Hipoterapia to metoda cz3.doc

Hipoterapia to metoda gimnastyki leczniczej cz. III
Wysłano dnia 15-10-2005 o godz. 18:44:19
Temat:

Kontakt z koniem może także uczyć Podczas zajęć z hipoterapii pacjent dzięki swej aktywności i pozytywnemu nastawieniu do współpracy z terapeutą może opanować szereg różnych umiejętności i pojęć. Koń jest pomocny w pracy pedagoga specjalnego, psychologa, logopedy. Obcowanie z koniem i jego otoczeniem nie tylko wzbogaca wiedzę pacjenta o świecie, ale uczy go również samodzielności, odpowiedzialności i współpracy z innymi. W czasie hipoterapii udaje się przeprowadzić wiele cennych zajęć psychoedukacyjnych. W dużej mierze jest to zależne od pomysłowości zespołu terapeutycznego oraz od współpracy z pacjentem. Dziecku siedzącemu na koniu łatwiej opanować pojęcia przestrzenne (obserwacje z góry), schemat własnego ciała, nauczyć się liczyć do czterech (nogi konia), naśladować odgłosy (onomatopeje) oraz wymawiać trudne głoski i wyrazy.

Marzena Mieszkowicz - neurologopeda Na podstawie:

1. Ingrid Strauß - „Hipoterapia. Neurofizjologiczna gimnastyka lecznicza na koniu”; przekład Rynadak W.; Fundacja Na Rzecz Rozwoju Rehabilitacji Konnej Dzieci Niepełnosprawnych „Hipnoterapia”, Kraków 1996 r.; ISBN 83-905136-0-9;
2. K.J.Zabłocki „Mózgowe porażenie dziecięce w teorii i terapii”, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 1998, str.75-77
3. Barbara Heine - Hipoterapia - wielosystemowe podejście do leczenia zaburzeń nerwowo-mięśniowych (w:) Rehabilitacja - kwartalnik; 1998 tom 2, Nr 2; ISSN 1427-9622

Kontakt z koniem może także uczyć Podczas zajęć z hipoterapii pacjent dzięki swej aktywności i pozytywnemu nastawieniu do współpracy z terapeutą może opanować szereg różnych umiejętności i pojęć. Koń jest pomocny w pracy pedagoga specjalnego, psychologa, logopedy.
Obcowanie z koniem i jego otoczeniem nie tylko wzbogaca wiedzę pacjenta o świecie, ale uczy go również samodzielności, odpowiedzialności i współpracy z innymi. W czasie hipoterapii udaje się przeprowadzić wiele cennych zajęć psychoedukacyjnych. W dużej mierze jest to zależne od pomysłowości zespołu terapeutycznego oraz od współpracy z pacjentem.
Dziecku siedzącemu na koniu łatwiej opanować pojęcia przestrzenne (obserwacje z góry), schemat własnego ciała, nauczyć się liczyć do czterech (nogi konia), naśladować odgłosy (onomatopeje) oraz wymawiać trudne głoski i wyrazy. Koń relaksuje, odpręża, a kiedy trzeba pobudza Kontakt z koniem, poddanie się jego łagodnym, kołyszącym ruchom sprzyja relaksowi i odprężeniu. Świat widziany z końskiego grzbietu jest większy i piękniejszy.
Obcowanie z tym dużym, imponującym, przyjacielskim zwierzęciem ma wpływ na równowagę emocjonalną i powoduje osłabienie reakcji nerwicowych. W przypadku dzieci ospałych, nieśmiałych, zahamowanych psychoruchowo koń oddaje przysługę w postaci ich ożywienia, rozbawienia, pobudzenia do większej aktywności, co zwiększa gotowość do innych działań pacjenta. Koń uniwersalnym i naturalnym „stanowiskiem” terapeutycznym W hipoterapii stosuje się różnorodne sposoby pozycjonowania jeźdźca.
W przypadku dzieci niepełnosprawnych konieczna jest też właściwa asekuracja i zapewnienie bezpieczeństwa podczas zajęć.
Koń może zastępować materac (szeroki zad), terapeutyczną piłkę, lub wałek (kłoda), klin (szyja), bądź drabinkę do podciągania (grzywa). Idąc stępem wprowadza pacjenta leżącego na nim na brzuchu - w ruchy zbliżone do pełzania, pacjenta opartego na łokciach i kolanach - w ruchy zbliżone do czworakowania, pacjenta siedzącego - w ruchy zbliżone do chodzenia.
Nie ma innego takiego „przyrządu”, który byłby tak uniwersalny. Konwencjonalne metody rehabilitacji ruchowej w hipoterapii Hipoterapia jest jasno zdefiniowaną i opisaną metodą, stosowaną we wskazaniach neurofizjologiczno-motorycznych i jako taka winna zostać zaliczona do grona klasycznych metod rehabilitacji ruchowej.

Terapia wg Bobath`ów Twórcy i propagatorzy tej metody w trakcie terapii dzieci z porażeniem mózgowym zaobserwowali, że fizjologiczny rozwój motorycznych wzorców ruchowych jest w określonych fazach wzrostu zdeterminowany, w związku z czym w diagnostyce mózgowego porażenia dziecięcego można przewidywać pewne nieprawidłowości rozwojowe. Możliwie jak najwcześniejsze zastosowanie odpowiednio ukierunkowanej terapii metodami rehabilitacji ruchowej ma zapobiegać ich powstawaniu. Torowanie drogi dla poprawy funkcji nerwowo-mięśniowych powinno więc uwzględniać aktualne stadium rozwojowe dziecka, a więc poziom jego fizjologicznego rozwoju. Opracowana wariantowo i odpowiednio zróżnicowana, metoda może być zastosowana również u dorosłych z neurogennymi zaburzeniami ruchu o charakterze zapalnym, zwyrodnieniowym czy urazowym.

Celem terapii jest poprawa bądź normalizacja różnorodnych nieprawidłowości o podłożu nerwowym, osiągana poprzez normalizację napięcia. Wymaga to jednak od terapeuty wiedzy z dziedziny neurofizjologii, pewnych umiejętności technicznych oraz sztuki wczuwania się (empatii). Po wypracowaniu najbardziej korzystnej dla danego pacjenta pozycji wyjściowej można przystąpić do ćwiczeń mających na celu poprawę istniejących bądź opanowanie nowych wzorców ruchowych.
Stymulowanie tychże wzorców ruchowych odbywa się za pomocą określonych, ściśle ukierunkowanych bodźców ruchowych, które-terapeuta może wysyłać poprzez umiejętne wykorzystanie istniejących możliwości ruchowych pacjenta. Dopiero długotrwałe powtarzanie tego ruchu w określonym rytmie pozwala na jego utrwalenie i umożliwia dobrowolne i świadome przejęcie go przez pacjenta (nawyk ruchowy). Zastosowanie w hipoterapii. Zdaniem Bobatha, poprzez normalizację napięcia mięśni odpowiadających za prawidłową postawę i prawidłowy wzorzec ruchowy oraz wyhamowanie reakcji nieprawidłowych możliwa jest stymulacja prawidłowych bądź skorygowanych reakcji nerwowo-mięśniowych, tj. przebiegu ruchów.
Hipoterapia spełnia wszystkie te kryteria terapeutyczne, a ponadto dzięki koniowi pozwala na osiągnięcie dodatkowego, bardzo istotnego, terapeutycznego składnika ruchowego, jakim jest typowy dla chodu człowieka trening tułowia w pozycji wyprostowanej, w siadzie, z możliwością równoczesnego przemieszczania się w przestrzeni. Natomiast przy zmianie tempa, kierunku i położenia poruszanego w ten sposób rytmicznie ciała ma miejsce stymulacja organów równowagi i trening tzw. funkcji podstawowych. Nie bez znaczenia jest również osobliwe oddziaływanie motywacyjne samego konia, niezastąpione szczególnie w przypadku dzieci, pozwalające na przeprowadzenie (w sposób niemal „niezauważalny”) prawidłowej i optymalnej w swej skuteczności rehabilitacji ruchowej. Hipoterapia zawiera więc wszystkie terapeutyczne aspekty metody Bobatha, a ponadto wykazuje wiele innych pozytywnych oddziaływań, wykraczających poza sferę neurofizjologiczno-motoryczną.

Terapia wg Kabata Metoda Kabata (amerykańskiego neurofizjologa i lekarza), została po raz pierwszy opisana w roku 1945. Zasada tej terapii polega na tym, że wysyłane poprzez stymulację ruchu bodźce wywołują określone reakcje zwrotne, które następnie służą jako impulsy do stwarzania nowych możliwości ruchowych. Najskuteczniejsze wzorce ruchowe mają przebieg ukośno-spiralny; ćwiczy się je za pomocą rozciągania i skracania mięśni poszczególnych części ciała poprzez zginanie, prostowanie, odwodzenie i przywodzenie oraz rotację. Pacjent jest układany przez terapeutę w odpowiednich do ruchów pozycjach, które stara się - częściowo wbrew oporowi - utrzymać. Ruchy te powodują powstawanie bodźców wewnątrz tkanek ciała oraz stymulują utrwalanie wzorców ruchowych w centralnym systemie nerwowym. Wzorce te mogą być następnie uruchamiane i wykorzystywane do sterowania nerwowego odpowiednimi procesami ruchowymi na obwodzie.
Umiejętność celowego zastosowania wybranych kombinacji ruchowych wymaga wiedzy z dziedziny anatomii, neurofizjologii i genetyki oraz uprzedniego dokonania analizy poszczególnych funkcji.
Reakcje wyzwolone wewnątrz tkanek ciała na skutek działania bodźców stanowią proprioceptywną stymulację nerwowo-mięśniową. Istotne jest przede wszystkim rytmiczne powtarzanie bodźców celem utrwalenia nowych wzorców ruchowych. Zastosowanie w hipoterapii. Hipoterapia także wywołuje powstawanie proprioceptywnych bodźców nerwowo-mięśniowych poprzez wprawianie w ruch mięśni, ścięgien, stawów i torebek stawowych. Pochodzące od konia impulsy kołyszące stymulują ruchy ukośno-spiralne. Jazda na zakręcie z towarzyszącym wygięciem ciała konia powoduje dodatkową intensyfikację tych ruchów.

Dodatkowe efekty wspierające (wytrzymanie tych ruchów oraz rytmiczne ich powtarzanie) osiąga się poprzez wprowadzenie tzw. chodów bocznych konia, kiedy przód i zad konia poruszają się dwoma różnymi śladami. Terapia wg Vojty Pediatra Vaclav Vojta opublikował w roku 1974 książkę „Mózgowe zaburzenia ruchu w wieku niemowlęcym”. Jego metoda terapeutyczna opiera się na przejmowaniu i stymulacji odruchów w celu torowania drogi poprawnym, skorygowanym wzorcom odruchowym względnie ruchowym. Znajomość całego zespołu prawidłowych odruchów jest warunkiem ich zastosowania. Wykorzystuje się tutaj czynności pewnych grup mięśniowych podczas odruchowego pełzania i obrotu; składają się one z ukośnych ruchów przeciwnych.

Poprzez stymulację aktywności odpowiednich grup mięśniowych mięśnie, które pracują według patologicznych wzorców odruchowych bądź nie pracują wcale, zostają włączane w system skorygowanych i fizjologicznych czynności grup mięśniowych. W ten sposób powstają wzorce ruchowe przeznaczone dla centralnego systemu nerwowego, do torowania których służy ogromna ilość najróżniejszych receptorów w całym aparacie ruchowym. Zastosowanie w hipoterapii.

