Podstawy teorii finansów.pdf

PODSTAWY TEORII FINANSÓW

1. Pojęcie finansów

Finanse są to zjawiska i procesy pieniężne. Jednakże nie wszystkie zjawiska pieniężne

można zaliczyć do finansowych. W literaturze przeważa pogląd, że ze zjawiskami

finansowymi mamy do czynienia wówczas, gdy pieniądz występuje w postaci

przepływających strumieni pieniężnych, a zatem pozostaje w ruchu, jako np.: gotówka, wkład

bankowy, należność czy zobowiązanie, lub pełni funkcję środka wymiany, środka płatniczego

lub środka przechowywania wartości. Z ekonomicznego punktu widzenia finanse obejmują

zjawiska finansowe polegające na gromadzeniu i podziale środków pieniężnych.

Takie zdefiniowanie ekonomicznej kategorii finansów pomoże w określeniu ich jako

nauki o zjawiskach i procesach pieniężnych. Nauka finansów zajmuje się ekonomiczną stroną

gospodarowania pieniądzem przez państwo i samorządy terytorialne oraz przez inne

podmioty, w szczególności przez przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe i banki.

Przedmiotem zainteresowania nauki finansów jest przede wszystkim ruch pieniądza: jego

tworzenie (kreacja) w systemie bankowym, cyrkulacja (krążenie) między różnymi

podmiotami gospodarczymi oraz gromadzenie w postaci pieniądza gotówkowego, depozytów

bankowych, spłaty kredytów bankowych, zapłaty podatków itp.

Analiza ruchów pieniądza w nauce finansów nie jest jednak ograniczona do samych

zjawisk pieniężnych. Prowadzi się ją w odniesieniu do z przebiegu zjawisk w realnej

(rzeczowej) sferze gospodarowania, a więc na tle produkcji, podziału, spożycia zbiorowego i

indywidualnego, inwestycji, lub wymiany z zagranicą. Stąd przedmiot zainteresowania nauki

finansów nie różni się w zasadzie od przedmiotu zainteresowania ogólnej nauki ekonomii,

zwłaszcza makroekonomii, która bada przebieg zjawisk ekonomicznych w skali całej

gospodarki narodowej. Nauka finansów różni się od makroekonomii głównie stopniem

szczegółowości analizy zjawisk pieniężnych, gdyż zajmuje się nie tylko, tak jak

makroekonomia, wielkimi agregatami (globalnym popytem i podażą pieniądza, tworzeniem

oszczędności itp.), ale także bada ich wewnętrzną strukturę oraz czynniki ją kształtujące.

Jeszcze bardziej szczegółowe badania są prowadzone w poszczególnych gałęziach nauki

finansów, a więc w nauce finansów publicznych, finansów przedsiębiorstw, bankowości,

ubezpieczeń i in.

Analiza ruchu pieniądza w nauce o finansach łączy się nierozerwalnie z prezentacją

określonych kategorii pieniężnych, które są z nim związane. Dotyczy to w szczególności cen,

stóp procentowych, stóp opodatkowania, kursów walutowych itp. Można więc stwierdzić, że

kategoria finanse obejmuje pieniężny mechanizm podziału i wymiany wartości materialnych i

niematerialnych polegający na gromadzeniu i rozdzielaniu oraz wydatkowaniu przez

podmioty zasobów pieniężnych.

Pieniądz występuje w gospodarce nie tylko jako zasoby i strumienie, ale także jest

wykorzystywany jako miara w procesach produkcyjnych oraz w procesach konsumpcji

indywidualnej i zbiorowej. Mierzenie w pieniądzu nakładów i efektów produkcyjnych oraz

wielkości spożycia jest jednak tylko sposobem pomiaru i prezentacji tych zjawisk, ponieważ

nie wymaga rzeczywistej obecności zasobów pieniężnych. Toteż nie daje podstawy do

obejmowania pojęciem finanse wykorzystywanie pieniądza jako statystycznej i planistycznej

miary procesów produkcyjnych bądź procesów spożycia.

Zjawiskami finansowymi zajmują się także inne dyscypliny naukowe, a w

szczególności prawo, albowiem właśnie w nauce prawa finansowego bada się prawne aspekty

gospodarki pieniężnej państwa i innych związków publicznoprawnych.

2. Klasyfikacja zjawisk finansowych

Zjawiska pieniężne dotyczące finansów mają bardzo zróżnicowany charakter. Toteż

występuje potrzeba dokonania ich klasyfikacji wg grup rodzajowych. Może ona być oparta na

dwóch kryteriach: przedmiotowym i podmiotowym.

W kryterium przedmiotowym wyodrębnia się takie rodzaje zjawisk pieniężnych, które nie są

zależnie od tego, jakie podmioty w nich uczestniczą, czy te, które dokonują wydatków czy też

te, które realizują przychody pieniężne. Według kryterium przedmiotowego można wyróżnić

3 grupy strumieni pieniężnych.

1. Przychody i wydatki pieniężne ekwiwalentne albo rynkowe. Należą do nich ruchy

pieniądza związane z zakupem i sprzedażą towarów oraz wynagrodzeniami za pracę.

Charakterystyczne jest to, że są one regulowane w zasadzie przez mechanizm

rynkowy, który określa ceny towarów i usług oraz stawki wynagrodzeń, zgodnie z

relacjami popytu i podaży na rynku towarów i rynku pracy. Działanie tego

mechanizmu może podlegać różnorodnym interwencjom ze strony państwa.

2. Dochody i wydatki pieniężne transferowe, zwane także redystrybucyjnymi.

Charakterystyczny dla tej grupy strumieni pieniężnych jest brak wzajemnego

świadczenia ze strony jednego podmiotu gospodarczego, otrzymującego środki

pieniężne od drugiego. Zalicza się do nich, np.: podatki i opłaty, emerytury, renty,

zasiłki, różnego rodzaju subwencje i dotacje. Nie są one regulowane mechanizmem

rynkowym lecz normami prawnymi.

3. Przychody i wydatki pieniężne kredytowe związane są z operacjami kredytowymi

banków. Przychodami kredytowymi nazywamy kredyty (pożyczki) bankowe, osiągane

przez zadłużające się w bankach podmioty niebankowe. Wydatkami kredytowymi są

wydatki tych jednostek związane ze spłatą wykorzystanych kredytów bankowych. Dla

banków udzielanie kredytów nie jest wydatkiem pieniężnym, a spłata kredytów przez

kredytobiorców nie jest przychodem pieniężnym. Podobnie też dokonywania wkładów

pieniężnych na rachunkach bankowych nie traktuje się jako wydatków deponentów.

Są one bowiem tylko sposobem przechowywania zasobów pieniężnych, nie stają się

one własnością banków. Wycofywania tego typu depozytów nie traktuje się jednak jak

wycofywania przychodów ich właścicieli. Związane z operacjami bankowymi

płatności oprocentowania depozytów i kredytów uważa się za transfery. Nie zalicza

się ich do przychodów i wydatków ekwiwalentnych, procent jest bowiem

wynagrodzeniem za udostępnienie środków finansowych, których nie można uznać za

towar lub usługę.

Podmiotowa klasyfikacja zjawisk finansowych opiera się na kryterium rodzajowego

zróżnicowania jednostek gospodarujących, dokonujących operacji pieniężnych, tzn.

realizujących przychody i wydatki pieniężne oraz gromadzących zasoby pieniężne. Na

podstawie tego kryterium wyróżnia się 5 grup zjawisk finansowych.

1. Finanse publiczne , wg art. 6 ustawy z dnia 26.11.1998r. o finansach publicznych,

obejmuj ą procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich

rozdysponowaniem. Są przepływami pieniężnymi, realizowanymi przez państwo i

samorząd terytorialny jako związki publicznoprawne. W finansach publicznych

podstawowe znaczenie ma gromadzenie środków pieniężnych w postaci transferów, a więc

podatków, opłat, ceł itp. Charakter przepływów transferowych mają też pożyczki

zaciągnięte przez państwo i samorządy terytorialne, głównie na pokrycie deficytu

budżetowego. Wydatki finansów publicznych mają po części charakter rynkowy,

ekwiwalenty. Dotyczy to wypłaty wynagrodzeń osobom zatrudnionym w jednostkach

organizacyjnych sektora publicznego oraz wydatków na zakup towarów i usług dla

bieżącej i inwestycyjnej działalności tych jednostek. Wydatki te podlegają zasadom

regulacji rynkowej, chociaż wydatki osobowe (wynagrodzenia) są regulowane przez

normy prawne, które jednak uwzględniają warunki istniejące na rynku pracy.

W wydatkach finansów publicznych występują też transfery w postaci świadczeń z

tytułu ubezpieczenia społecznego. Obejmują one ubezpieczenia społeczne tzw. systemu

repatrycyjnego (I filar), realizowane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz

ubezpieczenia społeczne rolników, realizowane przez Kasę Rolniczego Ubezpieczenia

Społecznego, a także Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Mają one niezarobkowy i przymusowy charakter. Przychody z nich uzyskane zalicza, się do

transferów, gdyż wzajemne świadczenie zakładu ubezpieczeniowego ma charakter

warunkowy i występuje tylko po spełnieniu warunków objętych ubezpieczeniem. Wypłata

świadczeń z tytułu tych ubezpieczeń jest również transferem finansowym.

2. Finanse ubezpieczeń są grupą zjawisk finansowych obejmującą gromadzenie i podział

zasobów pieniężnych przez instytucje ubezpieczeń majątkowych i osobowych. Można

zaliczyć do nich również otwarte fundusze emerytalne (II filar) oraz dobrowolne

ubezpieczenia pracownicze (III filar), a w tym m.in. pracownicze fundusze emerytalne.

Instytucje ubezpieczeniowe gromadzą przychody pieniężne w postaci składek od jednostek

ubezpieczających osoby i wartości materialne. Przychody ze składek ubezpieczeniowych,

mimo rynkowej regulacji ich wysokości, zalicza się do transferów, gdyż wzajemne

świadczenie zakładu ubezpieczeniowego za wniesione składki ma charakter warunkowy.

Pokrywanie wydatków osobowych i rzeczowych instytucji ubezpieczeniowych ma

charakter rynkowy. Natomiast płacone przez te instytucje świadczenia, podatki i opłaty

publiczne, a także lokowanie ich rezerw na rynku kapitałowym, zalicza się do transferów.

3. Finanse banków i innych instytucji kredytowych (np. kas oszczędności) spełniają

szczególną rolę w systemie gospodarki rynkowej. W bankach charakterystyczne są

operacje kredytowe, związane z kreacją pieniądza i wycofywaniem go z cyrkulacji. Oprócz

operacji kredytowych przyjmowane są depozyty (wkłady) na rachunki bankowe oraz

przelewy między rachunkami bankowymi na zlecenie ich właścicieli. Operacje te,

podobnie jak operacje kredytowe, nie stanowią przychodów i wydatków pieniężnych

banków. Faktycznymi ich przychodami pieniężnymi są tylko odsetki, pobierane z tytułu

oprocentowania kredytów oraz prowizje za wykonane czynności rozliczeniowe. Przychody

te mają charakter transferów. Wydatki banków, związane z oprocentowaniami depozytów,

są także transferami. Natomiast wydatki na wynagrodzenia pracowników oraz zakup

towarów i usług zalicza się do wydatków rynkowych (ekwiwalentnych). Obciążenie

banków z tytułu podatków i opłat publicznych zalicza się do wydatków transferowych.

4. Finanse przedsiębiorstw mają podstawowe znaczenie dla funkcjonowania finansów

jako całości. Charakteryzuje je w szczególności gromadzenie przychodów za sprzedane

towary i usługi, a więc przychodów pieniężnych o charakterze rynkowym. Poprzez podział

i redystrybucję zasilają one przychody innych grup podmiotów gospodarczych. Oprócz

tego przedsiębiorstwa otrzymują na rynku pieniężnym przychody kredytowe w postaci

pożyczek bankowych oraz inne transfery, m.in. z rynku kapitałowego. Jednakże rynku

finansowego nie należy traktować jako podmiotowej grupy zjawisk finansowych; jest to

tylko miejsce dokonywania operacji finansowych przez inne podmioty, tj. przenoszenie

między nimi już istniejących zasobów pieniężnych. Charakterystycznym przeznaczeniem

pieniężnych wydatków przedsiębiorstw jest dokonywanie zakupów materialnych środków

produkcji i wynagradzanie pracowników za pracę, a więc wydatki ekwiwalentne czy

rynkowe. Istotne znaczenie mają również transfery w postaci podatków i opłat,

oprocentowania kredytów bankowych, składek na ubezpieczenie społeczne czy majątkowe

itp.

5. Finanse gospodarstw domowych obejmują dochody i wydatki ludności.

Charakteryzuje je osiąganie przychodów pieniężnych z wynagrodzeń za pracę, a więc typu

ekwiwalentnego. Występują także transfery obejmujące dochody właścicieli kapitałów,

świadczenia z tytułu ubezpieczenia społecznego, czy przychody kredytowe. Najbardziej

charakterystycznym kierunkiem rynkowych wydatków są zakupy towarów i usług

konsumpcyjnych oraz transfery w postaci podatków i opłat składek z tytułu ubezpieczeń,

spłat kapitału i oprocentowania kredytów bankowych. W indywidualnych gospodarstwach

rolnych i małych rodzinnych firmach występują operacje finansowe typowe zarówno dla

finansów przedsiębiorstw, jak i dla gospodarstw domowych.

3. System finansowy

Systemem finansowym jest całokształt form prawnych i organizacyjnych gromadzenia

i wykorzystywania zasobów finansowych. Obejmuje on zarówno normy (przepisy) prawne,

jak i całość instytucji finansowych. Jest wytworem prawa finansowego, regulującego nie

tylko zasoby finansowe (gromadzenie i rozdysponowywanie środków finansowych, czyli

przedmiotów), lecz także instytucje finansowe (podmioty), zajmujące się realizacją tych

zasad. Wg innej definicji system finansowy w gospodarce rynkowej to mechanizm

współtworzenia i przepływu siły nabywczej między niefinansowymi przedmiotami

gospodarczymi, w skład którego wchodzą instrumenty finansowe, instytucje finansowe, rynki

finansowe oraz zasady określające sposób ich funkcjonowania. Realizując swoje funkcje

(zadania), system finansowy wchodzi w określone związki z pozostałymi podmiotami

gospodarki narodowej, tj. państwem, przedsiębiorstwami i gospodarstwami domowymi.

Związki te wyrażają się świadczeniem usług przez system finansowy dla tych grup

podmiotów.

Tak więc w gospodarce narodowej można wyodrębnić podmioty (instytucje)

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: