Strona główna > Metody - programy > Rehabilitacja
Hipoterapia to metoda gimnastyki leczniczej na bazie neurofizjologii z udziałem konia. Jest to metoda zalecana przez lekarza, wykonywana zaś przez posiadającego stosowne kwalifikacje terapeutę - specjalistę gimnastyki leczniczej, na specjalnie przygotowanych do tego celu koniach. Metoda ta cieszy się coraz większym uznawaniem wśród specjalistów różnych dziedzin, a przede wszystkim samych pacjentów korzystających z możliwości obcowania z koniem.
Hipoterapia najczęściej jest wykorzystywana w usprawnianiu pacjentów z:
· mózgowym porażeniem dziecięcym,
· stwardnieniem rozsianym,
· wadami postawy,
· upośledzeniem umysłowym,
· autyzmem dziecięcym,
· uszkodzeniami analizatorów (wzroku, słuchu, nadwrażliwości dotykowej),
· zaburzeniami emocjonalnymi (zaburzeniami zachowania)
· niedostosowaniem społecznym
Koń („hippos”) służy jako pośrednik w terapii, przenosząc na pacjenta ruch w trakcie przemieszczania się stępem. Przebieg ruchu konia jest pokrewny chodowi człowieka. Duży koń przenosi na pacjenta w stępie od 90 do 110 wielowymiarowych impulsów ruchowych na minutę. Przetworzenie tychże rytmicznie oddziaływujących impulsów stymuluje odpowiedzi ruchowe, za pośrednictwem których - przy pomocy terapeuty - możliwe jest przeprowadzenie poprawnej fizjologicznie korekcji ruchowej. Dokonuje się to poprzez stymulację równowagi, regulację napięcia mięśniowego, koordynację, wzmocnienie mięśni i symetrię ruchów. Pozycje korekcyjne uzyskiwane za pomocą proprioceptywnej stymulacji sensomotorycznej umożliwiają odnajdywanie, rozwijanie i utrwalanie optymalnych wzorców ruchowych ciała, stosownie do jego hipotetycznej normy. Taka korekcja ruchowa oznacza równocześnie trening mięśni w momencie zmniejszenia bądź likwidacji zaburzeń ich równowagi wewnętrznej poprzez regulację napięcia mięśniowego, jak również wykorzystanie potencjalnych bądź istniejących jeszcze funkcji stawów.
W hipoterapii bierze się też pod uwagę odpowiednie cechy konia. Ma to być koń łagodny, posłuszny, o odpowiedniej budowie, prawidłowych wzorcach ruchowych. Nie istnieje żadna rasa koni, które najlepiej nadawałyby się do hipoterapii. Na przydatność konia w tej dziedzinie wskazywać mogą niektóre cechy, jak: typ, charakter, temperament czy pokrój, ale warunkiem jego zastosowania w roli konia terapeutycznego jest odpowiednie wychowanie. Ostatecznie jednak czynnikiem decydującym o wyborze danego konia jest konkretny człowiek (pacjent) - dorosły bądź dziecko - i jego problem. Charakter konia jest cechą decydującą o jego przydatności do hipoterapii. Istotne jest, aby koń był: przyjaźnie nastawiony do człowieka, cierpliwy, łagodny, pojętny, godny zaufania, nielękliwy. Jego temperament nie może być zbyt gwałtowny, ale nie powinien też być zbyt ociężały; raczej spokojny i zrównoważony, ale nie otępiały. Pod względem typu (pokroju) prostokątna budowa ciała ma wiele zalet, bowiem dłuższa partia środkowa ciała, a więc dłuższy grzbiet, umożliwia wygodniejszy i lepszy dosiad w sytuacji, gdy grzbiet ten jest rozkołysany. Koń o budowie kwadratowej z krótszym bądź zupełnie krótkim grzbietem jest ze względu na nieustanne kołysanie i drganie mniej wygodny. Cechą decydującą w wyborze konia jest ocena wzajemnej harmonii jego poszczególnych części ciała. Zalecana jest średnia wielkość konia (wielkość powinna harmonizować ze wzrostem jeźdźca). Pod względem wieku koń terapeutyczny musi osiągnąć taką dojrzałość, która gwarantuje trwałe efekty działań wychowawczych. Od młodego konia - poniżej 5 lat z reguły nie można tego jeszcze oczekiwać. Konie różnych ras, a także konie tej samej rasy wykazują spore różnice w tym względzie: tak jak u człowieka są osobniki „wcześnie i późno dojrzewające”. Podanie jakiejkolwiek granicy wiekowej należy zatem traktować jedynie jako swego rodzaju punkt odniesienia. Tak więc dobrze wygimnastykowany, zdrowy koń może jeszcze w wieku 18 lat być idealnym partnerem do hipoterapii, inny zaś już w wieku 12 lat jest wysłużony i nie spełnia oczekiwań, jakie stawia się koniowi terapeutycznemu w zakresie elastyczności i sprężystości ruchów.
