opracowanie materiału na egzamin.doc

1.WSTĘP Teoria-wyjaśnienie, pewne ogólne koncepcje wyjaśniające składające się z hipotez a te hipotezy są ze sobą powiązane w sposób logiczny i merytoryczny. Model realny czegoś będzie odzwierciedlać jakąś rzecz w wystarczającym stopniu i jest łatwiejszy w obsłudze. Motel pojęciowy opis który wyodrębnia najważniejsze cechy obiektu opis który wskazuje na to co jest istotne można go pisać za pomocą matematyki, równań. Realny model społ w ramach myślenia organicystycznego życie zbiorowe zwierząt, społeczność lokalna, rodzina. Model pojęciowy społ to pewien układ hipotez który pokazuje co jest w tym społ najważniejsze zbudowany jest na podstawowych sprawach społ. Przejścia-transformacje: 1.wielkie przejście-transformacja z feudalizmu do kapitalizmu od XVI-XVIII głównym teoretykiem był Karl Polany; 2.wielkie przejście-od socjalizmu do kapitalizmu Fukuyama na podstawie doświadczeń upadku socjalizmu przedstawił koncepcję końca historii z upadkiem socjalizmu pozostała jedna droga ku kapitalizmu: gospodarka rynkowa, demokracja parlamentarna. Pojęcia nowoczesności: V wiek-nowoczesność lansowali schrystianizowani rzymianie którzy chcieli odciąć się od barbarzyństwa i zacofania (poganie, judaizm) od tego co było przed nimi; XIII wiek-pod koniec okresu średniowiecza kiedy to wyłania się renesans, nowoczesność oznacza ogładę towarzyską, wykształcenie, subtelność aby to osiągnąć wracają do kultury starożytnej; pocz XVIII wieku oświecenie-Szkocja Francja nowoczesność ma tu nowe znaczenie czyli racjonalność, rozum, człowiek nie wierzy w zabobony chce aby wszystko było wyjaśniane rozumowo wierzy w naukę, postęp. Eschatologia-nauka o zbawieniu wiedza która mówi nam co jest dobre dla nas a co złe. Modernizm-teoria nowoczesności, systemowy model społ, oświecenie, ewolucjonizm. W socjologii rozpoczyna się zaraz po II wojnie od książki Marion Lery o modernizacji chińskiej wsi i rodziny która jest coraz bardziej zorganizowana systemowo; analiza systemowa, podział świata na społ tradycyjne i nowoczesne, sposób zorganizowania kultury, nowoczesność kojarzona z krajami zachodnimi. Przejawy nowoczesności: nacisk na indywidualizm, aspiracje, potrzeby jednostki; demokracja parlamentarna, proceduralna; gospodarka rynkowa; nacisk na znaczenie nauki; oddzielenie państwa od religii oraz powolne zanikanie znaczenia religii w życiu człowieka; oddzielenie pracy od domu; gen derowy podział pracy. Modernizacja-proces rozwojowy który zachodzi bardzo powoli jest to proces inkrementalny. Eschatologia to obietnica dobra dla społeczeństw zacofanych procesy doprowadzą do nowoczesności a zło w postaci tradycji zostanie wyeliminowane. Procesy modernizacyjne będą zachodzić wszędzie regres jest możliwy jednak będzie on krótki. Sceptycy tej teorii zwracają uwagę na zanik więzi między ludźmi, lansowanie egoizmu, atomizmu i że nowoczesność nie równa się szczęściu jednostki. Antymodernizm (1965-1980) chodzi tu o zwracanie uwagi na problemy społ, bolączki czyli nędza wśród ludności czarnej która się pogłębia, ogromna nędza w trzecim świecie, rewolucje i wojny, dyktatury w Afryce i Ameryce Poł, w socjalizmie szerzy się gospodarka nakazowo-rozdzielająca, rozwijają się ruchy religijne. Socjologia zmienia przedmiot badań na badania nad nierównościami i konfliktami, rozwijają się analizy