Rozdział 2.
Przygotowanie do instalacji Linuksa

Rozdział ten przedstawia zadania, które należy wykonać przed instalacją systemu Linux. Pozwala również sprawdzić i upewnić się, czy komputer, na którym zamierzasz uruchomić Linuksa spełnia wszystkie minimalne wymagania sprzętowe. Pokazuje, jak zapisać konfigurację sprzętową, tak abyś mógł poprawnie odpowiadać na pytania procesu instalacyjnego oraz jak podzielić na partycje i sformatować dysk twardy, na którym zainstalujesz Linuksa.

Minimalne wymagania sprzętowe

System Linux współpracuje z praktycznie każdym sprzętem komputerowym, ale oczywiście nie ze wszystkimi urządzeniami. Komputer, który posiadasz musi spełniać tzw. minimalne wymagania sprzętowe, aby Linux poprawnie na nim pracował. Kolejne podrozdziały przedstawiają te wymagania, jednakże najświeższą listę i informacje znajdziesz na stronach projektu Debian: http://www.debian.org/. Dzięki tej stronie będziesz mógł również określić, czy Linux współpracuje z całym sprzętem, który posiadasz w komputerze.

Procesor (CPU)

Linux nie działa na komputerach z procesorem Intel 286 i wcześniejszych. Jednakże w pełni współpracuje z procesorami Intel 80386, 80486, Pentium, Pentium Pro, Pentium II, Pentium III i IV. Pomimo to, niektórzy użytkownicy komputerów z procesorem 386 twierdzą, że Linux działa powoli, zwłaszcza w środowisku X. Jeśli więc zależy ci na wydajności, zainstaluj system Linux na komputerze z procesorem 486 lub lepszym.

Linux działa także z procesorami innych firm jak na przykład Cyrix 6x86 oraz AMD K5 i K6. Większość użytkowników Linuksa posiada chipsety Intela; jeśli masz inny procesor, możesz mieć kłopoty.

Płyty główne

Linux współpracuje ze standardowymi magistralami ISA, EISA, PCI oraz VESA (VLB) używanymi
w większości komputerów typu PC. Ostatnio rozwiązano problem z magistralą MCA zaprojektowaną przez IBM i używaną w komputerach serii PS/2. Sprawdź na stronie projektu Debian, czy nie ma najnowszych informacji na temat magistrali MCA.

Na płycie głównej powinno się znajdować co najmniej 16 MB pamięci RAM, aby Linux mógł pracować sprawnie. Niektórzy użytkownicy uruchamiali Linuksa nawet na komputerach posiadających 4 MB pamięci RAM. Jednakże, jeśli masz komputer z mniejszą ilością pamięci niż 16 MB, to prawdopodobnie nie będziesz usatysfakcjonowany ze sposobu jego działania. Poza tym, jeśli planujesz pracę w środowisku X, rozważ rozbudowanie pamięci — 64 MB to wystarczająca ilość. Chociaż X działa przy 16 MB pamięci RAM, to więcej okien możesz otworzyć oraz więcej jednoczesnych operacji możesz wykonać przy większej ilości pamięci.

Mnóstwo płyt głównych stwarza problemy podczas instalacji systemu Linux. Problem tkwi w złym BIOS-ie, ale poprawkę można zawsze ściągnąć ze strony producenta płyty głównej. W przeciwnym przypadku (jeśli to nie BIOS), zajrzyj na stronę Debiana po więcej informacji.

Napędy

Pewien dowcipny użytkownik komputerów powiedział kiedyś, że nie można być zbyt szczupłym, zbyt bogatym i mieć zbyt dużo miejsca na dysku twardym. Na szczęście system Linux nie pożera dużych ilości miejsca. Do jego instalacji potrzeba przynajmniej 250 MB wolnego miejsca na dysku (teoretycznie wystarczy tylko 100 MB, ale instalacja tego systemu na takim małym dysku spowoduje, że będziesz miał mało miejsca na własne pliki oraz będziesz musiał zrezygnować z kilku użytecznych aplikacji).

Bardziej realistycznie; jeśli planujesz używanie Linuksa jako stacji roboczej, zarezerwuj sobie przynajmniej
600 MB wolnego miejsca na dysku; jeśli natomiast zamierzasz postawić serwer, musisz wygospodarować chociaż 1,6 GB.

Aby łatwo można było zainstalować system z dołączonego do książki CD-ROM-u, komputer powinien być wyposażony w kontroler IDE lub SCSI dla napędu CD-ROM. Możliwe jest także zainstalowanie Linuksa z napędu CD-ROM typu PCMCIA, z serwera FTP i NFS, z zasobu Samby lub dysku twardego. Po szczegóły instalacji innej niż z dysku CD-ROM zajrzyj na stronę Projektu Debian.

Komputer powinien także być wyposażony w napęd dyskietek 3,5-calowych. Służy on do uruchamiania systemu Linux ze specjalnej dyskietki tworzonej pod koniec instalacji.

Zbieranie informacji na temat komputera

W celu łatwego i przyjemnego wykonania instalacji systemu Linux, powinieneś zebrać nieco informacji na temat sprzętu znajdującego się w komputerze, na którym chcesz uruchomić proces instalacyjny. Często program instalacyjny jest w stanie określić automatycznie, jakiego rodzaju sprzęt posiadasz, ale jeśli mu się nie uda, będziesz musiał podać brakujące informacje. W przeciwnym przypadku zostaniesz zmuszony do przerwania procesu instalacyjnego, zdobycia odpowiednich informacji i ponownej instalacji systemu.

Potrzebne informacje

Tabela 2.1 określa potrzebne informacje konfiguracyjne. Aby uzyskać te informacje, zajrzyj do dokumentacji dostarczonej przez producenta komputera oraz do dokumentacji każdego urządzenia, które sam instalowałeś. Jeśli nie posiadasz takiej dokumentacji, skontaktuj się z producentem lub sprzedawcą komputera, lub zajrzyj na jego stronę WWW; jeśli nie znasz adresu, skorzystaj z wyszukiwarki internetowej, np. Yahoo! lub AltaVista.

Tabela 2.1. Informacje konfiguracyjne potrzebne przy instalacji Linuksa

Aby uzyskać te informacje, będziesz prawdopodobnie musiał przestudiować ustawienia BIOS komputera lub nawet otworzyć obudowę i zajrzeć do środka. Przeczytaj dokumentację dostarczoną wraz z komputerem, zanim otworzysz obudowę i zaczniesz przegląd!

Zbieranie niezbędnych informacji za pomocą systemu Windows

Jeżeli masz system Windows 95 lub Windows 98, możesz uzyskać większość niezbędnych informacji przy użyciu okna dialogowego Właściwości System, które uruchamiasz z Panelu sterowania.

1)       Kliknij Menu Start. Pojawi się wyskakujące menu.

2)       Wybierz z tego menu Ustawienia i kliknij w podmenu Panel sterowania.

3)       W oknie dialogowym Panelu sterowania dwa razy kliknij ikonę System. Ukaże się okno dialogowe Właściwości System; zaznacz zakładkę Ogólne — pojawi się okno widoczne na rysunku 2.1.

Zakładka Ogólne przedstawia rodzaj procesora używanego w komputerze oraz ilość zainstalowanej pamięci RAM.

Rysunek 2.1. Zakładka Ogólne okna dialogowego właściwości systemu

4)       Następnie kliknij zakładkę Menedżer urządzeń. Ukaże się okno przedstawione na rysunku 2.2.

Możesz kliknąć dwa razy wybraną ikonę (lub raz kliknąć znak plusa znajdujący się obok ikony), aby uzyskać dodatkowe informacje. Na przykład poprzez podwójne kliknięcie ikony Stacje dysków dowiesz się, czy posiadasz dysk IDE czy SCSI.

Jeśli posiadasz drukarkę, możesz również wydrukować wszystkie informacje o urządzeniach systemowych.

