjątkową magiczną moc. Niestety szczęście nie dopisywało mu w miłości. Kiedy szukał sobie żony wśród kobiet Pohja, obiecano mu jedną z córek Louhi, jeśli wykona magiczny talizman, Sampo. Zadanie to Wainamoinen powierzył swemu towarzyszowi Illmarinenowi, tak więc córka Louhi została żoną Illmarinena. Jednak panna młoda została zabita, a talizman skradziony. Wainamoinen i Illmarinen, do których dołączył Leminkainen, wyruszyli na poszukiwanie Sampo. Po wielu przygodach zdołali go odzyskać. Jednak Louhi wzbudził wielki sztorm, po czym, pod postacią gryfa zatopił ich statek. Jedynie szybka reakcja Wainamoinena ocaliła wszystkich, jednak w czasie burzy wiatr porwał Sampo. Gdy sztorm uciszył się, Wainamoinen pozbierał wszystkie porozrzucane kawałki i częściowo przywrócił talizmanowi jego dawną moc. Kiedy jego misja dobiegła końca, wybudował okręt i ruszył w bezkresna podróż.

Wipunen - morski potwór z "Kalewali", czarodziej, posiadacz wszechwiedzy oraz zaklęć magicznych.

Vadatajs - zamieszkujące Estonię istoty, które pojawiają się na rozstajach dróg. Sprowadzają ludzi na manowce.