Jakkolwiek nic nie prześcignie romanizmu w dostojeństwie a gotyku we wzniosłości, to jednak obydwa te wspaniałe style nie były kompletne. Romanizm miał wspaniałą architekturę i mozaiki, ale nie stworzył ani malarstwa ani rzeźby o porównywalnym formacie. Gotyk miał jeszcze wspanialszą architekturę, cudowną rzeźbę drewnianą, miał również Giotta i Memlinga, ale dopiero renesans pozostawił nam wspaniałe malarstwo jako autonomiczny gatunek, kamienną rzeźbę godną klasycznych wzorów, a do baroku trzeba było czekać, aby rzemiosło osiągnęło jakość i finezję pozwalającą na uznanie go za dziedzinę sztuki.
Pierwsze dzieła zapowiadające renesans pojawiły się w malarskiej szkole florenckiej, której wzorem był Cimabue a mistrzem Giotto di Bondone, w którego dziełach pojawiła się naturalistycznie przedstawiona ludzka postać i jeszcze nieudolnie i intuicyjnie kreślona perspektywa. Wykluwanie się renesansu trwało całe trecento (XIV w.), w którym tworzyli tacy mistrzowie, jak Duccio, Simone Martini, Lippo Memmi, Pietro i Ambrogio Lorenzetti.Pojawienie się nowego, wielkiego stylu zawsze poprzedzone jest osiągnięciem przez styl panujący szczytowego rozkwitu i stopniowym wyczerpywaniem się jego możliwości rozwojowych, a także wydarzeniami o wymiarze historycznym, zmuszającymi ludzi do istotnych przewartościowań.Wydaje się, że w XIV wieku takim wydarzeniem była szalejąca w latach 1348 – 1350 dżuma, która w krótkim czasie zabiła 1/3 ludności Europy (w niektórych rejonach do 80%). Jakkolwiek podobne katastrofy nie mają bezpośredniego wpływu na styl sztuki, to w swojej krańcowości mogła zaważyć na mentalności współczesnych, przede wszystkim na ich stosunku do problemu śmierci, religii, własnego losu i przeznaczenia. Niemal biblijny wymiar katastrofy, jaką była „czarna śmierć” pchnął część współczesnych w kierunku mistycznej ascezy (biczownicy), ale ogromna większość przeżyła chwile głębokiego zwątpienia w Opatrzność i sens obowiązujących norm moralnych. W obliczu masowej zagłady do głosu dochodził zwierzęcy instynkt przetrwania.
CECHY SZTUKI RENESANSOWEJ
Cechy formalne sztuki renesansowej określiły następujące czynniki:- stworzenie teoretycznych podstaw i zastosowanie perspektywy zbieżnej (co umożliwiło realistyczne odwzorowanie rzeczywistości, a tym samym pobudziło zainteresowanie jej strukturą i poszukiwania skutecznych sposobów jej przedstawienia (światłocień, eksperymenty anatomiczne Leonarda da Vinci, botanika)- studia Brunelleschiego nad proporcjami budowli antycznych i dziełem Witruwiusza i związany z tym renesans porządków antycznych i greckiej rzeźby hellenistycznej,- wpływ malarstwa holenderskiego z jego zainteresowaniem dla tematyki dnia codziennego (Hugo van der Goes)Późny renesans (Andrea Palladio) wprowadził tzw. wielki porządek, kolumny przechodzące przez dwie lub więcej kondygnacji.
Reformacja - to ruch religijno społeczny zapoczątkowany przez Marcina Lutra (1483-1546). W 1517 Marcin Luter w Wittenberdze przedstawił 95 tez skierowanych przeciw sprzedaży odpustów. Reformatorzy oburzeni uprawiającymi synomię biskupami, hołdowaniem nepotyzmowi przez papieży, czynami rozwiązłych księży, lenistwem mnichów, a także bogactwami Kościoła, pragnęli w najszczerszy sposób zmienić Kościół.Luter wyznawał zasadę usprawiedliwienia przez wiarę. Był przeciwnikiem celibatu księży i zakonom. Jedynie Chrzest i Komunia były uznawane przez Lutra.