Rysunek 2.2. Zakładka Menedżera urządzeń okna dialogowego właściwości systemu

Dzięki Menedżerowi urządzeń możesz uzyskać następujące informacje:

·         Ilość i rodzaj (IDE lub SCSI) dysków twardych.

·         Producent i model napędu CD-ROM.

Uwaga

Niektóre napędy CD-ROM nie pojawiają się w oknie Menedżera urządzeń. Zazwyczaj plik config.sys zawiera odpowiednie wpisy, z których możesz się dowiedzieć więcej na temat swojego CD-ROM-u.

·         Rodzaj myszy podłączonej do komputera.

·         Producent i typ karty graficznej.

·         Producent i model urządzeń multimedialnych takich jak karty dźwiękowe itd.

·         Producent i model karty sieciowej.

·         Producent i model adaptera SCSI.

Przygotowanie dysku twardego

Operacja ta polega na zarezerwowaniu odpowiedniej ilości miejsca na dysku twardym. Jak to zrobić, dowiesz się właśnie w tym podrozdziale. Najpierw poznasz budowę dysków twardych, następnie dowiesz się, jak poznać ich strukturę, a na końcu nauczysz się, jak ją zmieniać.

Budowa dysków twardych

Zacznijmy od podstaw, które na pewno poznałeś pracując w systemie MS Windows. Większość systemów operacyjnych, włączając MS Windows 95 i 98, zarządza dyskami twardymi poprzez podzielenie ich na partycje. Aby można było mieć dostęp do partycji, Windows 95 i 98 przypisują do niej literę alfabetu (C:, D: i tak dalej). Zanim będziesz mógł używać miejsca na partycji dysku twardego, musisz przeprowadzić formatowanie. Formatowanie partycji powoduje utworzenie systemu plików, który dostarcza miejsca do przechowywania nazw i atrybutów plików oraz danych, które te pliki zawierają. Microsoft Windows obsługuje kilka typów systemów plików takich jak FAT oraz FAT32, który jest udoskonaleniem FAT (pozwala lepiej zagospodarować wolne miejsce, szybciej uruchamia programy, obsługuje dyski twarde o dużej pojemności).

Partycje składają się na logiczną strukturę dysku, która jest rozumiana przez ludzi i większość programów komputerowych. Jednakże dysk twardy posiada strukturę fizyczną, która bardziej przypomina aktualną budowę sprzętu. Rysunek 2.3 przedstawia logiczną i fizyczną architekturę dysków.

Mechanicznie rzecz biorąc, dysk twardy składa się z talerzy przypominających stare płyty winylowe, z których każdy związany jest z głowicą odczytu i zapisu. Głowica działa podobnie jak głowica w magnetowidzie, dekodując dane jako serie impulsów elektromagnetycznych. W czasie ruchu obrotowego talerza głowice zapisują dane na koncentrycznych pierścieniach zwanych ścieżkami, których numeracja zaczyna się od zera. Przeciętny dysk twardy posiada setki tysięcy takich ścieżek.

Wszystkie ścieżki o tym samym promieniu nazywają się cylindrem. Podobnie jak w przypadku ścieżek, numeracja cylindrów zaczyna się od zera. Liczba talerzy i cylindrów określa geometrię dysku twardego. Większość komputerów typu PC wymaga podania geometrii dysku w BIOS-ie.

Systemy operacyjne preferują odczytywanie lub zapisywanie raczej tylko części ścieżek niż całości.
W konsekwencji ścieżki podzielone są na sektory, z których każdy zawiera ustaloną ilość bajtów; zazwyczaj 512.

Rysunek 2.3. Struktura dysku twardego

Aby odpowiednio odczytywać i zapisywać sektory, program musi znać geometrię dysku. Ponieważ czasami niemożliwe jest określenie geometrii dysku, niektóre programy BIOS pozwalają podać adresowanie logiczne bloku (Logical Block Adressing — LBA). LBA sekwencyjnie zlicza sektory i pozwala programom na odczyt i zapis określonego sektora bez podawania konkretnego cylindra czy głowicy.

Przeglądanie informacji o partycjach

Pierwszym krokiem przygotowującym dysk do instalacji systemu Linux jest inspekcja znajdujących się na dysku twardym partycji. Kiedy dowiesz się, jak jest podzielony dysk, będziesz mógł określić, jak go zreorganizować dla potrzeb Linuksa. Aby obejrzeć istniejące na dysku partycje, użyj programu fdisk:

1)       Kliknij Menu Start. Pojawi się menu.

2)       Wybierz zakładkę Programy, ukaże się podmenu.

3)       W podmenu Programy kliknij Tryb MS-DOS.

4)       W oknie dialogowym programu MS-DOS wpisz fdisk i wciśnij Enter. Pojawi się menu programu fdisk, pokazane na rysunku 2.4.

Uwaga

Menu programu fdisk może nie pojawić się natychmiast. Zamiast niego system Windows może się spytać, czy chcesz włączyć obsługę dużych dysków. Odpowiedz przecząco, wpisz N i wciśnij Enter. Aby obejrzeć informacje o partycjach, nie musisz włączać obsługi dużych dysków twardych.

Rysunek 2.4. Ekran opcji programu fdisk

5)    Wybierz 5, a następnie naciśnij Enter. Przejdziesz do ekranu przypominającego rysunek 2.5, gdzie możesz wybrać dysk twardy. Informacje o partycjach są przedstawione w bardziej przystępny sposób niż w punkcie 4. Wyświetl informacje o partycjach.

Na ekranie zobaczysz wszystkie dyski twarde zainstalowane w komputerze, ponumerowane kolejno od 1 wzwyż oraz ich rozmiary. Jeśli dysk zawiera wolną przestrzeń nie podzieloną na partycje, zostanie pokazany jej rozmiar. Ekran przedstawia także ilość miejsca dysku twardego przypisanego partycjom jako procent całości dostępnej przestrzeni na dysku.

Pod informacjami opisującymi dysk twardy znajdziesz wiadomości dotyczące rozmiaru każdej partycji na dysku. Wyświetlana jest także związana z partycją litera dysku.

6)    Po zapoznaniu się z informacjami o partycjach, naciśnij dwukrotnie Escape, aby wyjść
z programu fdisk i powrócić do trybu MS-DOS. Możesz następnie zamknąć ten tryb, klikając krzyżyk znajdujący się w prawym górnym rogu okna lub wpisz po prostu exit i naciśnij Enter.

Rysunek 2.5. Zmiana aktualnego dysku twardego

Jak uzyskać odpowiednią ilość wolnego miejsca?

Nie możesz zainstalować systemu Linux na partycji, która jest już wykorzystywana. Oglądając informacje na temat partycji możesz określić, jaki przypadek najlepiej pasuje do systemu:

v      Dysk zawiera wolną i niesformatowaną przestrzeń odpowiednią do zainstalowania Linuksa (od 600 MB do 1,6 GB w zależności od rodzaju instalacji).

W tym przypadku — zanotuj, który dysk zawiera wolne miejsce. Następnie możesz rozpocząć instalację systemu opisaną w rozdziale 3. Zanim to jednak zrobisz, sprawdź poniżej podane ograniczenia BIOS-ów niektórych komputerów.

v      Nie masz odpowiedniej ilości wolnego miejsca na dysku twardym. Poniżej podana procedura pozwala uzyskać niezbędną ilość wolnej przestrzeni:

Ø       Jeśli masz w komputerze miejsce na dodatkowy dysk twardy, możesz go zamontować
i zainstalować na nim Linuksa. Podrozdział zatytułowany „Instalacja nowego dysku twardego” przedstawia porady i użyteczne triki związane z dodawaniem nowego dysku do komputera.

Ø       Jeśli posiadasz jedną lub więcej zbędnych partycji, możesz ją (je) usunąć, a powstałe wolne miejsce przypisać partycjom systemu Linux. Podrozdział „Identyfikacja nieużywanej partycji” dokładnie pokazuje, jak znaleźć taką partycję.

Ø       Jeżeli posiadasz jedną lub więcej partycji, które są większe niż potrzebujesz, możesz je zmniejszyć do odpowiednich rozmiarów, a uzyskane miejsce przeznaczyć na system Linux. Podrozdział „Zmniejszanie rozmiarów partycji” przedstawia, jak określić, czy partycja jest większa niż potrzeba i jak zmniejszyć jej rozmiar.

Instalacja nowego dysku twardego

Często najlepszym i najszybszym sposobem na zainstalowanie systemu Linux jest kupienie nowego dysku twardego i zamontowanie go w komputerze. Jeśli masz tylko jeden dysk twardy, to prawdopodobnie
w komputerze masz jeszcze wystarczającą ilość miejsca i zasobów systemowych na zamontowanie kolejnego dysku. Zanim zakupisz nowy dysk, upewnij się, czy posiadasz odpowiednie kable zasilające oraz taśmy łączące dysk z kontrolerem. Zastanów się także, czy nie lepiej będzie przerzucić dane ze starego dysku na nowy, a stary dysk wykorzystać dla systemu Linux.

Jeśli natomiast masz już dwa dyski w komputerze, to prawdopodobnie nie będziesz mógł tak po prostu dodać trzeciego; system BIOS większości komputerów pozwala uruchamiać systemy operacyjne tylko z pierwszego lub drugiego dysku. W takim przypadku najlepiej jest zakupić nowy, odpowiednio większy dysk twardy i zamontować go zamiast dysku do tej pory używanego w komputerze.

Identyfikacja nieużywanej partycji

Taką partycję możesz rozpoznać za pomocą przypisanej litery dysku, którą odczytasz w programie fdisk. Następnie przejrzyj zawartość tej partycji w programie Eksplorator Windows. Jeśli okaże się, że partycja nie zawiera żadnych istotnych danych i w dodatku jest idealnych rozmiarów do instalacji systemu Linux, możesz skasować ją, a wolne miejsce przeznaczyć dla Linuksa.

Najprostszym narzędziem do skasowania nieużywanej partycji jest program cfdisk wchodzący w skład programu instalacyjnego Debiana. Zapisz nazwę, literę dysku lub system plików znajdujący się na danej partycji
i rozpocznij instalację systemu, która jest opisana w następnym rozdziale.

Zmniejszanie rozmiarów partycji

Nawet jeśli wszystkie partycje zawierają ważne dane, jedna lub więcej partycji może mieć większy rozmiar niż potrzeba. W takim przypadku możesz zmniejszyć jej rozmiar oraz tak zreorganizować dysk, aby zawierał zwolnioną przestrzeń w jednym miejscu.

Do określenia ilości wolnego miejsca na danej partycji możesz użyć programu Eksplorator Windows. Po prostu kliknij prawym przyciskiem myszki ikonę dysku, a z menu, które się pojawi wybierz opcję Właściwości. Pojawi się okno dialogowe ukazujące ilość używanego i wolnego miejsca na dysku twardym.

Jak już znajdziesz partycję lub kilka, które posiadają wystarczającą ilość wolnego miejsca do zainstalowania systemu Linux, możesz zmniejszyć ich rozmiar przy użyciu specjalnego programu, który oddziela miejsce używane przez dane od wolnej przestrzeni. CD-ROM dołączony do tej książki zawiera program oparty na licencji GPL[1] zwany fips, który dzieli miejsce na partycjach typu FAT i FAT32. Zajrzyj do następnego podrozdziału, aby zobaczyć, jak działa ten program.

Uwaga

Jeśli popełnisz błąd podczas operacji dzielenia miejsca na partycji lub program wykona jakąś niepoprawną operację, możesz stracić wszystkie dane na tej partycji (czasami nawet na całym dysku twardym). Wobec tego doradzam, abyś wykonał kopię bezpieczeństwa systemu i partycji, którą zamierzasz podzielić.

Wielu użytkowników systemu Linux korzysta także z narzędzia PartitionMagic firmy PowerQuest.
W przeciwieństwie do programu fips, PartitionMagic jest oprogramowaniem komercyjnym; jednakże obsługuje więcej rodzajów partycji. Na przykład Part...