Wypracowane przez terapeutę w trakcie zabiegów hipoterapeutycznych odpowiednie pozycje korekcyjne można wykorzystać dla celów stymulacji odpowiednich wzorców ruchowych.
Ruchy kontrrotacyjne, to ciągłe odpowiedzi ruchowe na kołyszące impulsy ruchowe, pochodzące od konia; mechanizm ich wyzwalania działa centralnie, za pośrednictwem tułowia, a nie poprzez określone odruchy, jak w metodzie terapeutycznej Volty. Rytmicznie powtarzana stymulacja ruchowa przy udziale konia wspomaga proces opanowywania tych wzorców.
Terapia wg Brunkow Roszuitha Brunkow opracowała swoją metodę terapeutyczną w trakcie wieloletniej intensywnej pracy w klinice, jednakże nigdy jej nie opublikowała. Jednakże wiele swych doświadczeń i zapisków przekazała dr V. Vojcie. Po jej śmierci założono „Grupę roboczą R Brunkow”, na zlecenie której doświadczeni specjaliści rehabilitacji ruchowej metodę tę rozwinęli dalej i upowszechnili. Celem terapii wg tej metody jest torowanie i automatyzacja prawidłowych bądź skorygowanych wzorców ruchowych poprzez aktywizację wszystkich mięśni biorących udział w wyproście ciała. Osiąga się to poprzez maksymalne zgięcie grzbietowe rąk stóp.
W tej pozycji wywierany jest nacisk na punkty podporu za pośrednictwem dgarstków i pięt. Wysyłane w ten sposób bodźce proprioceptywne wywołują wzajemne symetryczne kontrakcje, które zostają następnie przekazane dalej do tułowia za pośrednictwem kończyn górnych i dolnych.
Poprzez zastosowanie odpowiednio dobranych, zróżnicowanych manipulacji w miejscach podporu aktywizowane są określone zespoły mięśniowe, a ponadto następuje systematyczne toniczne wzmacnianie wszystkich mięśni biorących udział w wyproście tułowia wraz z rozciągnięciem kręgosłupa. Zasada działania opiera się na tym, iż poprzez stymulację tonicznej aktywności mięśni za pośrednictwem obwodowych części ciała stymulowana jest fizjologiczna, dająca się kontrolować, prostująca czynność mięśni w bliższych partiach ciała, której utrwalenie jest właśnie celem terapii.

Z anatomiczno-funkcjonalnego punktu widzenia owe przekazywane dalej czynności mięśniowe wywodzą się z zespołów mięśni zbudowanych z włókien biegnących w tym samym kierunku, przeważnie ukośnie, jednakże w przeciwne sobie strony (zarówno po stronie brzusznej, jak i grzbietowej), a więc tym samym działających antagonistycznie (rys. 16).

Ten rodzaj aktywności mięśni ma na celu doprowadzenie do wyprostu ciała. Wyprostowana postawa i prosty chód są utrzymywane dzięki antagonistycznej grze mięśni w zespołach brzusznych i grzbietowych, pod warunkiem jednakże, że kręgosłup a z nim cały tułów, jest odpowiednio wybalansowany. Warunkiem ekonomicznego funkcjonowania tych czynności jest istnienie fizjologicznego unerwienia, zapewniającego skoordynowaną, izometryczną pracę mięśni. Niezbędną korekcję ruchu w przypadku nieprawidłowego funkcjonowania mięśni osiąga się poprzez regulację ich napięcia i likwidację zaburzeń równowagi wewnętrznej.
U człowieka sprawnego ruchowo jest to naturalny proces fizjologiczny, u człowieka z zaburzeniami ruchowymi jest to proces fizjoterapeutyczny. Zastopowanie w hipoterapii. Optymalna terapia ruchowa z udziałem konia możliwa jest tylko wówczas, jeżeli ciało konia również jest odpowiednio wybalansowane, tak, aby mógł on nosić w pierwszym rzędzie samego siebie, a po wtóre również pacjenta.