Huldreich Zwingli (1484-1531) potępiał odpusty, odrzucił autorytet biskupów i uważał, że Eucharystia jest tylko symboliczną ceremonią.
Kolejnym reformatorem był Jan Kalwin. Zalecał surowy tryb życia, potępiał rozrywki, tańce, hazard i zabawy. Za złamanie tychże zasad groziły surowe kary. Uważał, że ludzkość jest z góry podzielona na potępionych i wybranych - teoria predestynacji. Był zwolennikiem kościoła demokratycznego i taniego.Henryk VIII z kolei pragnał oderwać Kościół w Anglii od Rzymu. Uczynił to w roku 1534 - akt supremacji. Przyczyną była odmowa papieża na prośbę króla o rozwód z żoną, która nie mogła mu dać syna. Stał się głową Kościoła w Anglii. Zniósł zakony i celibat oraz dokonał sekularyzacji dóbr kościelnych. Poddanych, którzy odmówili przyjęcia nowej wiary, zabijano jako zdrajców (np. Thomasa Mora, kard. Johna Fishera)Odpowiedzią kościoła na reformację była kotrreformacja. (jezuici, inkwizycja, sobór trydencki 1545-1547, 1551-1552, 1562-1563) 2. Humanizm (od łacińskiego 'humanus' - ludzki ) - światopogląd renesansowy, który człowieka stawiał na pierwszym miejscu. Jego uczucia, emocje, ciało, czyny były obiektem rozważań humanistów. Byli zainteresowani sobą, poznawali człowieka. Humanista to człowiek wykształcony, znający języki, literaturę antyczną. Antropocentryzm - człowiek jest w centrum. To pojecie ściśle wiąże się z humanizmem. ARCHITEKTURA:Architekci szukali idealnych proporcji. Harmonia, prostota, umiar - to najważniejsze cechy budowli renesansowych. Dachy były zazwyczaj spadziste, ozdobione attykami, sklepienia stiukami, a ściany freskami. Odrodzeniowe dziedzińce były ozdobione arkadami. Dużą rolę odgrywała także perspektywa. Najwybitniejszymi architektami tego okresy byli m.in.: Donato Bramante (zaprojektował Bazylikę św. Piotra), Bernardo Morando (zaprojektował Zamość), Filippo Brunelleschi (twórca m. in. kopuły katedry we Florencji)
MALARSTWO:
Malarstwo renesansowe rozwijało się asynchronicznie w różnych krajach, w zależności od miejscowych tradycji i docierających z różnych kierunków obcych wpływów. Najprostszą drogę rozwoju przebyło malarstwo włoskie, natomiast malarstwo niemieckie a szczególnie holenderskie miały swoje rodzime, wywodzące się ze średniowiecza cechy i zachowały je bardzo długo, nigdy nie przejmując do końca wzorców włoskich.Specyficznie holenderskie zainteresowanie dla codziennego życia prostego ludu, przekraczające czasami granicę jadowitej karykatury nigdy nie zostało przejęte przez sztukę włoską, chociaż inspirowało ją pod wieloma względami.
RZEŹBA:
Rzeźba w okresie renesansu przeżyła chyba największy przełom ze wszystkich sztuk. Jakkolwiek w tablicach Ghibertiego z florenckiego baptysterium można wyczuć wyraźną jeszcze atmosferę średniowiecza, to już w Dawidzie Donatella dominują wpływy rzeźby antycznej. Podobnie jak rzeźba grecka, osiągnąwszy szczyt klasycznej prostoty weszła w dynamiczną i ekspresyjną fazę hellenistyczną, tak rzeźba renesansowa przebyła podobną drogę od Dawida Donatella, przez Dawida Michała Anioła, po manierystyczne dzieła Celliniego i Giambologny.
Sztuka odrodzenia:W sztuce, podobnie jak i w architekturze, myślą przewodnią były proporcje. Wzorem był antyk. Artyści przedstawiali piękno ludzkiego ciała. Ich dzieła były realistyczne. Także natura odgrywała w ich twórczości duża rolę. Leonardo da Vinci, czy Michal Anioł prowadzili przecież badania anatomiczne. Najwybitniejsi artyści: Michał Anioł "Dawid", fresk "Stworzenie świata" w Kaplicy Sykstyńskiej, Donatello "Dawid", Albrecht Durer "Adam i Ewa", Leonardo da Vinci "Mona Lisa", "Gioconda", "Człowiek wpisany w kwadrat i koło", Rafael "Madonna Sykstyńska", "Madonna ze szczygłem", Pieter Bruegel "Wieża Babel", Piero Della Francesca "Biczowanie". Artyści renesansowi to humaniści, indywidualiści, tworzący nieśmiertelne dzieła
ZMIERZCH RENESANSU – MANIERYZM – 1520 – 1600 Renesans do ok. 1520 r. stworzył najwspanialsze dzieła i osiągnął szczyt swoich możliwości. Dalszy rozwój był w zasadzie niemożliwy, czego zapowiedzią jest Melancholia Albrechta Durera z 1514 r.Materialne podstawy renesansu zachwiały wcześniejsze, pustoszące teren Włoch inwazje.W końcu XV w. pod wpływem zwolenników Savonaroli organizowano tzw. „stosy próżności” – akcje polegające na publicznym paleniu przedmiotów zbytku, mogących skłaniać ludzi do grzechu, takich jak lustra, karty do gry, perfumy, obrazy, instrumenty muzyczne, książki, wykwintne stroje itp.Wszystkie te okoliczności spowodowały, że Włochy przestawały być centrum światowej sztuki, a artyści włoscy próbowali znaleźć nowych mecenasów i nowe źródła natchnienia.W 1516 r. wyjechał do Francji Leonardo da Vinci, a po zniszczeniu Rzymu w 1527 r. wielu artystów udało się na emigrację.Wyczerpanie sił żywotnych renesansu skłaniało artystów albo do odchodzenia od klarowności kompozycji renesansowych na rzecz dramatycznych efektów światłocieniowych, komplikowaniu i zagęszczaniu kompozycji, emocjonalnej deformacji ludzkiej postaci, albo do wyciszonych, wyrafinowanych kompozycji o niezwykłej lekkości, często z wyraźnym podtekstem erotycznym.
Po 1520 rodził się manieryzm, którego pierwszymi przykładami w malarstwie są „zatłoczone”, dynamiczne kompozycje Sądu Ostatecznego Michała Anioła, w rzeźbie wyraźnie szedł w ślady greckiej rzeźby hellenistycznej, a w architekturze fasada Palazzo Massimo Alle Colonne Baldassare Peruzziego. Szkoła z Fontainbleau, do której należeli m.in. Rosso Fiorentino (od 1530 r.), Primaticcio, Niccolo dell'Abbate, francuscy malarze Jean Cousin starszy, Antoine Caron, oraz wielu artystów anonimowych – nazwiska są chyba błędne.
ALBERTI:
Alberti - Tempio Malatestiano, Rimini
Alberti - San Andrea - fasada, Mantua
Alberti - Santa Maria Novella, Florencja
FILIPPO BRUNELLEISCHI:
Filippo Brunelleschi - Façade 1419-24 - Ospedale degli Innocenti (Szpital Niewiniątek), Florencja
Filippo Brunelleschi - Santo Spirito, Florencja
Wnętrze Santo Spirito
Filippo Brunelleschi - San Lorenzo, Florencja
Filippo Brunelleschi - Nawa kościoła, 1419 - San Lorenzo, Florencja
Filippo Brunelleschi - kaplica Pazzich, Florencja
Kaplica Pazzich – kaplica rodowa Pazzich, znajdująca się przy kościele Santa Croce we Florencji. Została zaprojektowana przez Filippo Brunelleschiego ok. 1430 roku.
Prace przy budowie kaplicy rozpoczęły się dopiero w 1442 roku. Po śmierci Brunelleschiego prace przy budowie kaplicy kontynuował Bernardo Rosselino aż do roku 1478, czyli do wygnania rodziny Pazzich z Florencji. Prace zostały przerwane przed ukończeniem górnej części fasady (zamiast zwieńczenia fasady widoczny jest z zewnątrz niewielki daszek przykryty dachówką).
Nawę wybudowano na planie prostokąta (o wymiarach 17,9 m x 10,5 m). Jej centralną część przykryto podzieloną na 12 pól kopułą wspartą na bębnie, który opiera się na pendentywach. Wieńczy ją latarnia (ukończona w 1461). (Wysokość wnętrza od posadzki do wierzchołka kopuły wynosi 20,85 m; do podstawy kopuły 14,92 m a samych ścian - do gzymsu - 9,22 m). Do kaplicy przylega prezbiterium zaprojektowane na planie kwadratu. Przesklepiono je gładką kopułą opartą na żagielkach. Wejście poprzedza oparty na sześciu kolumnach podcień. Przedsionek przykrywa sklepienie kolebkowe z kopułą opartą na pendentywach w centralnej części.
Wystrój kaplicy jest dziełem Desideria da Settignano, Luki della Robbia, Donatello i Giuliano da Maiano. Z warsztatu Luki della Robbia pochodzą medaliony umieszczone, wraz z herbem rodziny Pazzich, na pendentywach kopuły w kaplicy. Medaliony przedstawiające czterech Ewangelistów wykonane zostały z glazurowanej ceramiki. Ściany w portyku i wewnątrz kaplicy podzielone zostały na pola kanelurowanymi, płaskimi pilastrami o głowicach wzorowanych na porządku korynckim. Okna i drzwi otrzymały delikatnie zaznaczone, rzeźbiarskie obramowania. W polach ścian pełnych (bez okien) umieszczono dekoracje nawiązujące do kształtu okien. Górną część ścian zamyka gzyms, nad którym umieszczono fryz ozdobiony rzeźbiarskim detalem. Nie ma pewności, czy fryz jest dziełem Brunelleschiego czy Donatello.
Filippo Brunelleschi - Dome of the Cathedral, 1420 - 1436, Duomo, Florencja – florencka katedra Santa Maria del Fiore
Freski na sklepieniu nad prezbiterium
Budowę katedry rozpoczęto w 1294; mimo to na początku XV wieku kopuła nadal pozostawała niewzniesiona. Skonstruowanie jak najwyższej kopuły było ambicją Florencji, która w ten sposób chciała przewyższyć swoje rywalki: Pizę i Sienę, obie mające wielkie katedry kopułowe. Zadanie to przedstawiało znaczne trudności techniczne, bowiem jej rozpiętość miała mieć ponad 40 m, a wysokość od posadzki do jej klucza – 55 m. Trzeba więc było wymyślić sposób wzniesienia kopuły bez skomplikowanego, kosztownego systemu rusztowań. Brunelleschi zaprojektował kopułę żebrową (jakie znane były już w architekturze bizantyjskiej) na powstałym wcześniej ośmioboku bębna, murowaną przy pomocy podwieszanych rusztowań o zmniejszanym wieńcu. Ostrołukowy profil kopuły pozwolił zmniejszyć wywierany przez nią nacisk boczny, którego nie można było zredukować poprzez zastosowanie łuków przyporowych. Ponadto Brunelleschi zdecydował się na wykonanie kopuły o dwóch powłokach oraz zastąpienie w górnych jej partiach kamienia lżejszą cegłą.
Prace rozpoczęto w 1420 roku i początkowo oprócz Brunelleschiego prowadził je także Ghiberti. Rozpisany w 1436 konkurs na projekt latarni wygrał Brunelleschi, jednak prace nad realizacją jego projektu rozpoczęto dopiero na kilka miesięcy przed jego śmiercią. Po jego śmierci budowę kontynuował Bernardo Rossellino (według innych źródeł Michelozzo).
MICHAŁ ANIOŁ:
Michał Anioł - plac na Kapitolu
Michał Anioł - biblioteka Laurenziana, Laurentian Library, 1530, Florence
Michał Anioł - sklepienie kaplicy Sykstyńskiej, Watykan
Michał Anioł - Pietà watykańska, 1497-1500, marmum, wys.174, Bazylika św. Piotra w Watykanie
dzieło przedstawia Maryję trzymającą w ramionach zdjętego z krzyża Jezusa. Madonna jest w typie nordyckim, lecz Michał Anioł nadał jej indywidualne rysy. Rzeźba odznacza się wyjątkową harmonią i pięknem, stanowiąc klasyczny przykład renesansowego podejścia do dzieła sztuki. Madonna jest niewzruszona, nie ukazująca specyficznych cech ani uczuć. Rzeźba jest wykończona, co ją odróżnia od pozostałych dzieł Michała Anioła. Uważa się, że artysta nadał Piecie elegancki wygląd poprzez wypolerowanie jej powierzchni słomą.
Konstrukcja dzieła ma kształt piramidy, której wierzchołek stanowi głowa Marii. Rzeźba rozszerza się stopniowo w dół, aż do samej podstawy, na której rozpościera się szata.
Postaci nie są proporcjonalne ze względu na trudności jakie wiązałyby się z przedstawieniem dorosłego mężczyzny trzymanego na kolanach kobiety. Jako że większa część postaci Madonny jest ukryta pod fałdami szat, wspomniana dysproporcja nie rzuca się w oczy i figury wyglądają naturalnie.
Ślady po ukrzyżowaniu są ograniczone do niewielkich ran po gwoździach i zaznaczenia rany w boku Jezusa. Ślady po gwoździach w stopach nie przechodzą „na wylot” do zewnętrznej części stóp. Madonna jest przedstawiona jako bardzo młoda kobieta i ten fakt doczekał się kilku interpretacji. Według niektórych młodość symbolizuje czystość, lecz inni komentatorzy łączą ten szczegół z uwielbieniem jakie Michał Anioł żywił dla Boskiej Komedii Dantego. W trzeciej części (Raj), Św. Bernard, w modlitwie do Marii mówi: "Vergine madre, figlia del tuo figlio" (Matko Dziewico, córko swego syna). Jeśli Chrystus jest jedną z trzech postaci Trójcy Świętej, Maria jest Jego córką, tak jak cała ludzkość, lecz również Jego matką. Właśnie dlatego, w opinii niektórych badaczy, Maria jest przedstawiona jako młoda kobieta.
Tą pracą Michał Anioł jako pierwszy rzeźbiarz florencki podejmuje motyw formalny pochodzący z północy. Kompozycja pełna kontrastów: najbardziej zewnętrzny polega na przeciwstawieniu helleńsko pięknego ciała Chrystusa spoczywającego bezwładnie na kolanach Marii z iście gotycką obficie zrytmizowaną draperią szat. Następny polega na kontraście między pięknością i dynamiką układu brył a dostojną statycznością całej grupy. I ostatni, między naturalistycznie wiernie przedstawionymi postaciami a nastrojem sakralnego skupienia i hieratycznej powagi.
Michał Anioł - Pietà Rondanini , 1564
Michał Anioł - Dawid, wys. 517cm, Galleria dell'Accademia, Florencja, 1501–1504
Dawid – rzeźba Michała Anioła przedstawiająca biblijnego Dawida bezpośrednio przed podjęciem decyzji o zmierzeniu się z Goliatem. Uchodzi za jedno z najważniejszych dzieł renesansowej rzeźby. wykonana została z dbałością o detale – artysta wyrzeźbił nawet naczynia krwionośne.
Po ukończeniu, 8 marca 1504 r. posąg stanął obok wejścia do Pałacu Starego na placu della Signoria, symbolizując wolność zdobytą przez mieszkańców miasta i gotowość do jej obrony.
Dynamika – kontrapost, muskularne ciało, doskonałość, dbałość o detale, wiele skośnych linii kompozycji ciała, (ramiona w lewo, biodra w prawo), trójkąty – tułów, lewa ręka z linią ramion, rozstaw nóg, 2 ręce Dawida, kanciaste są tylko kolana i elementy nóg, harmonia, kręgosłup S, symbol zwycięstwa, sprawiedliwej, mocnej władzy, ideał doskonałości.
Gołe stopy spoczywają na kamieniu, za prawą nogą zaś obecny jest kawałek drzewa- wydaje się, że pozwala on utrzymać rzeźbie równowagę, ponieważ , choć ciężar ciała spoczywa na prawej nodze, jest ona odchylona w taki sposób, iż kiedy sami stanęlibyśmy tak jak Dawid, po chwili stracilibyśmy równowagę i przechylilibyśmy się w prawą stronę. Tak czy inaczej ów kawałek drzewa wzbogaca całość kompozycji i powoduje, iż wyobrażając sobie ruchy tej postaci przed oczyma ukaże się nam młodzieniec stąpający po ziemi płynnym krokiem.
Michał Anioł - Mojżesz do nagrobka papieża Juliusza II, 1513-1516, wys. 235cm, Bazylika św. Piotra w Okowach, Rzym
Rzeźbiarz przedstawił postać siedzącego Mojżesza, który trzyma tablice z Dekalogiem. Wódz Hebrajczyków został tu ukazany jako myśliciel i mędrzec. Spoglądając na marmurową rzeźbę widzimy niezwykłą dynamikę postaci. Mojżesz jest mężczyzną o muskularnym ciele. Tunika w którą jest odziany jest niezwykle precyzyjnie wyrzeźbiona, pokazane są wszelkie fałdy i zgniecenia. Głowa proroka odwrócona jest w lewa stronę. Twarz zamyślona, pełna jednak żywości i jakiejś niesamowitej głębi. Oczy patrzą w dal.Artysta wyrzeźbił Mojżeszowi długą brodę spadającą aż do pasa. Z całej rzeźby emanuje dostojeństwo i powaga. Mojżesz wygląda jak król Wybranego Ludu.
Michał Anioł – nagrobek (Medyceuszy) Lorenzo de Medici, marmur, Tomb of Lorenzo de' Medici 1524-31 Marble, 630 x 420 cm Sagrestia Nuova, San Lorenzo, Florence
Noc i Dzień (Nagrobek Medyceuszy), jest to nagrobek Giuliana Medici (książę Nemours) wykonany przez Michała Anioła. Powstawał w latach 1520-1534. Znajduje się w Kaplicy Medyceuszy przy bazylice San Lorenzo we Florencji.
Jest to drugi nagrobek Michała Anioła wykonany dla Medyceuszy. Kompozycja pozostaje w ścisłej harmonii wizualnej z architekturą kaplicy.
Giuliano lewą ręką przytrzymuje buławę - symbol dowodzenia oddziałami papieskimi, a w prawej dłoni trzyma dwie monety - jest to aluzja do jego wspaniałomyślności. Zbroja w stylu antycznym okrywa silne i muskularne ciało - nawiązania ikonograficzne do posągów rzymskich imperatorów.
Pod rzeźbą Giuliana Medici znajdują się dwie inne rzeźby: Noc i Dzień.
Noc (z lewej) - jako jedyna w swojej serii jest wyposażona w dodatkowe atrybuty: księżyc, gwiazdę w koronie, maki, maskę (prawdopodobnie autoportret artysty) i sowę (ptak nocy- zwiastun nieszczęść).
Dzień (z prawej) - symbolizuje światło Chrystusa, ogień, działanie, zemstę i pogardę.
Zmierzch i Jutrzenka (Nagrobek Medyceuszy), jest to nagrobek Lorenzo II di Piero de' Medici, księcia Urbino, wykonany przez Michała Anioła. Powstawał w latach 1524-1531. Znajduje się w Kaplicy Medyceuszy przy bazylice San Lorenzo we Florencji.
Lorenzo II di Piero de' Medici przedstawiony został w momencie zamyślenia, lewą dłonią podpierający głowę. Postawa ta miała uosabiać neoplatoński symbol życia kontemplacyjnego.
Poniżej znajdują się dwa posągi: Zmierzch i Jutrzenka (Poranek). Pierwszy nawiązuje od strony formalnej do bóstw rze...
rafont1