interpretatywne i mikrosocjologia, pojawia się eschatologia w rewolucjach, feminizm, kontrkultura. Głównym ideologiem był Wallerstein. Postmodernizm (1970-1989) mamy tu dużo teorii średniego zasięgu (Merton), mamy tu do czynienia albo z czystą empirią albo z wielkimi teoriami, wielkie teorie nie opierają się na empirii a empiria nie opiera się na teorii, aby konstruować dobrą socjologię należy budować teorie średniego zasięgu będą to uogólnienia i wyjaśnienia, tśz to wycinkowe teorie które mają kontakt z empirią i na nich można budować wielkie teorie. Interesowano się teoriami rodziny, działania, gospodarki. Była to ideologia rozczarowania wielkie wartości nie zostały zrealizowane a utopie pozostały, świat jest sfragmentaryzowany, sprywatyzowany, skomercjonalizowany, nie ma ogólnych teorii wszystko wyjaśniających, nikt w nic nie wierzy, ludzie nie mają wielkich oczekiwań, ambicji, ważna jest lokalność, dominuje fatalizm i częściowy nawrót do modernizmu. Neomodernizm nastał po upadku komunizmu, pojawiają się nowe zjawiska: ogromny rozwój Azji Wschodniej (Chiny) opartej na konfucjaliźmie, wielki sukces gospodarki USA i Brytyjskiej po koniec lat 80, upadek wielu dyktatur w Ameryce Łacińskiej czy Afryce. Hipotezy postmodernistyczne są mało trafne, coraz istotniejsza jest demokracja, uniwersalizm, znaczenie rynku, prywatyzacja, współzawodnictwo wszystko to prowadzi do socjologii utylitarnych gdzie rynek to miejsce interakcji społ, pojawiają się nowe teorie demokracji: deliberatywna, nowe idee społ obywatelskiego, idee sfery publicznej. Eschatologia-dobra jest demokracja, uniwersalizacja, indywidualizm, rynek zły jest nacjonalizm, czystki etniczne, terroryzm.

2.FUNKCJONALIZM-sposób myślenia nawiązujący do przeszłości do Comta i  Spencera, wyjaśnia struktury poprzez odwoływanie się do elementów społecznej całości. Pojęciowy model społ-to układ hipotez dotyczących tego co w społ jest szczególnie ważne. Funkcjonalny model społ: społ jest traktowane jako relatywnie trwała i stabilna struktura elementów to znaczy że społ jakie było takie jest nie zmienia się tylko trwa; społ jest dobrze zintegrowaną strukturą elementów w społ wszystko do siebie pasuje nie ma konfliktów; każdy element w społ przyczynia się do podtrzymania systemu jeżeli coś istnieje to znaczy że jest potrzebne; każde społ jest oparte na zgodzie na wartości panuje consensus. Wyjaśnienia genetyczne-takie które będą szukać przyczyny. Wyjaśnienia funkcjonalne-szukanie konsekwencji, następstw. Schemat pojęciowy-zestaw kategorii pojęciowych, nazw, jak poszczególne zjawiska nazywać, uporządkowany zestaw nazw. T. Parsons-jego stanowisko zawierało założenie, że świat społeczny wykazuje właściwości systemowe, które można opisać za pomocą uporządkowanych pojęć abstrakcyjnych. Jest on twórcą teorii systemu działania (pisał o jednostce działania wolotarystycznego), uważał, ze jest pewien podmiot działania, cele, środki, na które podmioty wpływają, a poza tym normy, wartości i warunki sytuacyjne. Teoria działania (Weber, Pareto)-społ jest systemem działań, nie składa się z ludzi, jest uogólnionym schematem działania. Pary opozycji: działanie może być afektywnie zaangażowane (gdy działamy chcemy uzyskać natychmiastowy efekt) bądź neutralne (odłożenie nagrody na później); aspektowość (aktor bierze pod uwagę jeden aspekt sytuacji) i całościowość (aktor w działaniu uwzględnia cały aspekt sytuacji); uniwersalizm (działania w których ja wyznaczam kryteria odnoszące się do wszystkich) i partykularyzm (działania w których ja działam w oparciu o uczucia); w jakiej sytuacji społ zachodzi: przypisanie (status przypisany niezależny od nas, niekontrolowany) i osiąganie (status osiągany możemy nad nim panować podejmujemy działania aby zmienić swój status); jakie wartości nam przyświecają: zorientowanie na kolektyw (altruistyczne) lub na swoją osobę (egoistyczne). 2 podziały funkcji podsystemu: system kulturowy, struktura społ, osobowość, organizm; wewnętrzne-instrumentalne, wewnętrzne celowe, zewnętrzne celowe, zewnętrze-instrumaentalne. W systemie panuje cybernetyczna hierarchia (oddziaływania są dwustronne). Od góry do dołu idzie kontrola tzn że system kulturowy wpływa na strukturę społ, struktura społ kontroluje osobowość a osobowość kontroluje organizm. Od dołu do góry przepływa energia motywacyjna, organizm dostarcza energii. Podział funkcji:

Funkcja adaptacyjna (A)-to funkcja zewnętrzno-instrumentalna czyli przystosowawcza. Adaptacja polega nie tylko na przystosowaniu się do środowiska ale jest jednocześnie oddziaływaniem na to środowisko, funkcja osiągania celów (G)-to funkcja zewnętrzno-celowa odnosząca się do  problemu ustalania priorytetowych celów systemu, funkcja integracyjna (I)-to funkcja wewnętrzno-celowa odnosząca się do problemu koordynacji i utrzymywania właściwych, wzajemnych stosunków pomiędzy poszczególnymi elementami systemu, funkcja kultywowania wzorów i usuwania napięć (L)-to funkcja wewnętrzno-instrumentalna polegająca na utrzymywaniu wzorów przez socjalizację oraz kontrolowanie napięć. Analiza dynamiki-chodzi o ogólną ewolucję ludzkości, na czym polegają zmiany, pojawiają się nowe wzory kulturowe które dzielimy na dwie grupy: 1.wzory które pojawiają się i znikają (wzory, pomysły, działania, idee); 2.wzory które pojawiają się i trwają nazwane są powszechnikami ewolucyjnymi: stratyfikacja, ideologie (systemy ideologicznych uzasadnień), biurokracja, system pieniężno-rynkowy, ogólny i uniwersalny system prawny, stowarzyszenia demokratyczne. Teoria funkcjonalna-to teoria która wyjaśnia nam coś (x) poprzez wskazanie funkcji tego (x). 3.FUNK NOWOCZESNY Stratyfikacja-służy aby zachęcić ludzi do pełnienia ważnych funkcji społ, układ grup różnie nagradzana prestiżem i majątkiem, podział służy aby ludziom chciało się podejmować ważne zadania wymagające odpowiednich kwalifikacji. Analiza funkcjonalna-metoda interpretacji zjawisk (Merton). Motywacja działania-to stan subiektywny który poprzedza działanie. Funkcje-obiektywne konsekwencje działania, niezależne od motywacji. Ocena funkcji z punktu widzenia ich przydatności: pozytywne, negatywne, neutralne. Funkcje zamierzone-konsekwencje zgodne z motywami. Funkcje niezamierzone-konsekwencje niezgodne z motywami. Funkcje ukryte-trudno je zauważyć. Funkcje jawne-od razu je widać. Bilans funkcji-gdy prowadzimy analizę funkcjonalną należy pokazać wszystkie te rzeczy i wyciągnąć wnioski. Kontekst strukturalny-te same działania mogą być różnie oceniane. Alternatywy funkcjonalne-to wzory działania które pełnią podobne funkcje jak inne wzory działania. Wymogi funkcjonalne-funkcje które są niezbędne do działania systemu społ bez nich system nie może działać.

4.NEOFUNKCJONALIZM-wyjaśnia struktury poprzez odwołanie się do kultury, historii, struktury i osobowości. Teoria ta wykorzystuje pojęcie elementów systemu. Pojawił się w połowie lat 80 XX w. i trwał do końca XX w. J.C. Alexander i P. Colomy. Główne tezy: patrzeć na społ jak na pewien system który da się zrozumieć; centralny przedmiot analizy to działanie; teza o integracji musi być sprawdzona empirycznie; pomijają ciało i wskazują 3 podsystemy (kulturowy, osobowości, struktury) są to 3 odrębne wymiary życia społ, nie da się ich redukować, starać się dostrzegać napięcia pomiędzy nimi i je badać; zróżnicowanie społ-podstawowy mechanizm zmiany społ, stratyfikacja się zmienia pod wpływem zmiany wzorów kulturowych. Luchmann-uczeń Parsonsa był głównym przedstawicielem socjologicznej teorii systemów. Jego teoria systemów nawiązuje do Parsonsa i Spencera; podkreślał że systemy funkcjonują w środowisku; pojawia się koncepcja relatywności systemu znaczy to że wszystko jest systemem i podsystemem czegoś innego; nawiązuje do biologii; wprowadza pojęcie autopojetyczności-systemy dążą do tego aby rozwijać się na podstawie własnych zasobów, elementów; jego koncepcje odnoszą się do społ postindustrialnych; wprowadza pojęcie kontyngencji-przygodność-nic nie jest w pełni zdeterminowane, nie ma silnych ciągów przyczynowo-skutkowych, nie wiadomo jak skończy się nasze działanie, ta przygodność niesie ryzyko rozczarowania, prowadzi to do zawężenia opcji żeby zredukować kompleksowość, dzieje się to przy pomocy mediów-środki komunikacji pomiędzy poszczególnymi podsystemami. Media: prawo-redukuje kompleksowość, ryzyko działania, mówi nam jakie są oczekiwania systemu, co wolno a co nie, upraszcza nam opcje; pieniądz-nabiera szczególnego znaczenia gdyż prawie wszystko da się na pieniądz zmienić, pokazuje co ile jest warte; prawda-sposób porozumienia, metoda przyjmowania zdań jako słusznych; władza-komu się mamy podporządkować a komu nie; miłość-przeciwstawia się wielości potencjalnych zaangażowań emocjonalnych.

Autopojetyczność zachodzi przez samoobserwację (teorię), system jest zarówno podmiotem jak i przedmiotem, musi wiedzieć czym różni się od otoczenia ten system, ważne jest redukowanie kompleksowości aby zróżnicowanie było między nim a środowiskiem, aby nie było szarych stref (jasne granice), system musi prowadzić stałą refleksję nad sobą. Procesy poprzez które przechodzi ewolucja: inkluzja polityczna- proces ewolucyjny wchodzenia systemu politycznego w inne sfery które przez politykę nie były regulowane; jurydyzacja-możliwość totalizacji, prawnicy zaczną rządzić społ choć nie oni zostali wybrani; racjonalizacja-polega na rozwoju nauki i traktowaniu jej jako sfery która może decydować o wielu rzeczach w społ. Instytucje rządzące w społ industrialnym: banki, media, trybunał konstytucyjny.

5.TEORIE KONFLIKTU: sposób wyjaśnienia zjawiska jakim jest konflikt; konflikt występuje ponieważ należy do istoty życia społ, konflikty pojawiają się dlatego że są ingerencje zewnętrzne; oparta na założeniu że nasz system jest dobry ale pojawiają się czynniki pozasystemowe które mogą leżeć w psychice człowieka albo w czynnikach zewnętrznych ingerujących. Teorie konfliktowe: sposób wyjaśniania dowolnych zjawisk odwołuje się do konfliktowego modelu społ; systemy wyjaśniania czegokolwiek, jakichkolwiek zjawisk społ oparte na konfliktowym modelu społ; przejawy ładu społ pojawia się przymus ład społ jest wyjaśniany za pomocą kms. Konfliktowy model społ-system wyobrażeń który zakłada że konflikty stanowią nieusuwalny element życia społ, to jest ogólne założenie o świecie. Konflikt: 1.obiektywna sprzeczność interesów to sytuacja w której nie da się równocześnie realizować dwóch różnych interesów konflikt odwołuje się do jakiejś społecznej strukturalnej sytuacji, strukturalną sprzeczność interesów da się wyjaśnić przez analizę struktury społ. 2.walka jako system działań; 3.zjawiska psychiczne-ludzie się nie lubią, badamy tu postawy i emocje nie działania społ. Konflikt może rozwiązywać sprzeczności. Konfliktowy model społ: każde społ w każdym punkcie podlega procesowi zmian; każde społ w każdym punkcie charakteryzuje się brakiem zgodności i konfliktem; każdy element społ przyczynia się do jego dezintegracji i zmiany; każde społ oparte jest na przymusie wywartym przez jednych jego członków na drugich. Coser: ważne jest to że konflikt przyczynia się do rozwiązywania sprzeczności, konflikt traktowany jest funkcjonalnie, przyczynia się on do podtrzymania systemu, dzieli systemy społ na: sztywny-nie toleruje się konfliktu, tłumi się go utrudnia przejawy aby nie były widoczne, na powierzchni będzie ład i porządek, ten konflikt będzie tłumiony tak długo jak długo wytrzyma kontrola społ gdy ona zawiedzie nastąpi wielki wybuch tłumione skumulowane konflikty rozbijają system, konflikt prowadzi do rozbicia systemu; elastyczny-konflikt jest czymś naturalnym, normalnym i go dopuszcza ponieważ ujawnia on problemy w społ i muszą być mechanizmy które rozwiązują konflikty, system się utrzymuje powolutku się zmieniając i przesuwając, konflikt prowadzi do podtrzymania systemu. Dahrendorf: konflikt jest czymś wiecznym, nie interesują go działania lecz to że jedni mają władzę a inni nie. Konflikt rozumiany jako proces społ, system działań społ: co wywołało konflikt; w jaki sposób on przebiega; zakończenie konfliktu. Wg Cosera konflikt jest metodą rozwiązywania społ problemów, konflikty nie zawsze pojawiają się gdy jest sprzeczność interesów. Aby pojawił się konflikt ludzie muszą sobie uświadomić że jest sprzeczność interesów potrzebne jest poczucie że sprzeczności są nieprawomocne, niesprawiedliwe, pojawia się pobudzenie emocjonalne. Przebieg konfliktu zależy od tego jakie są stosunki w grupie: ścisłe-gwałtowny przebieg konfliktu lub luźne-łagodniejszy przebieg konfliktu. Sposoby rozwiązywania konfliktów: poddanie się przegrywającej strony; działania o charakterze czysto symbolicznym. Reguły kończenia konfliktu są akceptowane przez obie strony. U Dahrendorfa konflikt jest nierozwiązalny da się go tylko regulować-wprowadzanie mechanizmów dzięki którym konflikt nie będzie zagrażał nikomu. Regulacja-wprowadzanie mechanizmów które chronią osoby trzecie, niezaangażowane w konflikt.

6.SOCJOL KRYTYCZNA-krytykuje własne społ. zawierała analizę tego, co jest, jak i postulaty dotyczące tego, co ma być, wskazywanie dróg przejścia od tego, co niedobre do tego, co może być dobre. Drogami są mechanizmy społeczne. Zakłada: dziś-konflikt, w przyszłości- idealny, postulowany model. Jest tu wiele myślenia utopijnego. Krytyka-poddanie negatywnej ocenie czyjegoś zachowania, zbioru zdań. Socjologia krytyczna krytykuje dlatego że: nie realizuje ideałów; rynku; demokracji; nie dba o biednych. Giddens – pogląd podobny do Pareto – każda socjologia jest krytyczna, bo ujawnia metody rządzenia i to jak bardzo podlegamy temu rządzeniu. Uniwersytet J.W.Goethego założono Instytut Badań Społecznych. Geneza i przyczyny: 1.Erich Fromm...