W hipoterapii ważny jest etap wstępny, którego celem jest oswojenie pacjenta (zwłaszcza dziecka) z koniem, oraz etap zasadniczy - zajęcia usprawniające na koniu, które wymagają bardzo starannego zaplanowania i konsekwentnej, systematycznej realizacji. Podczas hipoterapii mogą występować również elementy nauki jazdy konnej. Dziecko wykonuje takie czynności jak trzymanie wodzy i kierowanie koniem. W trakcie zajęć terapeutycznych korzysta się z różnego rodzaju sprzętu pomocniczego dla utrzymania równowagi na koniu, np.ze specjalnych pasów z uchwytem, siodeł itp.
Hipoterapia stanowi bardzo atrakcyjną formę usprawniania dzieci i znacząco wpływa na sferę psychospołeczną. Zajęcia usprawniające na koniu motywują dziecko do współpracy w usprawnianiu, a ponieważ odbywają się w warunkach naturalnych (np.w lesie, na łące), umożliwiają bezpośredni kontakt z przyrodą i jej wielozmysłowe doświadczanie. Terapeuta w czasie jazdy konnej spełnia rolę asekurującą, zapewniając bezpieczeństwo. W czasie jazdy idzie on zawsze po słabszej stronie jeźdźca, podtrzymuje, kontroluje jego postawę i wykonuje z nim ćwiczenia.
Na podstawie licznych obserwacji i raportów traktujących o możliwościach zastosowania konia i jego korzystnym wpływie na człowieka można było na przestrzeni ostatnich lat wyróżnić główne kierunki, rozgraniczyć dziedziny oraz najogólniej zdefiniować zasady jego terapeutycznego oddziaływania. Ustalenie pewnego porządku w zakresie wykorzystania konia i towarzyszący temu nieustanny proces weryfikacji i kwalifikacji coraz to nowych metod i sposobów jego zastosowania to rezultat licznych poważnych zabiegów, których podstawą zawsze było i jest nadal działanie praktyczne. W całym tym procesie rozwojowym powstała koncepcja przyporządkowania konia i jego terapeutycznej funkcji do trzech dziedzin równocześnie: medycyny, pedagogiki i sportu. Przez międzynarodową społeczność przyjęty został również graficzny model terapeutycznej jazdy konnej. Nakładające się częściowo na siebie trzy koła, których część wspólną stanowi umieszczony centralnie koń, uwidaczniają w punktach przecięcia się treści styczne oraz treści uzupełniające, skądinąd zupełnie niezależne (patrz rys. 1). Widoczne na schemacie zachodzące na siebie pola wskazują na fakt, iż granice tych dziedzin częściowo się pokrywają i choć każde z nich stanowi samodzielną dziedzinę, to zawierają one w sobie równocześnie treści dziedzin sąsiednich.
Rys 1. Schemat przedstawiający trzy dziedziny terapeutycznej jazdy konnej
W medycynie koń wykorzystywany jest w ramach rehabilitacji ruchowej do zabiegów hipoterapeutycznych. Ta neurofizjologiczna metoda usprawniania jest wskazana w przypadku pacjentów z neurologicznymi zaburzeniami ruchu. Jest to metoda zalecana przez lekarza, wykonywana zaś przez terapeutę-specjalistę (najczęściej - rehabilitacji ruchowej, lub pedagogiki specjalnej) posiadającego dodatkowe kwalifikacje z zakresu hipoterapii, i jest stosowana wówczas, gdy konwencjonalne metody gimnastyki leczniczej, nie dają pożądanego efektu terapeutycznego lub jako metoda wspomagająca podstawowy program.
Zawarty w polu medycyny jej obszar wspólny z jazdą konną i z woltyżerką pedagogiczno-terapeutyczną oznacza wczesnodziecięcą terapię, mającą na celu osiągnięcie poprawy w zakresie neuro- i sensomotoryki, a także terapię dzieci wykazujących deficyty w sferze psychomotoryki oraz dzieci z chorobami psychosomatycznymi. Wspólna dziedzina medycyny i sportu zawiera w sobie wskazania ortopedyczne, środki zapobiegawcze i rehabilitację.
Lekarz i terapeuta muszą znać owe treści graniczne hipoterapii i innych dziedzin, w których koń znajduje terapeutyczne zastosowanie, aby móc ocenić, kiedy stają się one dominujące i w związku z tym może lub też powinno nastąpić przejście do pedagogiki czy sportu, albo też kiedy pacjent może już zostać zwolniony spod opieki terapeuty i nadzoru lekarskiego.
Kontakt z koniem w ramach jazdy konnej i woltyżerki pedagogiczno-terapeutycznej przyczynia się do wywoływania pozytywnych zmian w zachowaniu, mających charakter indywidualistyczny, psychologiczny, psychoterapeutyczny, społeczny i rehabilitacyjny. Dzięki połączeniu elementów sportowych z faktem bliskiego, osobistego kontaktu z pośrednikiem, jakim jest koń, angażowany jest cały człowiek jako istota cielesna, duchowa, umysłowa i społeczna.
Koń daje ludziom o różnym stopniu i rodzaju niepełnosprawności możliwość uprawiania sportu jeździeckiego. Oznacza to dla nich równocześnie możliwość funkcjonowania w normalnej społeczności, korzystania z pełnym zaangażowaniem i motywacją z różnych form aktywności sportowej: od zabaw jeździeckich, przez jazdę rekreacyjną aż do wyczynowego sportu turniejowego. W ostatnich latach coraz większą popularnością cieszy się powożenie zaprzęgiem konnym (z udziałem kucyka). Zabiegi o charakterze zapobiegawczym i rehabilitacyjnym przy pomocy konia także mogą mieć charakter zadania terapeutyczno-sportowego.
· Hipoterapia - to działanie mające na celu przywracanie zdrowia i sprawności przy pomocy konia i jazdy konnej.
· Hipoterapia - metodą usprawniania dzięki obecności konia - współterapeuty.
· Koń i jego ruch - to niespotykane w innych metodach terapeutycznych możliwości rehabilitacji psychoruchowej osób niepełnosprawnych.
W hipoterapii wykorzystuje się niemal wyłącznie tylko jeden rodzaj chodu konia - stęp.. Warunkiem poprawnego jej wykonywania jest przeprowadzenie funkcjonalnej analizy ruchu konia i jeźdźca - pacjenta. Zadaniem terapeuty jest wzajemne dostrojenie długości fali nadawcy (impulsy ruchowe konia) i odbiorcy (odpowiedzi ruchowe pacjenta).
Wysyłane przez grzbiet konia impulsy kołyszące są wypadkową anatomii i fizjologii konia oraz rytmu, szybkości i kierunku jego ruchu. Przebieg ruchu w stępie jest czterotaktowy, bowiem poruszają się kolejno pary nóg po tej samej stronie, ale nie równocześnie: lewa tylna/lewa przednia, prawa tylna/prawa przednia. W 8 fazach ruchowych jednej sekwencji kroków po momencie podparcia na trzech kończynach następuje na przemian podparcie na dwóch kończynach znajdujących się po przekątnej bądź po tej samej stronie. Wraz z podsunięciem kończyny tylnej pod tułów następuje obniżenie zadu i uniesienie się grzbietu, gdy przenoszona jest ona do tyłu, zad unosi się, zaś grzbiet opada. To kołysanie się grzbietu konia wprawia jeźdźca w ruch w górę/w dół.
W momencie wyrzucania tylnej kończyny do tyłu zaczyna oddziaływać siła popychająca skierowana poziomo, powodująca powstanie przyspieszeni, po przeniesieniu tej nogi do przodu, w chwili stawiania jej na podłożu (koniec ruchu posuwistego) następuje hamowanie. W ten sposób na ciało jeźdźca przenoszony jest ruch typu w przód - w tył, będący wynikiem bezwładności masy.
W momencie podparcia na lewej lub prawej parze nóg (4 i 8 faza stępu) następuje naprzemienne opadanie nie podpartej strony ciała konia, pociągające za sobą równocześnie obniżenie miednicy i nogi pacjenta po tej samej stronie, co powoduje kołysanie jeźdźca z boku na bok.
...
iwonka18