Psychologia różnic indywidualnych, wykład 1 kwietnia 2010
Regulacyjna Teoria Temperamentu (RTT)
pytanie o metody badań, konieczność badania biologicznych podstaw.
Na podstawie RTT badamy związek cechy temperamentu – wskaźniki PTSD; badania nad endofenotypami zaburzeń psychicznych.
Geneza:
podstawowe właściwości układu nerwowego wyodrębnione przez I. P. Pawłowa:
później Pawłow wprowadził 4. cechę, będącą cechą wtórną:
Podstawowe właściwości układu nerwowego w ujęciu Pawłowa:
siła procesu pobudzenia, SPP (=siła układu nerwowego) – zdolność komórek korowych do aktywności, przejawia się w tym, że komórka nerwowa jest zdolna pracować przy długotrwałym lub krótkotrwałym, ale silnym pobudzeniu, bez przejścia w stan hamowania ochronnego.
właściwości tych dwóch procesów miało wyjaśnić różnicę w szybkości uczenia się.
Siła procesu hamowania, SPH – siła układu nerwowego w zakresie hamowania warunkowego (wygaszania, różnicowania, odraczania). Przejawia się w odraczaniu reakcji, różnicowaniu bodźców.
Ruchliwość procesów nerwowych, RLN – zdolność układu nerwowego do szybkiej zmiany pobudzenia w hamowania i odwrotnie (przykładem jest ruchliwość na poziomie zachowań).
Równowaga procesów nerwowych, RWN – wtórna cecha oznaczająca stosunek siły procesu pobudzenia od siły procesu hamowania.
Konfiguracja tych czterech właściwości tworzy typ układu nerwowego (silny vs słaby):
typologia układu nerwowego wg Pawłowa i jej związki z typologią Hipokratesa – Galena
TYP SILNY TYP SŁABY
zrównoważony niezrównoważony
(choleryk
Ruchliwy powolny
(sangwinik) (flegmatyk)
Typ układu nerwowego wg Pawłowa stanowi odpowiednik temperamentu u człowieka.
Cechy układu nerwowego wyodrębnione przez kontynuatorów Pawłowa.
· Dynamiczność układu nerwowego (łatwość i szybkość powstawania procesów pobudzenia i hamowania w trakcie tworzenia reakcji warunkowych).
· Labilność układu nerwowego (szybkość powstawania i zanikania procesów nerwowych)
· Aktywowalność (opisuje stałe i genetycznie uwarunkowane różnice indywidualne w poziomie aktywacji). Tłumaczy, dlaczego ludzie są zróżnicowani; (lub?) odpowiada za indywidualny poziom aktywacji.
Biologicznie uwarunkowane cechy osobowości związane z typologią Pawłowa
· ekstrawersja
· neurotyczność
· lęk
· cechy RTT (żwawość <obejmująca szybkość, tempo i ruchliwość zachowania>, wytrzymałość <jako zdolność do długotrwałego wysiłku; nawiązuje do koncepcji siły procesów pobudzenia>, wrażliwość sensoryczna).
Założenia RTT:
źródłami teorii są:
· Pawłow, szczególnie koncepcje wrażliwości, wydolności (koncepcja podstawowych właściwości układu nerwowego)
· koncepcja aktywacji jako procesu.
· Koncepcja aktywacji wg Donalda Hebba i Leuby: dla każdej jednostki można określić szczególny poziom aktywacji, przy którym jednostka ta będzie najsprawniej funkcjonowała. Jest to poziom działania, przy którym jednostka podejmuje najmniejsze psychofizyczne koszta.
Temperament:
Cechy osobowości ujawniające się w okresie wczesnego dzieciństwa i posiadające genetyczne uwarunkowanie. Charakteryzują się też względną stałością i niezmiennością oraz dostępnością bezpośredniej obserwacji w zachowaniu.
(czy wystarczy wykazanie genetycznego uwarunkowania? Powinno się wskazać biologiczne mechanizmy funkcjonowania np struktury odpowiedzialne itp.)
biologiczne podstawy temperamentu w ujęciu RTT:
· biologiczną podstawę cech temperamentu stanowią mechanizmy biochemiczne i fizjologiczne związane z funkcjonowaniem ośrodkowego i wegetatywnego układu nerwowego (indywidualność neurohormonalna),
· mechanizmy biologiczne odpowiadają za regulację indywidualnego poziomu aktywacji funkcjonalnie powiązanego z cechami temperamentu,
· biologiczne mechanizmy cech temperamentu kształtują się w okresie życia płodowego na bazie wyposażenia genetycznego jednostki i w okresie postnatalnym, kiedy działając jako „blok” kształtują rozwój cech temperamentu w interakcji ze środowiskiem.
Nie jesteśmy w stanie badać dzieci młodszych niż 5-6 lat.
· mechanizmy te podlegają procesowi dojrzewania. Cechy temperamentalne mogą się więc zmieniać, ale w sposób rozwojowy.
Istotą tej teorii jest odniesienie temperamentu do formalnej charakterystyki zachowania.
Temperament -> poziom energetyczny (intensywność reakcji)
-> aspekt czasowy
niezależnie od tego, jakie to są zachowania, w jakim celu, ro zawsze możemy wyróżnić te formalne charakterystyki
poziom energetyczny zachowania: cechy temperamentu (dzisiaj zmieniona)
1. reaktywność (odpowiednik siły układu nerwowego w zakresie pobudzenia). Ujawnia się w zakresie siły reakcji w odpowiedzi na określoną sytuację. Bieguny: wrażliwość, wydolność. a) Na poziomie psychologicznym ujawnia się w różnicach indywidualnych w sile (wielkości) reakcji na ten sam bodziec lub sytuację;
b) rozróżnienie pomiędzy reaktywnością jako cechą i stanem.
c) mechanizm fizjologiczny reaktywności. Pojęcie WPEB (Współczynnika Przetwarzania Energii Bodźca).
Wskazuje na relacje między wielkością bodźca a wielkością odpowiadająca na reakcję. Trudności z przełożeniem na populację ludzką.
Schemat „prawa siły”
im silniejsza aktywacja, tym silniejsza reakcja.
WYSOKA --> DUŻA SIŁA REAKCJI
AKTYWACJA NISKA --> MAŁA SIŁA REAKCJI
ta zależność wydaje się być prawdziwa, ale tylko dla stymulacji w przedziale umiarkowanym, optymalnym dla jednostki. Dla poziomu podprogowego.
2. aktywność jako cecha związana z regulacją ilości i poziomu dopływającej do organizmu stymulacji
· aktywność jako regulator optimum aktywacji wynikającego z biologicznego mechanizmu reaktywności
· odwrotna zależność między reaktywnością i aktywnością zachowania. Im wyższa reaktywność tym niższa aktywność.
· Funkcją aktywności jest zaspokojenie indywidualnej potrzeby stymulacji (Eliasz)
optimum pobudzenia (aktywacji) wg Donalna Hebba
wysoki
niski
Poziom aktywacji
Poziom wykonania
Wysoki poziom aktywacji: Sn -> przetwarzanie -> Wn+x
- wysoki poziom reaktywności (oraz WPEB)
- niski poziom aktywności
Niski poziom aktywacji: Sn -> przetwarzanie -> Wn+x
- niski poziom reaktywności (oraz WPEB)
- wysoki poziom aktywności
Szereg nie do końca wyjaśnionych założeń. Powstała zmodyfikowana wersja.
irq65