Sowiecka droga do bomby atomowej.pdf

Sowiecka droga do bomby atomowej

David Holloway we wstępiedo swojej doskonałej książki „Stalin i bomba” pisze: „Historia

broni jądrowej jednocześnie urzeka i odpycha”. Wyścig zbrojeń zapoczątkowany w

drugiej połowie lat 40. XX wieku spowodował spory postęp w nauce, ale tak naprawdę

pozostawił świat z tysiącami starzejących się głowic atomowych i problemami, których

rozwiązanie zajmie zapewne wiele lat i pochłonie sporo pieniędzy.

Początki

Nauki ścisłe w czasach młodego państwa sowieckiego były traktowane po macoszemu. No cóż,

trudno się dziwić, skoro pieniądze były konieczne głównie na wyposażenie armii oraz na potrzeby

dygnitarzy partii komunistycznej. Bolszewicy oczywiście słownie deklarowali poparcie dla

wszelkiego rozwoju naukowego, ale za tymi słowami nie szły żadne konkretne czyny.

Amerykańskie tytuły prasowe informują o przeprowadzeniu testów bomby RDS-1.

Fot. Getty Images

Najlepsi fizycy zgromadzeni byli wokół jednego z wybitnych uczonych początku XX wieku – Abrama

Ioffego, dyrektora Instytutu Fizyczno-Technicznego znajdującego się w Piotrogrodzie, jak w owych

czasach nazywał się Sankt Petersburg. Ioffe był przez jakiś czas asystentem Wilhelma Roentgena w

Monachium, tam też zrobił w 1905 roku doktorat.

Na przełomie XIX i XX wieku odkryto promieniotwórczość naturalną. Fakt ten odbił się echem

również w przedbolszewickiej Rosji. Rosyjski mineralog i geochemik Wiernadski w 1910 roku

wygłosił na sesji Akademii Nauk wykład, w którym mówił o tym, że dzięki promieniotwórczości

otworzą się źródła energii atomowej. Sugerował, że konieczne jest sporządzenie map złóż

minerałów radioaktywnych, szczególnie uranu. Dzięki jego aktywności na początku lat 20. powstał

Instytut Radowy, opracowana też została oryginalna metoda uzyskiwania radu ze złóż uranowych.

W latach 30. zaczął tworzyć się zespół fizyków, chemików, geologów oraz inżynierów, połączonych

wizją wykorzystania energii, jakiej mogły dostarczyć pierwiastki radioaktywne. Ioffe miał wielki dar

wyłuskiwania prawdziwych mistrzów nauki – w taki sposób udało mu się znaleźć Igora Kurczatowa,

który został pierwszym kierownikiem wydziału jądrowego. Ten genialny uczony uznawany jest za

ojca sowieckiej potęgi atomowej.

Stalin zaczyna rozdawać karty

W 1942 roku młody fizyk, Georgij Florow, napisał list do Stalina, zwracając mu uwagę na fakt, że w

czasopismach naukowych na Zachodzie nastała dziwna cisza wokół procesu rozszczepienia jądra

atomowego. Wysnuł z tego prawidłowy wniosek, że brak publikacji wynika z pełnego utajnienia

badań. Stalin przyjął informację, ale w tym czasie Sowieci byli silnie zaangażowani w wojnę

obronną (Niemcy już podchodzili pod Moskwę), więc z praktyczną realizacją projektu trzeba było

poczekać.

Nie z wszystkim jednak czekano. Już od 1942 roku sowiecki wywiad wojskowy (GRU) prowadził

intensywne działania w tym temacie na terenie Wielkiej Brytanii i USA. Wielkim sukcesem było

zwerbowanie do współpracy Klausa Fuchsa – fizyka pracującego z Maksem Bornem. Fuchs został

zatrudniony w amerykańskim projekcie Manhattan, a więc był w samym centrum wydarzeń.

Klaus Fuchs. Fot. BE&W

Prowadzenie go jako agenta zostało przejęte przez NKWD, a więc wiadomości przekazywane były

do szefa NKWD – Berii, który był jednocześnie szefem politycznym projektu atomowego. Co

zaskakujące – okazało się wiele lat później, że Beria i Kurczatow (szef naukowy projektu) nie

przekazywali informacji uzyskanych od Fuchsa swoim współpracownikom, ale używali ich głównie

do kontrolowania, czy zespół sowieckich fizyków idzie w dobrym kierunku. Wielu historyków nauki

twierdzi, że spowodowało to zdecydowane opóźnienie programu atomowego ZSRR.

Serafin z Sarowa był ostatnim kanonizowanym za czasów caratu świętym. Próżno byłoby jednak

szukać na powojennych mapach miasta o tej nazwie. Zniknęło jak za dotknięciem czarodziejskiej

różdżki. Oczywiście nikt nie wyburzył domów ani nie wypędził ludzi – oni byli potrzebni do

produkcji, choć większość z nich nie zdawało sobie sprawy, przy czym pracują. Wiedzieli jedno – od

1946 roku mieszkali w zamkniętym (dla obcokrajowców – do dziś) mieście Arzamas-16. Tak

właśnie nazywał się sowiecki odpowiednik amerykańskiego Los Alamos. Podstawowym zakładem

pracy w mieście zostało laboratorium KB-11, będące częścią Laboratorium nr 2 Akademii Nauk

ZSRR kierowanego przez Igora Kurczatowa.

Wszystko było objęte klauzulą największej tajności. Dlatego też w pewnym momencie uznano, że

nazwa „Laboratorium nr 2” jest zbyt podejrzana, więc przemianowano je na Laboratorium

Przyrządów Pomiarowych Akademii Nauk.

Nazwa Arzamas-16 obowiązywała aż do czasów pieriestrojki, choć w dokumentach cywilnych od

1952 miejscowość nosiła nazwę Kremliow. Dopiero w 1991 roku miasto wróciło do pierwotnej

nazwy Sarow, ale nadal pozostało miejscem silnie strzeżonym i w zasadzie niedostępnym dla

„inostrancew”.

Reaktor F-1

Zanim skonstruuje się bombę, trzeba najpierw mieć działający reaktor atomowy. Służy on dwóm

celom – badawczym oraz produkcyjnym, ponieważ właśnie w trakcie pracy reaktora uzyskuje się

promieniotwórczy pluton, będący doskonałym materiałem na bombę.

Sama konstrukcja reaktora nie jest aż taka trudna (szczególnie, gdy się posiada nieco informacji

wywiadowczych z terenu USA), ale reaktor musi zostać czymś napełniony. Bolszewicy nie za bardzo

posłuchali wspomnianego tu wcześniej geologa Wiernadskiego i nie rzucili się na poszukiwanie

dobrych złóż uranu. Do konstrukcji moskiewskiego reaktora F-1 użyto więc zarekwirowanego pod

koniec II wojny światowej uranu niemieckiego, pozostałego po nazistowskim projekcie bomby .

Potem Sowieci czerpali uran z kopalń na terenie ówczesnej Czechosłowacji (Jachymów), Niemiec

Wschodnich (okolice Chemnitz) oraz Polski (Kowary, Miedzianka – sztolnie istnieją nadal, można je

zwiedzać – polecam!).

Co ciekawe – reaktor F-1 działa do dziś jako reaktor badawczy.

„Pierwaja Mołnija – Pierwsza Błyskawica”

Testowa bomba sowiecka, nosząca kodową nazwę RDS-1 „Pierwsza Błyskawica” została odpalona w

sierpniu 1949 roku na największym w ZSRR poligonie w Semipałatyńsku (od 2007 roku Semej –

obecnie na terytorium Kazachstanu). Na życzenie Stalina konstrukcja bomby była zbliżona do tej,

którą Amerykanie zrzucili na Nagasaki. Jej moc wyniosła ok. 22 kilotony TNT, jako zapalnik

zastosowano mieszaninę trotylu i heksogenu. Uran-235 niezbędny do jej wyprodukowania

uzyskano w specjalnym zakładzie w okolicach Czelabińska.