Także u konia decydująca jest w tym względzie taka sama antagonistyczna gra mięśni po stronie brzusznej i grzbietowej: siłę nośną wytwarzają pasma mięśniowe po stronie brzusznej w momencie, gdy tylna noga konia zostaje podsunięta pod tułów; a grzbiet wysklepia się ku górze, zaś siła popychająca - w chwili wyciągnięcia kończyny tylnej ku tyłowi i opadania tułowia - powstaje w wyniku aktywności pasm mięśniowych po stronie grzbietowej.

Dopiero taka izotoniczna gra mięśni, bez niekontrolowanych napięć i zaburzeń równowagi, umożliwia prawidłowe wybalansowanie kręgosłupa i tułowia konia, pozwala jego grzbietowi odpowiednio się poruszać i stwarza tym samym warunki dla ekonomicznego funkcjonowania postawy i chodu oraz wytwarzania i przekazywania tych impulsów kołyszących, które my wykorzystujemy w hipoterapii. Zasada skośnej stymulacji mięśniowej dla uzyskania wyprostowanej postawy tułowia jest realizowana w hipoterapii poprzez precyzyjną koordynację ruchów kręgosłupa na różnych jego wysokościach, dzięki wykorzystaniu odchyleń od osi, będących wynikiem ruchów kontrrotacyjnych. Przenoszone przez konia w stępie impulsy kołyszące stymulują każdorazowo ukośne, rotacyjne odpowiedzi ruchowe tułowia, przekazywane następnie do kończyn.

Te decydujące dla wyprostu i chodu funkcje są w przypadku jeźdźca naturalnymi odpowiedziami w dialogu ruchowym z koniem. Takie współdziałanie, ta skoordynowana gra między wewnętrzną stroną uda i zewnętrzną powierzchnią dłoni, w którą wprzągnięty jest ruch konia, jest konsekwentną odpowiedzią ruchową jeźdźca na aktywność ruchową konia. Z punktu widzenia analizy ruchowej oznacza to blokowanie impulsów ruchowych przenoszonych przez tułów na przemian ukośnie w rękach i stopach, a więc w punktach: opuszka stopy-strzemię oraz pięść-wodze.

Terapeutyczny cel, jakim jest wyprost tułowia przy jak najmniejszym obciążeniu kręgosłupa wbrew sile ciężkości, który w metodzie. Brunkowej osiągany jest poprzez propriocepcję obwodową - to w hipoterapii istotny warunek skuteczności. Hipoterapia przewyższa tamtą metodę w kwestii rozwijania i utrwalania tych funkcji, bowiem daje możliwości rytmicznego ich powtarzania przy jednoczesnym przemieszczaniu się wraz z koniem w przód w sposób typowy dla chodu człowieka. Funkcjonalna teoria ruchu wg Klein-Vogelbach Fizjoterapeutka Susanne Klein-Vogelbach wskazała w fizjoterapii swe kierunki poprzez opracowanie analizy funkcjonalnej dla prawidłowych ruchów zdrowego człowieka. Stworzyła w ten sposób podstawę do przeprowadzenia analizy funkcjonalnej wszelkich odchyleń od normy, tj. niesprawności ruchowej następnie doprowadziła do włączenia tychże analiz funkcjonalnych - jako swego rodzaju konfrontacji z ćwiczeniami terapeutycznymi - do rehabilitacji ruchowej, otwierając nowe możliwości, z których dziś w terapii nie sposób już zrezygnować.

Zastosowanie w hipoterapii. W hipoterapii uwzględnienie funkcjonalnej teorii echu jest równoznaczne z procesem uświadomienia tego wszystkiego, co zachodzi trakcie partnerskiego ćwiczenia pacjent - koń, jak również tego, co nie zachodzi, co może, powinno lub musi zachodzić. W rezultacie daje to niezastąpioną możliwość zgłębienia istoty przebiegu każdej fazy terapii z koniem i na koniu. Analiza funkcjonalna na przykładzie „ćwiczeń terapeutycznych” i „gimnastyki z piłką” S. Klein-Vogelbach może posłużyć jako przykład prawidłowo przeprowadzonej analizy oddziaływania hipoterapeutycznego i wyznaczenia tych momentów terapeutycznych, które są osiągalne tylko przy pomocy konia. Należy do nich przede wszystkim oddziaływanie na kręgosłup. Ćwiczenia na stabilizację, boczne wygięcie, zginanie i prostowanie można-przeprowadzić przy pomocy konwencjonalnych metod rehabilitacji ruchowej np. odpowiednio prowadzonej gimnastyki z piłką. Przy pomocy konia osiągamy dodatkowe wzmocnienie efektu terapeutycznego dzięki możliwości przemieszczania się w przód w pozycji wyprostowanej w sposób typowy dla chodu człowieka.

Nieosiągalny dla tradycyjnych metod jest wpływ hipoterapii na przebieg ruchów rotacyjnych kręgosłupa. Stymulacja rotacji kręgosłupa wokół jego osi podłużnej na poziomie górnego odcinka kręgosłupa lędźwiowego i dolnego odcinka części piersiowej kręgosłupa, które są decydujące dla ekonomicznego przebiegu ruchu w kręgosłupie, dokonuje się za pośrednictwem jedynych w swoim rodzaju impulsów ruchowych konia, powstałych w wyniku działania opisanego wcześniej rotacyjno-spiralnego wzorca ruchowego tułowia. Kolejnym czynnikiem podnoszącym efektywność ćwiczeń terapeutycznych, osiągalnym tylko w terapii przy udziale konia, jest rytmiczna zmiana ukośnego wzorca ruchowego - w lewo/w prawo - jak również rytmiczne powtarzanie tych ćwiczeń w rosnącym tempie. Powoduje to stabilizację zakresu rotacyjnego poprzez ograniczanie „amplitudy” ruchów rotacyjnych. Jednocześnie w efekcie wyprostu kręgosłupa i tułowia, wbrew sile ciężkości w trakcie przemieszczania się w przód następuje wzmożenie aktywności rotacyjnej. Terapia wg Feldenkraisa „Uświadomienie poprzez ruch” - to podstawowa koncepcja w terapii ruchowej Moshe Feldenkrais`a, której celem jest opanowanie nowych ruchów fizjologicznych, bądź poprawa ruchów patologicznych. Wprowadza on człowieka w proces ćwiczeń jako aktywnego współpracownika, poprzez uświadomienie mu przebiegających aktualnie procesów, poprzez pracę nad zdobywaniem wyczucia własnego ciała, a tym samym i kontroli nad nim. Ta funkcjonalna integracja oznacza intensyfikację efektu terapeutycznego. Jego koncept terapeutyczny opiera się jednakże wyraźnie na przekonaniu, że poprzez ściśle określony rodzaj ruchu do mózgu przekazywane są nowe informacje, które zostają tam zgromadzone, by następnie mogły być stamtąd wywołane, tj. wykorzystane w celu wykonania jakiegoś ruchu. Taka stymulacja rezerw nerwowych ma z terapeutycznego punktu widzenia zupełnie inne punkty oparcia niż wszelki trening siłowy, unieruchomienie stawów czy inne mechaniczne metody terapii. Efekt terapii można w znaczącym stopniu wzmocnić, jeśli oddziaływanie ruchowe zostanie uświadomione w sposób kinestetyczny (odnoszący się do czucia mięśniowego głębokiego).

Zastosowanie w hipoterapii. Praca zgodnie z zaleceniami Feldenkraisa oznacza również dla hipoterapii możliwość intensyfikacji efektu terapeutycznego. Świadome włączenie pacjenta w procesy ruchowe poprzez rozwinięcie u niego umiejętności wyczucia i kontrolowania położenia własnego ciała pozwala mu aktywnie współuczestniczyć w leczeniu siebie i zwiększać jego efektywność; nie jest on tylko biernym konsumentem ćwiczeń, lecz w sposób twórczy przyczynia się do swego sukcesu.