ksztalcenie specjalne.doc

1.       Kształcenie specjalne

Według Ministerstwa Edukacji Narodowej kształcenie specjalne należy rozumieć zorganizowany proces edukacji, dostosowany do potrzeb wychowanka i ucznia niepełnosprawnego, dla którego – ze względu na istotne zaburzenia lub dysfunkcje w różnych sferach rozwoju (motoryce, zmysłach, intelekcie, psychice) w sposób istotny zakłócające jego funkcjonowanie psychiczne, fizyczne, społeczne oraz możliwości uczenia się – konieczne jest specjalistyczne oddziaływanie dydaktyczne, wychowawcze i rewalidacyjne, ukierunkowane na jego wszechstronny rozwój.

              Podstawą kształcenia specjalnego nie powinno być koncentrowanie się na występujących u ucznia deficytach bądź realizacji programu, lecz na tych możliwościach i zdolnościach dziecka, które mogą być rozwijane i doskonalone.

Do kształcenia specjalnego kieruje się ucznia na podstawie orzeczenia poradni psychologiczno-pedagogicznej, gdzie bardzo dokładnie określony jest stopień upośledzenia umysłowego.

              Najważniejszą zasadą kształcenia uczniów z różnego rodzaju niepełnosprawnościami jest przekonanie, iż szkoły ogólnodostępne powinny przyjmować dzieci niezależnie od ich warunków fizycznych, intelektualnych, socjalnych i innych.

Celami podstawowymi, do których powinien dążyć zreformowany system kształcenia specjalnego, są (według MEN):

- powszechność nauczania w dostępnych dla wszystkich uczniów budynkach szkolnych i placówkach edukacyjnych, likwidacja barier społecznych, psychicznych oraz architektonicznych (zapewnienie uczniom poczucia bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego);

- zapewnienie warunków realizacji obowiązku szkolnego w sposób dostosowany do tempa rozwoju dziecka w otwartym systemie, stwarzającym możliwość przejścia pomiędzy poszczególnymi typami szkół i na każdym etapie kształcenia (zależnie od potrzeb i możliwości niepełnosprawnego ucznia);

- zwracanie uwagi na jak najwcześniejsze rozpoznawanie zaburzeń i niepełnosprawności oraz podejmowanie wspierania rozwoju przez zorganizowaną działalność psychologiczną, pedagogiczną i rehabilitacyjną;

- realizowanie programu dostosowanego do indywidualnych potrzeb dziecka oraz rozwijanie jego zaradności w życiu codziennym;

- orzekanie o rodzaju i stopniu niepełnosprawności dziecka na podstawie rzetelnej, wielokrotnej, interdyscyplinarnej diagnozy – wskazującej na potencjały rozwojowe i mocne strony dziecka;

- śledzenie przebiegu edukacji dziecka przez wielospecjalistyczny zespół, zewnętrzny wobec szkoły, we współpracy z rodzicami (funkcję tę może pełnić powiatowy ośrodek edukacji specjalnej);

- ograniczenie nauczania indywidualnego w domu do wyjątkowych przypadków;

- ograniczenie do niezbędnego minimum konieczności korzystania z internatu przez te dzieci i rozwinięcie systemu dowozu dzieci z domu rodzinnego do szkoły.

J. Wyczesany wymienia natomiast następujące cele kształcenia dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo:

- korygowanie zaburzonych, usprawnienie nie zaburzonych funkcji psychicznych,

- wyrabianie sprawności ruchowych i umiejętności potrzebnych do wykonywania zawodu,

- kształtowanie nawyków i praktycznych umiejętności niezbędnych w życiu społecznym i zawodowym,

- kształcenie właściwej postawy społecznej oraz wpajanie podstawowych zasad kultury życia codziennego,

- wyrabianie samoobsługi i samodzielności w różnych przejawach życia codziennego.

Jak uważa J. Wyczesany podstawowym celem kształcenia specjalnego jest zabezpieczenie każdemu dziecku odchylonemu od normy właściwych warunków do wszechstronnego rozwoju w pełni aktywizując jego możliwości psychofizyczne poszczególnych jednostek.

Głównym zadaniem w kształceniu specjalnym dzieci upośledzonych jest stwarzanie optymalnych warunków rozwoju poprzez podnoszenie efektywności procesu dydaktyczno-wychowawczego w szkołach specjalnych. Jednak biorąc pod uwagę różnice w charakterze i stopniu upośledzenia uczniów w tych szkołach, zespoły pedagogiczne placówek specjalnych prowadzą analizę i dokonują zmian w zakresie i doborze treści programowych oraz próbują dostosować te treści do możliwości percepcyjnych poszczególnych zespołów uczniów. Eliminuje się głównie treści abstrakcyjne, trudne do zrozumienia i przyswojenia, ogranicza partie materiału programowego nie przyczyniające się do przygotowywania upośledzonych do praktycznego życia zawodowego oraz społecznego, a także uzupełnia się program nauczania treściami niezbędnymi do prawidłowego funkcjonowania dziecka upośledzonego w środowisku, a także w przyszłym zakładzie pracy.

J. Wyczesany uważa, że zadaniem systemu kształcenia specjalnego dzieci upośledzonych umysłowo jest stworzenie pełnych warunków dla ich rozwoju na miarę indywidualnych możliwości każdej jednostki odchylonej od normy.

2.       Szkoła specjalna

Otton Lipkowski uważa iż szkoła specjalna to placówka, która najpełniej realizuje zadania pedagogiki specjalnej. Termin „szkoła specjalna” obejmuje wszystkie jej stopnie, a więc przedszkola specjalne, szkołę podstawową specjalną, szkołę zawodową oraz różne formy szkolenia dla dorosłych w ośrodkach zawodowej rehabilitacji. Szkoła specjalna jest zasadniczym ogniwem w systemie kształcenia specjalnego.

Szkoły specjalne są organizowane dla wszystkich kategorii upośledzeń. Są to szkoły 8-klasowe, przy czym w szkołach specjalnych dla dzieci umysłowo upośledzonych oraz głuchych jest realizowany program specjalny, który odpowiada mniej więcej programowi 5 klas szkoły zwykłej. W pozostałych szkołach specjalnych zasadniczo realizuje się programy szkół zwykłych z niewielkimi skrótami programowymi poprzez stosowanie specjalnych form i metod kształcenia.

Szkoła specjalna przyjmuje dzieci o zbliżonych (jednorodnych) przejawach upośledzeń. Oznacza to, że istnieją szkoły dla głuchych, a już oddzielnie dla głuchych upośledzonych umysłowo, dla dzieci upośledzonych w stopniu lekkim i upośledzonych w stopniu głębszym. Zasada taka ułatwia przystosowanie mechanizmu kształcenia do swoistych potrzeb dzieci upośledzonych.

„Szkoła specjalna” to pojęcie nadrzędne w stosunku do szkół specjalnych poszczególnych typów, tj. do szkół dostosowanych do poszczególnych rodzajów upośledzeń i wszystkich stopni organizacyjnych. Pojęcie szkoły specjalnej zostało wprowadzone  dopiero w bieżącym stuleciu. Wprawdzie już w drugiej połowie XIX w. istniały tendencje do określania powstających w tym czasie różnych szkół specjalnych jednym nadrzędnym mianem, nie było jednak uzasadnienia do wprowadzenia ogólnej nazwy dla wszystkich szkół specjalnych. Można to było zrobić dopiero wówczas, gdy przyjęto określenie ogólne dla pedagogiki specjalnej. Szkoły specjalne powstałe już w XVIII w. i w pierwszej połowie XIX w., określano w zależności od rodzaju szkoły: szkoła dla głuchych (lub instytut głuchoniemych), szkoła dla niewidomych, szkoła pomocnicza (Hilfsschule) dla umysłowo niedorozwiniętych itp.

W obecnym rozumieniu szkoła specjalna jest instytucją, której funkcją jest:

- kształcenie i wychowanie dzieci i młodocianych, którzy z powodu niedorozwoju psychicznego, zaburzeń charakterologicznych, upośledzenia fizycznego, braku lub wad organicznych narządów zmysłów, nie mogą uczęszczać do szkoły normalnej bądź też nie mogą sprostać wymaganiom tej szkoły;

- umożliwienie dzieciom upośledzonym wypełnienia obowiązku szkolnego.

Zasadnicza funkcja szkoły specjalnej polega na realizowaniu swoistych celów i zadań umożliwiających dzieciom upośledzonym rozwój, który możliwy jest do osiągnięcia w zależności od warunków psychosomatycznych i podejmowanie w przyszłości zadań społecznych na miarę ich sił i uzdolnień.

Celem szkoły specjalnej, jak mówi statut, jest: <<wszechstronny rozwój i rewalidacja społeczna uczniów oraz wychowanie ich na świadomych i twórczych obywateli w stopniu dla nich dostępnym ze względu na rodzaj i stopień upośledzenia, w szczególności:

- przygotowanie do pracy, ukształtowanie zamiłowania i szacunku do pracy; rozbudzenie i umocnienie poczucia obowiązku i dyscypliny społecznej; wdrożenie do poszanowania mienia społecznego;

- wychowanie w duchu socjalistycznej moralności i specjalistycznych zasad współżycia społecznego>>

(Zarządzenie Ministra Oświaty z dn. 19 V 1966 r. w sprawie statutu specjalnej szkoły podstawowej – Dz. Urz. Nr 8, poz. 87 z 1966 r.).

Cele szkoły specjalnej w zakresie opieki wychowawczej według
„Encyklopedii Pedagogicznej” są następujące:

- kształtowanie prawidłowej postawy uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym, znacznym oraz uczniów z niepełno-sprawnościami sprzężonymi wobec pracy w aspekcie motywacji, kompetencji i wykonania,

- przygotowanie do wykonywania indywidualnie i zespołowo różnorodnych prac mających na celu zaspokojenie potrzeb własnych i otoczenia,

- przygotowanie uczniów do podjęcia roli pracownika i do wykonywania prostych czynności w warunkach pracy,

- kształtowanie umiejętności związanych z poszukiwaniem pracy, w tym korzystania z różnych źródeł informacji,

- utrwalanie umiejętności i wiadomości zdobytych przez uczniów na wcześniejszych etapach edukacyjnych,

- przygotowanie do aktywnego uczestnictwa w różnych formach życia społecznego na równi z innymi członkami danej zbiorowości, pełnienie różnych ról społecznych oraz przygotowanie do załatwiania różnych spraw osobistych w różnych instytucjach i urzędach,

- osiągnięcie maksymalnej zaradności i niezależności życiowej na miarę indywidualnych możliwości uczniów,

- kształtowanie poczucia odpowiedzialności za samodzielne dokonywane wybory i podejmowane decyzje,

- kształtowanie umiejętności samodzielnego organizowania wypoczynku i czasu wolnego,

- rozwijanie kreatywności uczniów oraz uzdolnień i zainteresowań,

- doskonalenie sprawności i wydolności fizycznej oraz działania prozdrowotne.

              Poprzez realizację celów ogólnych szkoła kształtuje odpowiednie postawy u uczniów oraz wyposaża ich w potrzebne wiadomości i umiejętności. Program szkoły specjalnej przeznaczony dla dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim zakłada realizację celów nauczania przez:

- łączenie procesów dydaktyczno-wychowawczych z życiem środowiska,

- organizowanie procesu nauczania i wychowania w oparciu o najnowsze osiągnięcia pedagogiki specjalnej,

- zapewnienie każdemu uczniowi korzystnych warunków do rozwoju osobowości,

- współodpowiedzialność całego personelu szkoły za realizację celów nauczania i wychowania,

- kontakty z poradniami wychowawczo-zawodowymi w zakresie diagnostyki i profilaktyki,

- stworzenie odpowiedniej bazy materiałowej, stałe jej wzbogacanie w sprzęt i nowoczesne środki dydaktyczne,

- stałą współpracę z rodzicami, organizacjami społecznymi, młodzieżowymi i zakładami pracy.

Zadaniem szkoły specjalnej w systemie szkolnym jest odciążanie szkoły normalnej od dzieci i młodzieży, które nie są w stanie sprostać normalnym wymaganiom, przez co dezorganizują i hamują pracę dydaktyczną oraz wychowawczą i którym szkoła normalna nie może zapewnić odpowiednich środków i metod kształcenia. Przyjmując te dzieci, szkoła specjalna umożliwia i ułatwia szkole normalnej realizację statutowych zadań oraz osiąganie optymalnych wyników.

Zadania szkoły specjalnej w zakresie opieki wychowawczej według
„Encyklopedii Pedagogicznej” są następujące:

- tworzenie warunków zapewniających uczniowi komfort psychiczny i poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego oraz warunków i sytuacji sprzyjających i doskonalących jego umiejętności samoobsługowe oraz zaradność życiową,

- tworzenie warunków umożliwiających uczniom dokonywania właściwego wyboru kierunków przyszłej pracy lub form aktywności zawodowej poprzez:
przeprowadzenie wstępnej oceny indywidualnych zdolności i preferencji oraz posiadanych już nawyków i umiejętności praktycznych, które powinny być uwzględnione w konstruowaniu indywidualnego programu edukacyjnego,
przygotowanie bazy umożliwiającej uczniom: zapoznanie się z różnymi czynnościami pracy i formami aktywności zawodowej oraz ich wytworami, a także dokonanie samooceny własnych umiejętności i możliwości (po praktycznym poznaniu wybranych czynności pracy),

- organizowanie na terenie szkoły różnorodnych pracowni, umożliwiających realizację przysposobienia do pracy oraz wykorzystanie opanowanych umiejętności praktycznych w typowych i nowych sytuacjach,

- zapewnienie uczniom udziału w różnorodnych zajęciach rewalidacyjnych
wspierających ich rozwój, zgodnie ze wskazaniami zawartymi w wielospecjalistycznej ocenie jego rozwoju,

- nawiązywanie kontaktu z instytucjami i zakładami pracy, w których uczniowie mogliby realizować zajęcia praktyczne lub w przyszłości uzyskać zatrudnienie,

- tworzenie warunków sprzyjających podejmowaniu przez uczniów samodzielnych inicjatyw i odpowiedzialnemu decydowaniu,

- podtrzymywanie i rozwijanie umiejętności komunikowania się uczniów (w tym, jeśli to konieczne, wspomagających sposobów porozumiewania się), a także umiejętności czytania i pisania (w miarę możliwości ucznia) oraz umiejętności matematycznych, przydatnych w dorosłym życiu,

- kształtowanie pozytywnego wizerunku ucznia w środowisku społecznym, jako potencjalnego pracownika, klienta, użytkownika,

- umożliwianie uczniom udziału w aktualnych wydarzeniach społecznych i
kulturalnych oraz zapewnienie możliwości korzystania z różnorodnych form spędzania czasu wolnego (turystyka, krajoznawstwo, rekreacja, imprezy sportowe i towarzyskie i inne), rozwijanie zainteresowań i kreatywności ucznia,

- tworzenie warunków do rozwijania kondycji fizycznej i troski o własne zdrowie, jako warunku niezbędnego do wykonywania pracy,

- przybliżanie tradycji i obyczajów lokalnych, narodowych, rozbudzanie poczucia przynależności do społeczności lokalnej, regionu, kraju,

- zapoznawanie uczniów z prawami człowieka i faktem, że niepełnosprawność intelektualna nie może być przyczyną żadnej dyskryminacji. Uczenie rozumienia swoich praw i umiejętności ich egzekwowania,

- nawiązywanie kontaktu z lokalnymi ośrodkami wsparcia oraz instytucjami promującymi aktywizację zawodową osób niepełnosprawnych,

- nawiązywanie kontaktu z instytucjami i organizacjami pozarządowymi, działającymi na rzecz osób niepełnosprawnych intelektualnie.

3.       System kształcenia specjalnego

Kształcenie specjalne ma na celu:

—  wyposażyć uczniów upośledzonych umysłowo w zasób wiedzy, umiejętności i sprawności wyznaczone programem;

—  przygotować do życia, uspołecznić;

—  rozwijać ich osobowość.

Cele zreformowanego systemu kształcenia specjalnego według Kossakowskiego i ks. Rogowskiego:

1.        powszechność nauczania

2.        zapewnienie warunków realizacji obowiązku szkolnego

3.   otwarty charakter systemu, czyli możliwość przejścia pomiędzy po­szczególnymi      typami szkół na każdym etapie kształcenia, zależnie od potrzeb ucznia niepełnosprawnego,                                                                       

4.   wspieranie rozwoju ucznia poprzez organizowanie pomocy psychologicz­no-    pedagogicznej,                                                                        

5.  programy dostosowane do indywidualnych potrzeb ucznia,

6. dostosowanie kształcenia zawodowego i przygotowanie do pracy według potrzeb rynku pracy,

7. dostępność budynków szkolnych dla wszystkich uczniów, umożliwienie im swobodnego korzystania z pomieszczeń i urządzeń,

8.  ograniczenie korzystania z internatu przez dzieci o specjalnych po­trzebach edukacyjnych, aby w ten sposób zapewnić im jak najpełniejszy kontakt z domem rodzinnym.

Zasady rozwoju systemu kształcenia specjalnego według Hulka:

1)  wychowanie dziecka upośledzonego musi odbywać się w pełnej integracji z dziećmi normalnymi zarówno w domu rodzinnym, jak również w szkole i środowisku zamieszkania dziecka, tylko bowiem inte­gracja dzieci upośledzonych ze środowiskiem ludzi normalnych rozwija je intelektualnie i społecznie oraz gwarantuje właściwe przygotowanie do samodzielnego życia społecznego;

2)  dziecko wykazujące odchylenia od norm rozwojowych musi jak najwcześniej otrzymać pomoc i opiekę o charakterze profilaktycznym w najbliższym mu środowisku, a więc w rodzinie, aby nie dopuszczać do powstawania i rozwoju zaburzeń psychofizycznych lub upośledzeń;

3)  stawianie diagnozy o stopniu i rodzaju upośledzeń oraz selekcja dzieci i kierowanie do odpowiednich form kształcenia i opieki musi odbywać się stosunkowo wcześnie, aby w porę móc podejmować odpo­wiednie zabiegi rewalidacyjne dla przywrócenia dziecka środowisku lu­dzi normalnych;

4)  opieka nad upośledzonym musi obejmować znaczny okres jego życia i zawierać elementy wychowania, kształcenia ogólnego, społecz­nego i moralnego, przygotowanie zawodowe oraz pomoc i opiekę spo­łeczną — również często po usamodzielnieniu — ponieważ tylko kom­pleksowe rozwiązywanie tych problemów może jednostkę upośledzoną uczynić społecznie pożyteczną;

5) kształcenie ogólne i przygotowanie do zawodu dzieci upośledzo­nych musi być dostosowane do rodzaju upośledzenia i uwzględniać po­winno właściwości psychofizyczne i

predyspozycje dzieci z poszczegól­nymi kategoriami upośledzeń, aby w pełni zabezpieczało ich potrzeby i przygotowywało je do samodzielnego życia.

Biorąc za podstawę powyższe zasady państwo, we współdziałaniu z wielo­ma organizacjami społecznymi, rozwija i doskonali odpowiadające po­trzebom społecznym różnorodne formy wychowania i kształcenia spe­cjalnego, a także podejmuje różne środki i działania opiekuńczo-wycho­wawcze zapobiegające powstawaniu nieprawidłowości rozwojowych u dzieci, a także kompensujące i wyrównujące zaistniałe u nich upo­śledzenia i zaburzenia lub odchylenia od norm rozwojowych.

System kształcenia specjalnego w Polsce obejmuje następujące gru­py dzieci z odchyleniami od norm prawidłowego rozwoju psychofizycz­nego:

—  dzieci z wadami wzroku

—  dzieci z wadami słuchu                               

—  dzieci umysłowo upośledzone

—  dzieci przewlekle chore i kalekie

—  dzieci z niezadowalającym stanem zdrowia          

—  dzieci z fragmentarycznymi deficytami i zaburzeniami w rozwoju zwłaszcza w zakresie: percepcji wzrokowej, percepcji słuchowej, spraw­ności motorycznej, sfery emocjonalnej

—  dzieci z niewielkimi odchyleniami od normy rozwoju intelektual­nego

Zadania systemu oświatowo-wychowawczego w stosunku do dzieci z tymi różnymi kategoriami upośledzeń obejmują te działania, które dotyczą stwarzania warunków ich rozwoju ogólnego na miarę możliwości każdego dziecka, przygotowania go do pracy zawodowej i samodzielnego życia.

4.       Szkolne placówki specjalne:

ośrodki wczesnej interwencji – placówki, w których przebywa dziecko od urodzenia do 7 roku życia; są to miejsca, gdzie rodzice otrzymują np. informacje jak postępować z dzieckiem

przedszkola specjalne – od 3 roku życia nawet do 10 roku; dla dzieci niewidomych, głuchych, upośledzonych umysłowo (umiarkowane i znaczne upośledzenie), dla dzieci przewlekle chorych

szkoły podstawowe specjalne:

- dla dzieci upośledzonych umysłowo (w stopniu lekkim)

- dla dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu umiarkowanym i częściowo znacznym (tzw. szkoły życia)

- dla niewidomych

- niesłyszących

- niewidomych -upośledzonych umysłowo

gimnazjum

szkoły średnie:

- zawodowe (dla upośledzonych w stopniu lekkim) przygotowujące do konkretnego zawodu

- szkoły przysposobienia do pracy (przygotowują do różnych rodzajów pracy)

- licea

- technika

szkoły pomaturalne – 2 letnie

warsztaty terapii zajęciowej – od 16 roku życia, dla osób z umiarkowanym i znacznym stopniem upośledzenia; są to zajęcia rekreacyjne, wycieczki, terapia, rehabilitacja; osoby dostają kieszonkowe

domy pomocy społecznej – dla osób o różnych niepełnosprawnościach; częś...