Różnice indywidualne 05.13.doc

Psychologia różnic indywidualnych 13 V

koncepcje czynnikowe – traktują inteligencję jako złożoną z równoważnych czynników bądź zhierarchizowanych

Trójwarstwowa koncepcja inteligencji Carrolla.

John B. Carroll (1916-2003)

• autor trójwarstwowej teorii zdolności poznawczej.

Koncepcja inteligencji Carrolla

• oparta na analizie ponad 400 zbiorów danych obejmujących wyniki testów służących do badania zdolności poznawczych. Badania prowadzone na przestrzeni 50-60 lat.
• W oparciu o wyniki analiz korelacyjnych i czynnikowych Carroll przedstawił w 1993 roku Trójwarstwowy Model Ludzkich Zdolności Poznawczych.

• Warstwa III – poziom ogólny (a'la czynnik g); ogólne zdolności intelektualne.

·         Warstwa II – ogólny poziom obejmujący 8 czynników, takich jak inteligencja płynna, inteligencja skrystalizowana, ogólna pamięć i uczenie się, ogólna percepcja wzrokowa, ogólna percepcja słuchowa, ogólna zdolność wydobywania z pamięci, ogólna szybkość umysłowa (poznawcza) i szybkość przetwarzania informacji. Najsilniej nasycona czynnikiem g jest inteligencja płynna, najmniej szybkość przetwarzania informacji.

kolejność zależy od stopnia nasycenia czynnikiem ogólnym

• Warstwa I – najbardziej specyficzny poziom obejmujący „ukierunkowane” zdolności ujawniające się w trakcie wykonywania różnych zadań.

Model – Strelau 2006, s. 82.

każda ze zdolności z warstwy drugiej jest zdolnością złożoną, np.:

1.      2Y – ogólna pamięć i zdolność uczenia się:

a) Czynnik mocy*

* pojemność pamięci

b) Czynniki szybkości **:

• pamięć skojarzeniowa
• odtwarzanie materiału z pamięci
• pamięć sensoryczna
• wzrokowa
• zdolności uczenia się

*dotyczy trudności, stopnia złożoności i trafności wykonywania zadań;

**dotyczą czasu zainwestowanego w prawidłowe lub nieprawidłowe rozwiązywanie zadania.

Czynniki są zbliżone do charakterystyki temperamentalnej, co potwierdza, że zdolności, inteligencja, temperament mogą mieć własności wspólne.

2.      2T szybkość przetwarzania informacji

a) Czynniki szybkości:

• prosty czas reakcji,
• złożony czas reakcji (z wyborem)
• szybkość przetwarzania informacji semantycznej
• szybkość różnicowania informacji.

Tylko aspekt czasowy jest tutaj istotny.

Koncepcja Carrolla

• trójwarstwowa teoria zdolności poznawczych wg Carrolla stanowi poszerzenie i rozbudowanie poprzednich teorii. Jest koncepcją porządkującą.
• Wg autora określa ona, jakie rodzaju różnice indywidualne w zdolnościach poznawczych występują i jakie są ich wzajemne relacje.
• Koncepcja zakłada obecność dość dużej liczny odrębnych zdolności poznawczych (całkowita liczba czynników w warstwie II i I nie jest określona), a relacje pomiędzy zdolnościami można ustalić klasyfikując je w 3 odmienne warstwy: „wąsko” rozumiane zdolności (warstwa I), „szerokie” zdolności (warstwa II) i „pojedyncza „ogólna” zdolność (III warstwa).

inteligencja

Nurty w badaniach nad inteligencją

Akademicka (Spearman, Vernon

Cattell)

Praktyczna (Sternber, Gardner,

Salovey)

Akademicka – koncentracja na zdolnościach poznawczych i procesach poznawczych

Praktyczna – związana z przejawami inteligencji w codziennej działalności człowieka. Inteligencja społeczna, emocjonalna, przestrzenna, twórcza.

Zdolności społeczne tworzące inteligencję społeczną

• zdolność rozpoznawania emocji, myśli, pragnień i intencji innych ludzi. W oparciu o czynniki behawioralne.
• Zdolność określania cech osobowości na podstawie zachowania.
• Zdolność rozpoznawania typu związków pomiędzy ludźmi.
• Zdolność interpretowania sytuacji społecznej jako elementu ciągu wydarzeń.
• Rozumienie norm i reguł społecznych.
• Zdolność odpowiedniego zachowania się w sytuacjach społecznych.

Zdolności te są powiązane funkcjonalne.

Inteligencja społeczna jest traktowana jako odrębny rodzaj inteligencji; badania pokazują, że nie jest ona skorelowana z inteligencją ogólną.

Inteligencja praktyczna

• Zdolność do radzenia sobie w rzeczywistym świecie i codziennym życiu.
• Umiejętność osiągania bliskich i odległych celów w zmieniających się warunkach (elastyczność).
• Podstawę inteligencji praktycznej stanowi tzw. „wiedza ukryta”. Doświadczenie, intuicja.

Struktura uzdolnień matematycznych

nauczyciele typowali uczniów uzdolnionych i nieuzdolnionych i badano jak wygląda ich działanie matematyczne i jak radzą sobie w innych dziedzinach życia/nauki.

• odbiór informacji matematycznej (sposób odbierania, reagowania, czy rozumieją).
• Specyficzne przetwarzanie materiału matematycznego,
• zdolność szybkiego i szerokiego uogólniania na materiale matematycznym
• zdolność „streszczania” procesu rozumowania mat (tylko tyle operacji ile konieczne).
• Plastyczność procesów myślowych (potrafią pokazać, jak doszli do wyniku).
• Dążenie do prostych i ekonomicznych rozwiązań.
• Zdolność dowolnej i szybkiej zmiany kierunku procesu myślenia.
• Pamięć matematyczna (potrafią przechowywać w pamięci nie konkretne dane, ale symbole).
• Ogólny składnik syntetyczny (matematyczne ukierunkowanie umysłu).

Uczniowie uzdolnieni matematycznie mają na ogół niższe oceny z innych przedmiotów.

Badacz: Grotecki?

Biologiczne podejście do inteligencji.

Badania nad biologią inteligencji

• genetyczne uwarunkowanie.

(słabiej się rozwijają niż badania genetycznego uwarunkowania osobowości. Pierwszym problemem jest fakt, że nie ma jednolitej definicji inteligencji – czym jest, jakie mechanizmy się za nią kryją, jakie zdolności. Poza tym wielu autorów przypuszcza, że geny odpowiedzialne za upośledzenie umysłowe to są te same geny, które są odpowiedzialne za normalny rozwój umysłowy (propagatorzy Plomin z współpracownicą). Jeśli teza ta byłaby prawdziwa, ograniczyłoby to lub nawet zamknęło badania genetyczne nad inteligencją. Zamknęło by to bowiem możliwość empirycznych badań. Badania bliźniąt są prowadzone, ale nic nowego się nie odkrywa).

• Analiza czasów reakcji i czasu inspekcji (IT).

Czas inspekcji to czas potrzebny na zapoznanie się z bodźcem (do momentu rozpoznania bodźca właściwego). Przy założeniu, że osoby bardziej inteligentne reagują szybciej.

• analiza EEG i potencjałów wywołanych (Hendricksonowie, 1980, tzw. Metoda sznurkowa).
• Badania z użyciem tomografii pozytonowej PET. Ta metoda pozwala na określenie aktywności metabolicznej, tomograf wychwytuje obszary, w których glukoza jest absorbowana.
• Neuroobrazowanie: badania z zastosowaniem rezonansu magnetycznego MRI (badanie objętości struktur mózgowych, istoty szarej i białej) oraz fMRI (badanie zmian w mózgu przy jakiejś aktywności).
• Badania objętości mózgu w relacji do inteligencji. (im większy mózg, im więcej połączeń neuronalnej tym większa inteligencja – hipoteza podważona)

Wkład czynników genetycznych i środowiskowych w wariancję czynnika g w różnych grupach wiekowych

Średnie wyniki w populacji dzieci:

większość środowisko specyficzne i wspólne, później geny, później wynik błędu.

Średnie wyniki w populacji dorosłych.

Większość geny, później ok. 40% (na oko) specyficzne środowisko, później błąd.

Średnie wyniki dla całej populacji:

ok. 50% geny, ok. 40 % środowisko wspólne (więcej) i specyficzne (mniej), później błąd.

U dorosłych udział czynników genetycznych w zróżnicowanie inteligencji jest większy. Wynika z tego, że to, co jest warunkowane genetycznie nie jest stałe i niezmienne. Czynniki genetyczne mogą być odpowiedzialne zarówno za stałość jak i za zmienność inteligencji.

Nie do końca wiadomo, na czym ten wpływ genetyczny polega; prawdopodobnie podtrzymuje potencjał inteligencji.

Metoda sznurkowa – polega na założeniu, że długość potencjału wywołanego ma znaczenie, a nie sam potencjał. Naiwne myślenie, bardziej znaczący jest czas latencji (od ekspozycji bodźca do reakcji) i wielkość reakcji.