SAPONINY (SAPONOZYDY)
Są to bezazotowe związki organiczne, niespotykane w świecie zwierzęcym.
Składa się z części cukrowej i aglikonu.
Wyróżniamy saponiny: triterpenowe i sterydowe.
Wykazują zdolność obniżania napięcia powierzchniowego roztworów wodnych. Pienią się w wodzie jak mydło, szczególnie dobrze w ciepłej.
Działanie
Mają działanie moczopędne, wykrztuśne, wzmagają wydzielanie śluzu, wzmagają procesy wchłaniania składników pokarmowych z jelit do krwi. Działają przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, pierwotniakobójczo, przeciwwirusowo, pobudzają wydzielanie soku żołądkowego, żółci i soku jelitowego. Mogą wpływać na poziom cholesterolu, nasilają trawienie tłuszczów, niektóre z nich są truciznami. Duże dawki saponin podane doustnie mają działanie wymiotne.
SUROWCE
1. Cortex, flos, fructus, semen Hippocastani- kora, kwiat, owoc, nasienie kasztanowca
Aesculus hippocastanum- kasztanowiec zwyczajny
Hippocastanaceae- kasztanowate
CHEMIZM:
• saponozydy triterpenowe: głównie alfa-escyna
• flawonoidy: pochodne kwercetyny i kemferolu
• kumaryny: głównie eskulina
• garbniki
DZIAŁANIE I ZASTOSOWANIE
Saponozydy, kumaryny i flawonoidy kasztanowca uelastyczniają ściany naczyń włosowatych i drobnych naczyń krwionośnych, a także zapobiegają ich nadmiernej przepuszczalności (działanie przeciwobrzękowe, uszczelniające i przeciwzapalne).
Preparaty z kasztanowca są używane do leczenia oraz zapobiegania żylakom kończyn dolnych i odbytu (vasoprotectiva).
Odwary z kory ze4 względu na obecność garbników są stosowane pomocniczo w leczeniu nieżytów żołądka i jelit, którym towarzyszą biegunki.
Zewnętrznie odwary z kory i kwiatów służą do okładów oparzeń, w odmrożeniach i uszkodzeniach naskórka.
PREPARATY
Aesculoforce, Emo żel, Escalar, Savarix, Venescin, Hiposen, Venaren, Aescin, Veno żel, Venacorn, Arcalen
2. Radix Glycyrrhizae- korzeń lukrecji
Glycyrrhiza glabra- lukrecja gładka
Fabaceae- motylkowate
CHEMIZM
• saponozydy triterpenowe: głównie glicyryzyna
• flawonoidy
• kumaryny: głównie umbeliferon
• węglowodany
Ze względu na obecność glicyryzyny surowiec wykazuje działanie wykrztuśne (expectorans) i przeciwzapalne na błony śluzowe przewodu pokarmowego (antiphlogisticum, antiulcerosum).
Flawonoidy działają spazmolitycznie na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego i oskrzeli.
Pulmobonisan, Fito-mix 2, Bronchovit, Acidoflos, Ulceflos, Gastrogran, Broncicum
3. Radix Primulae- korzeń pierwiosnka
Primula officinalis- pierwiosnek lekarski
Primula elatior- pierwiosnek wyniosły
Primulaceae- pierwiosnkowate
• saponozydy triterpenowe: głównie prymulosaponina A
• glikozydy fenolowe: głównie prymulawerozyd, prymwerozyd
• olejki eteryczne
Surowiec działa wykrztuśnie (expectorans). Stosowane w nieżytach gardła, krtani, oskrzeli, szczególnie w trudnościach z odkrztuszaniem.
Ma słabe działanie przeciwzapalne i przeciwskurczowe w obrębie dróg oddechowych.
Zmniejsza obrzęki i bóle oraz przyspiesza gojenie ran pooperacyjnych.
Pulmosan, Tussipect, Herbapect, Broncicum, Bronchsol
4. Radix Saponariae- korzeń mydlnicy
Saponaria officinalis- mydlnica lekarska
Caryophyllaceae- goździkowate
• saponozydy triterpenowe: głównie saporubina
• glikozydy gipsogeniny
• polisacharydy
• substancje tłuszczowe
Expectorans- saponiny podrażniają błony śluzowe pobudzając ich czynność wydzielnicza w szczególności błon gardła i oskrzeli, co prowadzi do rozrzedzenia zalegającego śluzu.
Ułatwia usuwanie toksycznych substancji z organizmu.
Fito-mix 2, Expeflos, Tussiflos, Tussiten, Bronchicum, Pectosol, Reumosol
5. Flos Calendulae- kwiat nagietka
Calendula officinalis- nagietek lekarski
Asteraceae- astrowate
• triterpeny: arnidiol, faradiol
• saponozydy triterpenowe: kalendulozydy A i B
• karotenoidy
Zespół związków czynnych surowca zmniejsza przepuszczalność naczyń włosowatych, łagodzi stany zapalne, przyspiesza procesy zairninowania i tworzenia naskórka oraz działa przeciwrzęsistkowo i bakteriobójczo.
Surowiec pobudza czynności wydzielnicze, szczególnie wątroby, zmniejsza napięcie mięśni gładkich przewodu pokarmowego.
Jako antiphlogisticum w zapaleniu błon śluzowych jamy ustnej, gardła oraz pochwy i odbytu, a także w oparzeniach, owrzodzeniach żylakowatych, uszkodzeniach naskórka i odmrożeniach.
Wewnętrznie w stanach zapalnych śluzówki przewodu pokarmowego, pomocniczo w chorobie wrzodowej.
Vaginal, Pancrosan, Revitan, Arnical, Vagical, Reumosol
6. Herba Herniariae- ziele połonicznika
Herniaria glabra- połonicznik nagi
• saponozydy triterpenowe: głównie glabroidy A, B, C
• flawonoidy: głównie pochodne kwercetyny i izoramnytyny
• kumaryny: głównie herniaryna, umbeliferon, skopoletyna
spasmolyticum, salureticum, bacteriostaticum
Wykazuje działanie spazmolityczne, przeciwbakteryjne w obrębie układu moczowego. Powoduje stopniowy rozpad kamieni moczowych, co warunkuje zastosowanie surowca w kamicy nerkowej.
Wyciągi z surowca ułatwiają wydzielanie mocznika i jonów Na i Cl.
7. Ginseng radix- korzeń żeń-szeń
Panax ginseng- żeń-szeń azjatycki
Araliaceae- araliowate
• ginsenozydy
• panaksozyd A
Jako środek wzmacniający, poprawia szybkość reakcji, koncentracji i zdolność abstrakcyjnego myślenia. Zwiększa odporność organizmu. Ma pozytywny wpływ na zaburzenia seksualne jak spadek popędu czy zaburzenia erekcji.
Zmniejsza poziom cukru we krwi, w połączeniu z kofeiną może prowadzić do nadmiernego wzrostu ciśnienia we krwi.
Ginsamix, Maxivit, Geriavit, Ginsenol, Panax
8. Radix Senegae- korzeń krzyżownicy
Polygala senega- krzyżownica
Polygalaeae- korzyżownicowate
• saponiny: głównie senegina A
• kwas salicylowy i jego eter metylowy
expectorans
9. Folium Hederae- liść bluszczu
Hedera helix- bluscz
• saponozydy triterpenowe: głównie hederalozydy B i C
wykrztuśne, spazmolityczne i przeciwgrzybicze
Hedelicum, Prospan, Hedelix, Helical
joluska67