Amerykanie przyjęli informacje dotyczące tej próbnej eksplozji z niedowierzaniem i przerażeniem.

Wydawało im się bowiem, że technologia sowiecka nie pozwoli na zbudowanie działającej bomby

wcześniej niż pod koniec lat 50. XX wieku. Oczywiście w tej kalkulacji nie brano pod uwagę faktu

przekazywania Sowietom istotnych informacji szpiegowskich z samego centrum projektu

„Manhattan”.

Droga do Car-Bomby

Dwa lata później, w 1951 roku, nastąpiła pierwsza próba bomby zrzucanej z samolotu. Nosiła ona

kodową nazwę RDS-3. Bomba miała ładunek mieszany – uranowo-plutonowy, zrzucono ją z

wysokości 10 kilometrów, eksplozja nastąpiła na wysokości ok. 400 metrów.

Równolegle do zespołu pracującego nad ulepszeniem konstrukcji bomby klasycznej pełną parą

pracował zespół pod kierunkiem Andrieja Sacharowa – ich celem stało się skonstruowanie bomby

termojądrowej (wodorowej). Sowieci dokonali próbnej eksplozji takiego ładunku w 1953 roku. Jak

się okazało, Sacharow wpadł na bardzo podobny pomysł konstrukcji do tego, który w ramach

projektu Manhattan stworzyli w USA Ulam i Teller.

Sama konstrukcja reaktora nie jest aż taka trudna (szczególnie, gdy się posiada nieco informacji

wywiadowczych z terenu USA), ale reaktor musi zostać czymś napełniony. Bolszewicy nie za bardzo

posłuchali wspomnianego tu wcześniej geologa Wiernadskiego i nie rzucili się na poszukiwanie

dobrych złóż uranu. Do konstrukcji moskiewskiego reaktora F-1 użyto więc zarekwirowanego pod

koniec II wojny światowej uranu niemieckiego, pozostałego po nazistowskim projekcie bomby .

Potem Sowieci czerpali uran z kopalń na terenie ówczesnej Czechosłowacji (Jachymów), Niemiec

Wschodnich (okolice Chemnitz) oraz Polski (Kowary, Miedzianka – sztolnie istnieją nadal, można je

zwiedzać – polecam!).

Co ciekawe – reaktor F-1 działa do dziś jako reaktor badawczy.

W 1961 roku Sowieci postanowili dokonać pokazu siły – na polecenie ówczesnego sekretarza partii

komunistycznej Chruszczowa zespół pod kierunkiem Julija Charitona wraz z Sacharowem w ciągu 4

miesięcy zaprojektowali gigantyczną bombę termojądrową, którą zrzucono na poligonie jądrowym

na Nowej Ziemii (Morze Arktyczne). Urządzenie to nosiło nazwę Car-Bomba i miało moc ocenioną

przez Amerykanów na 58 megaton (czyli było równoważne eksplozji 58 milionów ton trotylu). Po

wybuchu kilka znajdujących się w okolicy wysepek po prostu wyparowało. Błysk był widoczny z

odległości 900 km, grzyb atomowy miał wysokość 60 km i około 40 km średnicy.

Fala uderzeniowa okrążyła trzykrotnie Ziemię. Szacuje się, że wydzielona w tym wybuchu energia

była dziesięć razy większa niż sumaryczna energia wszystkich broni użytych w czasie II wojny

światowej, była równoważna czterem tysiącom bomb zrzuconych na Hiroszimę.

W 1965 roku Sowieci wykonali testowy wybuch bomby mający na celu stworzenie sztucznego

jeziora Czagan. Test był udany, chociaż nadal po 45 latach obserwuje się w tym miejscu

podwyższone promieniowanie.

Ostatni test jądrowy przeprowadzono w Związku Radzieckim w październiku 1990 roku. W XXI

wieku jedynie Korea Północna przeprowadziła testy broni atomowej, pozostałe kraje ograniczają się

do obliczeń teoretycznych i lepiej, aby tak pozostało.

2011-02-14 Mirosław Dworniczak

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: