Osobowość alienacyjna.pdf

Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny

http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=46

OsobowoĻę alienacyjna

Andrzej Jakubik, Katarzyna Piaskowska

Rok:

Wydawnictwo:

Miejsce wydania:

Wstħp

Pojħcie alienacji jest wspþczeĻnie jednym z najpowszechniejszych i jednoczeĻnie najbardziej

naduŇywanych pojħę, jakie weszþy - pod rŇnymi znaczeniami - do sþownikw filozofii, socjologii,

psychologii, psychiatrii, pedagogiki czy antropologii kulturowej. Z licznych

socjologiczno-psychologicznych koncepcji alienacji, np. Fromma (1970), Nettlera (1957),

Riesmana (1970), Schachta (1971), Srole'a (1956), Strueninga i Richardsona (1965), najbliŇsze

naszym badaniom nad osobowoĻciĢ alienacyjnĢ (inaczej: "wyalienowanĢ" - Jakubik, 1999) jest

pojħcie tzw. poczucia alienacji (por. Kmiecik-Baran, 1995; Korzeniowski, 1986, 1990).

Obecnie w badaniach nad poczuciem alienacji dominuje podejĻcie zapoczĢtkowane przez

Seemana (1959, 1975), ktry podjĢþ prbħ integracji rŇnorodnych teorii alienacji oraz

zoperacjonalizowania kategorii pojħciowej. Zgodnie z wþasnĢ wielowymiarowĢ koncepcjĢ

alienacji subiektywnej (cechy Ļwiadomie odczuwanych przez jednostkħ stanw i jej przekonaı),

Seeman wyrŇnia piħę rodzajw poczucia alienacji: poczucie bezsilnoĻci, poczucie bezsensu,

poczucie anomii, poczucie samowyobcowania i poczucie osamotnienia (izolacji).

Subiektywne poczucie alienacji naleŇy wyraŅnie odrŇnię od alienacji obiektywnej (np. anomii,

braku jasnej hierarchii wartoĻci, niemoŇnoĻci wyraŇania swoich poglĢdw i realizacji

wþasnych potrzeb, samotnoĻci), chociaŇ mogĢ czħsto razem wspþwystħpowaę.

Ujħcie Seemana rozszerzyþa o przeciwstawne wymiary Kmiecik-Baran (1995), dziħki czemu

okazaþa siħ m. in. moŇliwa konstrukcja kwestionariusza do empirycznego pomiaru

poziomu poczucia alienacji. W jej rozumieniu, przeciwstawnym do oglnego poczucia alienacji

jest pojħcie poczucia zakorzenienia, natomiast pozostaþe dwubiegunowe wymiary to:

poczucie bezradnoĻci - zaradnoĻci, poczucie bezsensu - sensu, poczucie anomii - þadu

spoþecznego, poczucie samowyobcowania - autonomii i poczucie osamotnienia (izolacji) -

integracji.

Poczucie alienacji jest rezultatem braku poŇĢdanych relacji z innymi ludŅmi, normami

spoþecznymi, wartoĻciami, sobĢ samym. WĻrd przyczyn poczucia alienacji wiħkszoĻę

badaczy zwraca uwagħ na niski status spoþeczno-ekonomiczny i zawodowy (Dean, 1961;

Middleton, 1963; Srole, 1956), wysoki stopieı zbiurokratyzowania organizacji i instytucji

(Aiken i in., 1980; Blazowsky, 1978; Crozier, 1967; Miller, 1967; Pugh i in., 1969),

nieprawidþowy proces socjalizacji (McClosky i Schaar, 1965), cechy charakterystyczne pod

miotu, a zwþaszcza swoiste wþaĻciwoĻci struktur poznawczych (Otto i Featherman, 1975; Peplau i

Perlman, 1982; Shulz, 1976; Weiss, 1973; Wojciszke, 1983) oraz sytuacje izolacji,

czyli pozbawienia lub ograniczonego dopþywu stymulacji spoþecznej i sensorycznej (por.

Brownfield, 1972; Terelak, 1982).

Wszystkie definicje z reguþy zakþadajĢ, Ňe poczucie alienacji jest zwiĢzane z emocjami

negatywnymi, prowadzĢcymi nierzadko do zaburzeı zachowania, a takŇe do podejmowania

Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny

http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=46

negatywnymi, prowadzĢcymi nierzadko do zaburzeı zachowania, a takŇe do podejmowania

przez jednostkħ destrukcyjnych strategii radzenia sobie z tym stanem psychicznym. Dlatego

oprcz prawidþowych sposobw radzenia sobie z alienacjĢ, np. w formie dziaþalnoĻci

twrczej, tworzenia wsplnot o charakterze konstruktywnym, aktywnoĻci spoþecznej czy

zawodowej, mamy znacznie czħĻciej do czynienia z rozwiĢzaniami nieprawidþowymi,

stanowiĢcymi psychologiczne i psychopatologiczne konsekwencje poczucia alienacji. W wielu

badaniach stwierdzono, Ňe poczucie alienacji koreluje z dolegliwoĻciami somatycznymi

(por. Lynch i Convey, 1979), alkoholizmem (Nerviano i Gross, 1976), nerwicami (Henderson

i in., 1981), depresjĢ (Beck i in., 1979; Frieze i in., 1979), samobjstwami usiþowanymi

(Crumley, 1982; Wenz, 1977), lħkiem spoþecznym (Jones i in., 1981), przestħpczoĻciĢ (May,

1972; Ostrov i Offer, 1978), zaburzeniami osobowoĻci (Cassel, 1974; Eisemann, 1984;

Maroldo, 1981; Weiss, 1973), a takŇe z psychozami (Ostrov, 1986).

Wielu autorw podkreĻla, iŇ poczucie alienacji moŇe mieę charakter sytuacyjny lub

osobowoĻciowy. W odrŇnieniu bowiem od uwarunkowanego okreĻlonĢ sytuacjĢ poczucia

alienacji, moŇna mwię o przewlekþym, dþugotrwaþym poczuciu alienacji, ktre ma swojĢ

przyczynħ we wþaĻciwoĻciach podmiotu. Zdaniem licznych badaczy, ten rodzaj poczucia

alienacji naleŇy traktowaę jako szeroki wymiar osobowoĻci (por. Kmiecik-Baran, 1995; McClosky

i Schaar, 1965; Rokeach, 1960; Schacht, 1975; Suedfeld, 1982). StĢd uzasadnione wydaje siħ

wprowadzenie pojħcia "osobowoĻci alienacyjnej" (Jakubik, 1999).

ZaþoŇenia i cel

Zgodnie z proponowanym systemowym modelem teoretycznym zaburzeı osobowoĻci

(Jakubik, 1999) zaþoŇono, Ňe istotĢ osobowoĻci alienacyjnej jest uoglnione poczucie alienacji,

ktre charakteryzuje siħ przede wszystkim:

poczuciem anomii - przekonaniem, Ňe istniejĢce normy spoþeczne (prawne, moralne,

obyczajowe, zwyczajowe) sĢ niespjne, niejasne, nieobowiĢzujĢce, a ich przestrzeganie

uniemoŇliwia osiĢganie wþasnych celw;

poczuciem bezsensu - przekonaniem o braku sensu Ňycia, utracie okreĻlonej hierarchii

wartoĻci, niemoŇnoĻci przewidywania efektw swojego zachowania;

poczuciem samowyobcowania - przekonaniem o szkodliwoĻci postħpowania zgodnie z

wþasnymi ideami, poglĢdami itp. oraz trudnoĻciami w okreĻleniu swojej toŇsamoĻci,

odrħbnoĻci od innych, autonomii, autentycznoĻci;

poczuciem bezradnoĻci - przekonaniem o zaleŇnoĻci swojego losu od siþ zewnħtrznych, a

nie od wþasnej aktywnoĻci, bezsilnoĻciĢ, brakiem poczucia kontroli psychologicznej nad

otoczeniem, odczuciem niemoŇnoĻci realizacji potrzeb;

poczuciem osamotnienia - przekonaniem, Ňe wchodzenie w poŇĢdane relacje

miħdzyosobowe i spoþeczne jest z rŇnych wzglħdw niemoŇliwe i niezaleŇne od wþasnych

zachowaı, poczuciem braku satysfakcjonujĢcych zwiĢzkw z innymi ludŅmi.

Obserwacje kliniczne wskazujĢ, Ňe wiħkszoĻę pacjentw szpitali psychiatrycznych przejawia

gþħbokie poczucie alienacji oraz bardzo wĢski zakres powiĢzaı spoþecznych (por.

Finifter, 1972). Dotyczy to gþwnie chorych z psychozami schizofrenicznymi. Dlatego teŇ - nie

zajmujĢc siħ przy tym kwestiĢ kierunku uwarunkowaı psychopatologicznych (tzn.

osobowoĻę alienacyjna - psychoza czy psychoza - osobowoĻę alienacyjna), obiektem naszego

zainteresowania stali siħ chorzy na schizofreniħ. Podstawowym celem naszych badaı byþa prba

odpowiedzi na pytanie czy osoby z psychozĢ schizofrenicznĢ charakteryzujĢ

siħ swoistymi wþaĻciwoĻciami osobowoĻci, ktre moŇna okreĻlię mianem osobowoĻci

Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny

http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=46

siħ swoistymi wþaĻciwoĻciami osobowoĻci, ktre moŇna okreĻlię mianem osobowoĻci

alienacyjnej.

Hipotezy

Sformuþowano nastħpujĢce hipotezy badawcze:

W porwnaniu do osb zdrowych, chorych ze schizofreniĢ paranoidalnĢ charakteryzuje:

H1 - sþabe poczucie celu Ňycia,

H2 - niska ocena wartoĻci Ňycia,

H3 - niska samoocena,

H4 - obojħtny stosunek do Ļmierci,

H5 - sþabe poczucie sensu Ňycia,

H6 - wysokie poczucie anomii,

H7 - wysokie poczucie bezsensu,

H8 - wysokie poczucie bezradnoĻci,

H9 - wysokie poczucie samowyobcowania,

H10 - wysokie poczucie osamotnienia,

H11 - wysoki oglny poziom poczucia alienacji,

H12 - sþaba potrzeba afiliacji,

H13 - silna potrzeba wsparcia spoþecznego,

H14 - niski stopieı przystosowania spoþecznego.

Postawiono kolejno alternatywne hipotezy zerowe i hipotezy zoperacjonalizowane

w odniesieniu do narzħdzi pomiarowych.

Materiaþ i metody

Celem statystycznej weryfikacji hipotez zbadano 60 osb: 30 (15 kobiet i 15 mħŇczyzn)

chorych w przedziale wieku 20-30 lat z rozpoznaniem schizofrenii paranoidalnej, tworzĢcych

grupħ eksperymentalnĢ "E" oraz 30 osb z populacji ludzi zdrowych, dobranych parami wg

kryterium pþci, wieku i wyksztaþcenia, ktre stanowiþy grupħ kontrolnĢ "K".

Do pomiaru zmiennych zastosowano nastħpujĢce narzħdzia badawcze:

1. Skalħ Poczucia Alienacji (SPA) K. Kmiecik-Baran (1995) do pomiaru poczucia

anomii (N - normlessness), poczucia bezsensu (M - meaninglessness), poczucia bezradnoĻci

(P - powerlessness), poczucia samowyobcowania (S-E - self-estrangement), poczucia osa

motnienia (L - loneliness) i oglnego poziomu poczucia alienacji (LAF - level of alienation

feeling);

2. Test Przymiotnikw (ACL) H. G. Gougha i A. B. Heilbruna (1965) do pomiaru

potrzeby afiliacji (Aff - affiliation), gotowoĻci na pomoc i poradħ innych ludzi (Crs - counseling

readiness scale) oraz przystosowania osobistego (P-Adj - personal adjustment);

3. Skalħ Sensu ņycia (PLT) J. C. Crumbaugha i L. T. Maholicka w adaptacji Z. Ju-

czyıskiego (1981) do pomiaru poczucia celu Ňycia (PL - purpose in life), oceny wartoĻci

Ňycia (WL - worth of life), oceny samego siebie (ES - evaluation of self), stosunku do Ļmierci

(AD - attitude toward death) i oglnego poczucia sensu Ňycia (FLS - feeling of life sense).

Wyniki i omwienie

Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny

http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=46

Wyniki i omwienie

Uzyskane wyniki badaı w odniesieniu do wyodrħbnionych zmiennych poddano analizie

korelacyjnej za pomocĢ wspþczynnika r-Spearmana. Okazaþo siħ, iŇ wĻrd chorych ze

schizofreniĢ paranoidalnĢ wraz ze wzrostem poczucia celu Ňycia wzrasta wartoĻę Ňycia,

samoocena i poczucie sensu Ňycia, natomiast maleje poczucie bezsensu, bezradnoĻci,

samowyobcowania, osamotnienia oraz oglny poziom poczucia alienacji. Chorych z niskim

poczuciem celu i sensu Ňycia charakteryzowaþ wysoki stopieı poczucia bezsensu, bezradnoĻci,

samowyobcowania i izolacji. Przy wysokiej ocenie wartoĻci swojego Ňycia rosþy ocena samego

siebie i poczucie sensu Ňycia, a malaþy poczucie bezsensu (brak wiary w istnienie spjnych

wartoĻci), bezradnoĻci (przekonanie, Ňe to, co nam siħ przydarza, nie jest zaleŇne od naszego

zachowania), samowyobcowania (oderwanie od wþasnych idei i przekonaı), osamotnienia

(izolacji od innych) i oglne poczucie alienacji. Podobnie korelujĢ wymienione zmienne przy

pozytywnej samoocenie lub wysokim poczuciu sensu Ňycia.

Wraz ze wzrostem poczucia braku zwiĢzku z obowiĢzujĢcymi normami wzrasta wĻrd

chorych poziom samowyobcowania, bezsensu i izolacji. Przy wysokim poczuciu anomii

roĻnie poczucie alienacji. Wysokie poczucie bezsensu koreluje dodatnio z wysokim poczuciem

bezradnoĻci, samowyobcowania, osamotnienia i alienacji. Brak wiary w istnienie

jasnych i spjnych wartoĻci powoduje u chorych gotowoĻę na pomoc i poradħ ze strony innych

ludzi. JednoczeĻnie im wyŇsze jest poczucie bezsensu, tym niŇsza jest potrzeba

afiliacji.

Okazaþo siħ, Ňe im bardziej odczuwalny jest fakt, Ňe nasze zachowanie nie ma wpþywu

na to, co nas spotyka, tym wyŇsze jest poczucie oderwania od wþasnych przekonaı, od

innych osb oraz poczucie alienacji. Poczuciu alienacji towarzyszy poczucie samowyobcowania,

natomiast im wyŇszy poziom izolacji od innych, tym niŇsza potrzeba afiliacji.

Chorzy z wysokim poczuciem alienacji nie odczuwajĢ potrzeby stowarzyszania siħ chociaŇ

wykazujĢ gotowoĻę na pomoc i poradħ innych osb.

Nie stwierdzono statystycznie istotnych rŇnic miħdzy kobietami a mħŇczyznami w grupie

eksperymentalnej.

Dla oceny zrŇnicowania grup chorych i osb zdrowych obliczono najpierw macierz

korelacji takŇe dla grupy kontrolnej (por. tabela II), a nastħpnie porwnano uzyskane wyniki za

pomocĢ testu t-Studenta, zakþadajĢc istotnoĻę statystycznĢ na poziomie p ý 0,05.

Istotnych statystycznie rŇnic nie stwierdzono jedynie w odniesieniu do zmiennych takich jak

stosunek do Ļmierci i poczucie anomii. Przyjħto wiħc alternatywne do H4 i H6 hipotezy zerowe.

Pozostaþe zmienne w sposb istotny rŇnicowaþy grupħ eksperymentalnĢ i kontrolnĢ, weryfikujĢc

pozytywnie sformuþowane hipotezy badawcze od H1 do H14 po odrzuceniu odpowiednich hipotez

zerowych. Okazaþo siħ bowiem, Ňe osoby zdrowe charakteryzujĢ siħ znacznie wyŇszym

poczuciem celu Ňycia, wyŇszĢ ocenĢ wartoĻci Ňycia i samoocenĢ, a co siħ z tym wiĢŇe - rwnieŇ

znacznie wyŇszym poczuciem sensu Ňycia niŇ chorzy ze schizofreniĢ. Natomiast chorych w

porwnaniu z osobami zdrowymi cechuje znacznie wyŇsze poczucie bezsensu, bezradnoĻci,

samowyobcowania, samotnoĻci i alienacji. WyraŇa siħ to brakiem wiary w istnienie jasnych i

spjnych wartoĻci, przekonaniem, Ňe zdarzenia Ňyciowe nie zaleŇĢ od wþasnego zachowania, ale

od losu, szczħĻcia czy teŇ przypadku. Chorych poza tym charakteryzuje poczucie wyobcowania

ze Ļrodowiska, osamotnienia, izolacji od innych, znaczĢcych osb oraz oderwania od waŇnych

sfer Ňycia, tj. norm spoþecznych, wartoĻci, poglĢdw itp. Osobom badanym z grupy kontrolnej

moŇemy przypisaę takie cechy, jak: wiara w istnienie wartoĻci dla ktrych warto Ňyę i dziaþaę,

wewnĢtrzsterownoĻę, silne poczucie wþasnej toŇsamoĻci, autentycznoĻci i indywidualnoĻci,

Psychologia.edu.pl :: portal psychologiczny

http://www.ipz.edu.pl/index.php?dz=czytelnia&op=opis&id=46

wewnĢtrzsterownoĻę, silne poczucie wþasnej toŇsamoĻci, autentycznoĻci i indywidualnoĻci,

przekonanie, Ňe postħpowanie zgodne z wþasnymi ideami i poglĢdami pozwala na realizacjħ

wyznaczonych celw i zadaı oraz poczucie pozostawania w jednoĻci z otoczeniem.

Interpretacja uzyskanych wynikw upowaŇnia do stwierdzenia, Ňe osoby zdrowe odczuwajĢ

wiħkszĢ potrzebħ afiliacji i wykazujĢ lepsze przystosowanie do Ļrodowiska spoþecznego niŇ

chorzy. SĢ towarzyskie, þatwo adaptujĢ siħ do zmiennych wymagaı grupowych, przejawiajĢ

pozytywne nastawienie do Ňycia oraz zdolnoĻę do inicjowania dziaþaı i doprowadzania ich do

koıca. Chorzy zadrħczajĢ siħ problemem relacji z innymi ludŅmi, komplikujĢ te stosunki i bojĢ

siħ zaangaŇowania emocjonalnego.

TkwiĢce u podþoŇa lħk i niepewnoĻę czyniĢ dla nich trudnym, jeĻli nawet nie niemoŇliwym

uczestnictwo w towarzyskich interakcjach. Chorzy sĢ peþni niepokoju, przewraŇliwieni,

nieufni, unikajĢ gþħbszych zwiĢzkw z innymi, lħkajĢ siħ o swojĢ umiejħtnoĻę radzenia sobie ze

stresem i napiħciami jakie niesie Ňycie codzienne. Otoczenie postrzega ich jako osoby

przyjmujĢce postawħ obronnĢ i "nieobecne".

Chorzy bardziej niŇ ludzie zdrowi sĢ gotowi i otwarci na pomoc i poradħ innych osb - przy czym

ta gotowoĻę jest wiħksza u kobiet (p = 0,006) - poniewaŇ majĢ powaŇne trudnoĻci w kontaktach

interpersonalnych, niskĢ samoocenħ, postawy ambiwalentne oraz poczucie opuszczenia i

niezdolnoĻci do cieszenia siħ Ňyciem. Badani z grupy kontrolnej wykazujĢ natomiast wiħksze

zaufanie do swoich zdolnoĻci osiĢgania celw i uzyskiwania zadowolenia z Ňycia, stĢd z

mniejszym prawdopodobieıstwem bħdĢ poszukiwaþy rad i wsparcia u innych ludzi.

Wnioski

1. Chorzy ze schizofreniĢ paranoidalnĢ charakteryzujĢ siħ wysokim poziomem oglnego poczucia

alienacji.

2. Chorych ze schizofreniĢ paranoidalnĢ cechuje poczucie bezsensu, bezradnoĻci,

samowyobcowania i izolacji.

3. Chorzy ze schizofreniĢ paranoidalnĢ przejawiajĢ sþabe poczucie celu i sensu Ňycia,

czyli niskĢ ocenħ wartoĻci Ňycia i samego siebie.

4. Chorzy ze schizofreniĢ paranoidalnĢ odczuwajĢ sþabĢ potrzebħ afiliacji i stowarzy

szania oraz wykazujĢ gorszy stopieı przystosowania do otoczenia spoþecznego.

5. Chorzy ze schizofreniĢ paranoidalnĢ wykazujĢ wysokĢ gotowoĻę na pomoc i poradħ

innych ludzi, a wiħc oczekiwanie wsparcia spoþecznego.

6. U chorych na schizofreniħ paranoidalnĢ im wyŇszy poziom poczucia alienacji, tym

sþabsze poczucie sensu Ňycia.

7. WĻrd chorych pþeę nie rŇnicuje uzyskanych wynikw w zakresie badanych

zmiennych.

8. Chorzy ze schizofreniĢ paranoidalnĢ charakteryzujĢ siħ swoistymi wþaĻciwoĻciami osobowoĻci,

ktre moŇna okreĻlię mianem osobowoĻci alienacyjnej.

PiĻmiennictwo

Aiken M., Bacharach S. B., French J. L.: Organizational structure, work process, and proposal

making in administrative bureaucracies. Academy of Management Journal, 1980, 23, 631-652.

Beck A. T., Rush A., Shaw B. F., Emergy G.: Cognitive therapy of depression. Guilford Press,

New York 1979.

Blazowsky R. A.: School bureaucracy and teacher alienation. Dissertation Abstracts

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: