Tuwim -Czary...cz.2.pdf

lus". 22 6 Walkę z upiorami podjął dopiero ks. Fr. Bo-

homolec — starszy brat autora Diabla iv swojej po

staci — w „Monitorze" z r. 1765, 1771, 1773.

„Śmiechu godne, ale oraz arcyszkodliwe jest owe to

powszechne prawie, nie tylko ludu pospolitego, ale

też znaczniejszych wielu osób o upirach zdanie, ja

koby to byli jacyś ludzie, którzy po śmierci zmar

twychwstają, z grobów wychodzą, po nocy włóczą się,

straszą, zabijają i innych wiele wyrabiają złości... tych

ma być najwięcej wtenczas, kiedy powietrze panuje".

Autor stwierdza, że „podczas teraźniejszej morowej

zarazy, która na Wołyniu, Podolu i Pokuciu po części

grasowała", ludzie chwycili się guseł, odbywano pro

cesje, trzem osobom głowy ucięto, trzy spalono, zwło

ki z grobów wyciągano, „w piersi koła osikowe, a za

pazury trzaski wbijano, na popiół palono". 22 7 Walkę

z upiorem i przesądem w ogóle wcielił Fr. Bohomolec

do ogólnego programu reformy, występując w „Moni

torze" (pod pseudonimem Staruszkiewicza), gdzie

ironicznie broni rzekomo wiary zabobonnej, bo „od

niepamiętnych wieków prawie artykuł wiary jest

u nas w Polszczę o upiorach". Zabobon ten rozpro

szył ostatecznie ks. Jan Bohomolec, prawdziwy „mal

leus superstitionum".

Nim diabła Bohomolec dał w swojej postaci,

Wieleż książek, powieści o strasznych poczwarach,

O wróżkach, zabobonach, upierach i czarach

Trwożyły nasze ojce.

(Krasicki. Pochwala wieku, 88—91)

na Rusi, nie masz ich: bo non omnis fert omnia tel-

Ale — „satana passa!" (Carducci).

Znikło to wszystko. Zginął korowód larw i strachów,

dziwów i dziwactw, cudów i cudactw, czasem pięk

nych w swej grozie, czasem groźnych w potworności,

ale zawsze ciekawych, zastanawiających, kryjących

za sobą coś nieskończenie niedocieczonego, mimo

mniej lub więcej udatnych prób wytłumaczenia.

Zdechł smok stugłowy, który zaczął konać w promie

niach wieku oświeconego, a dobijany powoli zdoby

czami nauki padł wreszcie, ogłuszony turkotem ma

szyn, rażony prądem elektrycznym, zatruty skalpe

lem uczonego, wyśmiany przez władców mikro i te

leskopów. Satana passa! Nie ma już diabła — a wła

ściwie wiary w moc jego. Został jeno w starych po

żółkłych księgach, w podaniach, bajkach dla dzieci.

Nie ma czarownic, ucztujących z biesami na Łysej

Górze! Skończyły się tajemnicze schadzki miłosne,

noce szalone, wściekłe igrzyska, rozpustne sabaty,

msze diabelskie i podgwiezdne podróże na miotłach!

Nie ma już alchemików, upartych szaleńców i ma

rzycieli! Nie ma astrologów, wypisujących horoskopy

z konstelacji gwiezdnych! Nikt już nie warzy o nowiu

ziół czarodziejskich i suszonych nietoperzy! Nie sły

chać już zaklęć, zamawiań, odczyniań! Nikt już na

rozstaju nie przywołuje księcia ciemności, nie oddaje

mu duszy, nie podpisuje się krwią z serdecznego pal

ca na cyrografie upstrzonym dziwacznymi znakami!

Nie ma już diabła!

Przyznaję, że w słowach powyższych brzmi pewien

żal — w tonie zaś owych trenów mógłby kto dosły

szeć westchnienie za „starymi dobrymi czasami",

kiedy to czarownice palono; mógłby dosłyszeć jakieś

echo wyznania osiemdziesięcioletniego kata, z któ-

rym rozmawiał w r. 1834, w Kórniku, Tytus hr. Dzia-

łyński: „Jak tu nie żałować, że nie palą czarownic?

A bywało, jak wolnym ogniem począłem skwa

rzyć!..." 22 8 Lecz to oczywiście żal nie tego rodzaju.

Ton jego — to nutka melancholii nad „vanitas vani-

tatum", nad ostateczną marnością marności wierzeń

i wiedzy ludzkiej. Wstrząs obrzydzenia budzi w nas

dzisiaj palenie czarownic, z pobłażliwym uśmiechem

czytamy o fantastycznych wysiłkach alchemików,

argumentami postępu walczymy z przesądem, a prze

cież za lat trzysta potomkowie nasi z takim samym

uśmiechem czytać będą studia i dysertacje współ

czesnych nam uczonych, takim samym wstrząsem bę

dą reagowali na rozmaite bezeceństwa naszego wie

ku, tak samo będą wydobywali z pyłu olbrzymich ar

chiwów dokumenty naszej ciemnoty i zacofania, któ

re obecnie uchodzą za zjawiska całkiem normalne,

ba! stanowiące często przedmiot dumy naszej! Kul

tura! XX wiek! Względność sądu w perspektywie

historycznej — oto właśnie ta vanitas, ta melancho

lia, z jaką mówię o zniknięciu diabła, czarownic

i guseł.

Myślę o diable bardzo często. I chcę uwierzyć, że

„jedna dusza człowiecza przeważy ciebie, czarcie,

i twoje wszytki złości swoją niewinnością, fałsz twój

rozwieje się jako plewa od wiatru, jad twój rozpłynie

się jako śnieg od słońca, zdrada twoja na cię się same

go obróciła. Przeciw tym wszystkim strzałkom czar-

towskim lekarstwo jest, człowieku,

łaska boża, której ty jesteś próżen, boś ją stracił

z swymi towarzyszmi na wieki". 22 9

WYPISY CZARNOKSIĘSKIE

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: