Przedmiot : ĆWICZENIA Z PSYCHOLOGII ROZWOJOWEJ I KLINICZNEJ
Opracował: Prowadząca:
Paweł Królak mgr Paulina Hakim
Gr.IV, nr. albumu: 1465
TEMAT PRACY: UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE I CHOROBY PSYCHICZNE
KONTINUUM ZDROWIA UMYSŁOWEGO
I Optimum zdrowia umysłowego - czynniki indywidualne, grupowe i środowiskowe współdziałające skutecznie zapewniają:
· dobre samopoczucie
· optymalny rozwój i wykorzystanie zdolności umysłowych
· osiąganie celów zgodnych z prawem
· stan ogólnej równowagi
II Minimum zdrowia umysłowego – pozostające w konflikcie czynniki indywidualne, grupowe i środowiskowe tworzą:
· subiektywne cierpienie
· upośledzenie lub niedorozwój zdolności umysłowych
· niezdolność do osiągania celów
· zachowania destrukcyjne
· uzasadnienie i utrwalenie niesprawiedliwości
Natura zaburzeń psychicznych
W drugiej połowie XVIII wieku zmienił się pogląd dotyczący zachowań patologicznych. Pojawiła się nowoczesna perspektywa traktująca patologię funkcjonowania psychicznego jako rezultat czynników psychologicznych lub lezących u ich podłoża zakłóceń organicznych. Osoby z problemami psychicznymi zaczęto postrzegać jako chore i cierpiące a nie opętane przez demony. Jednym z pierwszych reformatorów w tej dziedzinie był klinicysta Phillip Pinel (1745–1826). Pierwszy system klasyfikacji problemów psychologicznych mający postać diagnozy medycznej opracowany został w 1896 r. przez niemieckiego psychiatrę Emila Kraepelinga (1855-1926) i utrzymuje się do dzisiaj. Przyjęta przez Kraepelina perspektywa mówi o chorobach umysłowych oraz leczeniu umysłowych pacjentów w nadziei „przywrócenia zdrowia ich chorym mózgom”. Model medyczny zorientowany jest na patologię organiczną (organic pathology) oraz poszukiwanie przyczyn chorób psychicznych w deficytach struktury mózgu lub funkcjonowania neurobiologicznego. Pod koniec XVIII wieku zaczęły powstawać pierwsze modele psychologiczne, a prekursorem był Franz Mesmer (1734-1815), który uważał, że wiele zaburzeń np. histeria wynika z zakłóceń przepływu tajemniczej siły, która nazwał magnetyzmem zwierzęcym. Odkrył on wiele technik badania magnetyzmu zwierzęcego m.in. hipnozę. Istnieje wiele modeli psychologicznych które głoszą, że źródła zaburzeń umysłowych mają naturę psychologiczną, a nie biologiczną. Modele psychologiczne odwołują się do patologii funkcjonalnej (functional pathology) czyli upatrują przyczyn zaburzeń umysłowych w procesach uczenia się, wzmocnieniach, motywacji, procesach poznawczych, czynnikach kulturowych, systemach rodzinnych i innych procesach psychologicznych.
ETIOLOGIA PSYCHOPATOLOGII
Etiologia – oznacza czynniki wywołujące lub przyczyniające się do powstania i rozwoju problemów psychicznych i medycznych. W leczeniu zaburzeń psychicznych istotna jest wiedza kiedy powstało dane zaburzenie, jakie są jego źródła i w jaki sposób wpływa ono na procesy emocjonalne i behawioralne. W wyjaśnieniu tych czynników można wyróżnić dwa podstawowe rodzaje podejść:
- podejścia biologiczne – nawiązują do tradycji modelu medycznego i zakładają, że zakłócenia funkcjonowania psychicznego mają bezpośredni związek z leżącymi u ich podłoża czynnikami biologicznymi, najczęściej związanymi z mózgiem lub układem nerwowym. Leczenie skupia się na strukturalnych anomaliach mózgi, procesach biochemicznych i wpływach genetycznych.
- podejścia psychologiczne – koncentrują się na przyczynowej roli psychopatologii czynników psychicznych i społecznych. Upatrują źródeł zaburzeń psychicznych w osobistych doświadczeniach, urazach i konfliktach osobistych oraz w czynnikach środowiskowych. Wyróżniamy trzy dominujące odmiany tego podejścia:
1 psychodynamiczne – zakłada, że przyczyny zaburzeń psychicznych tkwią wewnątrz człowieka. Zachowania zarówno normalne jak i nienormalne są uważane za rezultat doświadczeń wczesnego dzieciństwa i rozwoju osobistego ( Sigmund Freud). Zachowanie motywowane jest przez popędy i pragnienia, których często nie jesteśmy świadomi. Symptomy psychopatologiczne mają korzenie w nieświadomych konfliktach i myślach. Jeśli nieświadomość jest wewnętrznie skonfliktowana i przepełniona napięciem, jednostkę prześladuje lęk i inne zaburzenia.
2 behawioralne – zakłada, że zachowania nienormalne są nabywane w ten sam sposób, jak zachowania normalne – poprzez uczenie i wzmacnianie. W podejściu tym nie poświęca się uwagi wewnętrznym zjawiskom psychicznym ani wczesnym doświadczeniom dzieciństwa. Uwaga skupiona jest na zachowaniu aktualnym w aktualnych warunkach lub na wzmocnieniach podtrzymujących jakieś zachowanie. Objawy zaburzeń psychicznych powstają z powodu wyuczenia się autodestrukcyjnych lub nieskutecznych sposobów zachowania.
3 poznawcze – zakłada, ze źródła zaburzeń psychicznych nie tkwią w obiektywnej rzeczywistości bodźców, wzmocnień i obserwowalnych reakcji, lecz w sposobie spostrzegania siebie czy myślenia o sobie oraz naszych relacjach z innymi ludźmi i otoczeniem. Problemy psychologiczne są rezultatem zniekształceń obrazu sytuacji lub własnego „ja”, błędnego rozumowania lub niedostatków rozwiązywania problemów.
Klasyfikacja zaburzeń psychicznych
Diagnoza psychologiczna – (psychological diagnosis) jest to identyfikacja zaburzenia, syndromu lub stanu dokonana przez klasyfikację i kategoryzację zaobserwowanego zachowania według kryteriów przyjętego systemu diagnostycznego.
Wskaźniki prawdopodobnej nienormalności według Rosenhan i Seligman (1989)
- cierpienie: doświadczenie trwałego cierpienia osobistego lub silnego lęku
- nieprzystosowanie: działania, które szkodzą własnym celą, niweczą osobisty dobrostan oraz kolidują z celami i potrzebami społeczeństwa np. osoba nadużywająca alkohol, która nie jest w stanie pracować i zagraża innym prezentuje zachowanie nieprzystosowawcze.
- irracjonalność : działanie i mowa nacechowanie irracjonalnością lub niezrozumiałe dla innych np. osoba odpowiadająca na głosy, które w rzeczywistości nie istnieją.
- nieprzewidywalność: zachowanie nieprzewidywalne lub zmienne w tych samych sytuacjach, jakby pod wpływem utraty kontroli np. dziecko, które bez powodu roztrzaskuje sobie pięść o ścianę.
- niekonwencjonalność i rzadkość statystyczna: zachowanie w sposób statystycznie rzadki i sprzeczny z społecznymi standardami tego co moralne i pożądane. Sama rzadkość statystyczna nie oznacza jeszcze anormalności np. inteligencja na poziomie geniuszu jest skrajną rzadkością lecz uważa się ją za pożądaną. Z drugiej strony inteligencja skrajnie niska jest również czymś rzadkim lecz uważa się ją za niepożądaną i uważa się ją za anormalną.
- dyskomfort obserwatora: wywoływanie dyskomfortu u innych osób przez tworzenie w nich poczucia zagrożenia lub innej frustracji np. kobieta idąca środkiem ulicy rozmawiająca z samą sobą wywołuje dyskomfort kierowców, którzy muszą ją ominąć.
Większość wskaźników zaburzeń psychicznych nie jest bezpośrednio widoczna. Często uważamy zachowanie jako anormalne jeżeli występuje więcej niż jeden z wyżej wymienionych wskaźników. Odróżnienie normalności od nienormalności to nie tylko różnica pomiędzy dwoma niezależnymi typami zachowania, ale raczej kwestia w jakim stopniu działania jakiejś osoby przypominają zbiór uzgodnionych kryteriów anormalności.
W 1987 roku ukazało się trzecie wydanie amerykańskiego podręcznika DSM-III-R (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), który zawiera klasyfikacje, definicje i opis ponad 200 zaburzeń psychicznych. Każde z zaburzeń psychicznych opisanych w tym podręczniku traktowane jest jako syndrom behawioralny lub psychologiczny zlokalizowany wewnątrz osoby i skojarzony z obecnym cierpieniem, upośledzeniem ważnych obszarów funkcjonowania lub z istotną utratą samodzielności. Podręcznik obrazuje czynniki psychologiczne, społeczne i fizyczne, które mogą być powiązane z poszczególnymi zaburzeniami psychicznymi za pomocą pięciu wymiarów czyli osi:
Oś I – na niej zawiera się większość zasadniczych zaburzeń psychicznych i umysłowych , które zazwyczaj upośledzają jakiś obszar funkcjonowania np. zdolność do nauki szkolnej.
Oś II – zawiera zaburzenia, które zaczynają się w dzieciństwie lub w okresie dojrzewania i trwają w życiu dorosłym. Obejmują one trudności rozwojowe np. upośledzenia językowe, zaburzenia osobowości.
Oś III – zawiera informacje o zaburzeniach fizycznych np. cukrzyca, które mogą być istotne w procesie leczenia.
Osie IV i V – zawierają dodatkowe informacje, które mogą być użyteczne w planowaniu leczenia np. utrata pracy, która może być związana z nasileniem zaburzenia.
GŁÓWNE TYPY ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH
Zaburzenia psychiczne – według specjalistów z dziedziny psychopatologii nie określone jest jakie typy zachowań tworzą zaburzenia psychiczne. W klasyfikacji zachowań jako nienormalnych lub patologicznych duży wpływ ma opinia społeczna. Stwierdzenie u jednostki zaburzeń (zaburzenia psychiczne, choroba umysłowa lub psychiczna, nienormalność) dokonuje się na podstawie jego funkcjonowania behawioralnego. W niektórych przypadkach orzekanie o nienormalności mylone może być z oceną moralną np. doznawanie halucynacji w społeczności europejskiej uważane jest za oznakę zakłóceń pracy umysłu, natomiast w innych społecznościach uważa się je za mistyczne wizje wysyłane przez moce duchowe.
Patologiczne funkcjonowanie psychiczne – (psychopathological functioning) obejmuje zakłócenia procesów emocjonalnych, behawioralnych lub myślowych, prowadzące do cierpień psychicznych lub blokujące zdolność jednostki do osiągania ważnych celów. Psychopatologia to obszar badań psychologicznych, których bezpośrednim celem jest zrozumienie indywidualnej patologii funkcjonowania umysłu, nastroju i zachowania. Zakres problemów, które obejmuje psychopatologia jest bardzo rozległy i może dotyczyć zarówno jednostki jak i całej rodziny . Często nakładają się także problemy finansowe związane z utratą produktywności przez chorych. Leczenie jest długotrwałe.
W psychopatologii istnieje wiele kategorii zaburzeń psychicznych najważniejsze z nich to:
· Zaburzenia seksualne – problemy związane z zahamowaniami i zaburzeniami funkcjonowania seksualnego oraz zboczenia seksualnego.
· Organiczne zaburzenia umysłowe – anomalie psychiczne lub behawioralne powiązane z czasowym lub trwałym uszkodzeniem mózgu albo wadliwym jego funkcjonowaniem. Mogą one być efektem starzenia się mózgu, choroby, wypadku lub nadmiernego spożywania alkoholu czy nadużywania środków psychofarmakologicznych oraz gromadzenia się w organizmie toksycznych substancji.
· Zaburzenia pod wpływem środków odurzających – obejmują zarówno uzależnienia od alkoholu i narkotyków jak i ich nadużywanie.
· Zaburzenia pod postacią somatyczną – symptomy fizyczne (soma) takie jak paraliże czy bóle kończyn, które powstają bez wyraźnej przyczyny fizycznej. W obrębie tej kategorii mieszczą się objawy przypisywane uprzednio histerii.
· Zaburzenia powstające zazwyczaj w dzieciństwie – opóźnienie rozwoju, jąkanie się lub problemy behawioralne. Wyróżnia się też zaburzenia odżywiania się np. anoreksja, bulimia, które pojawiają się najczęściej w okresie dojrzewania lub wczesnej dorosłości.
· Zaburzenia osobowości – jest to długotrwały sztywny dezadaptacyjny wzorzec postrzegania, myślenia lub zachowania. Takie wzorce mogą poważnie upośledzać zdolność jednostki do funkcjonowania w środowisku społecznym lub zawodowym i powodować znaczne cierpienia. Istnieje wiele typów zaburzeń osobowości, najczęściej występujące to:
- narcystyczne zaburzenie osobowości; osoby dotknięte tym zaburzeniem mają wybujałe poczucie własnego znaczenia, poddają się fantazją o sukcesie i władzy, potrzebują stałej uwagi i podziwu. Często przesadnie reagują na krytykę i drobne niepowodzenia. Mają problemy z stosunkami interpersonalnymi, wykorzystują innych do własnych przyjemności.
- osobowość antyspołeczna; charakteryzuje się trwałą skłonnością do zachowań nieodpowiedzialnych o negatywnych konsekwencjach dla innych, czemu nie towarzyszy poczucie winy. Powszechne objawy to: kłamstwo, kradzież i bójki. Osoby te często nie doznają wstydu ani żadnych intensywnych emocji społecznych.
· Zaburzenie dysocjacyjne – polega na zakłóceniu integracji tożsamości, pamięci i świadomości. Spostrzeganie samych siebie jako zdolnych do kontroli własnego zachowania- emocji, myśli i działań- jest dla nas bardzo istotne. Dla tej percepcji samokontroli kluczowe jest poczucie tożsamości- spójność różnych aspektów ,,ja” oraz ciągłość tożsamości w czasie i przestrzeni. Za cenę spójności i ciągłości osoby w stanie dysocjacji uciekają od swoich konfliktów- w jakimś sensie, wyrzekają się pewnych części własnego ,,ja”. Jednym z przykładów dysocjacji jest –amnezja- niezdolność do przypomnienia sobie szczegółów zaburzenia traumatycznego, przy braku uszkodzeń neurologicznych.
· Osobowość wieloraka – to rzadkie dysocjacyjne zaburzenie umysłowe, w którym w tej samej jednostce istnieje jedna lub więcej odrębnych osobowości. W określonym momencie jedna z tych osobowości dominuje w kierowaniu zachowaniem jednostki. Osobowość pierwotna nie jest świadoma istnienia innych osobowości, natomiast one zdają sobie sprawę z istnienia jej i często z siebie nawzajem. Każda z pojawiających się osobowości pozostaje w kontraście pod jakimś względem w stosunku do osobowości pierwotnej. Każda osobowość ma własną tożsamość, imię , wzorzec zachowania. Pojawienie się tych odrębnych, obdarzonych własną świadomością osobowości jest nagłe i zazwyczaj stymuluje je stres.
· Zaburzenia lękowe – w pewnych sytuacjach życiowych każdy doznaje lęku lub strachu. Napięciu cechującemu lęk i strach towarzyszą często reakcje fizyczne, takie jak pot na skroniach, wilgotne i zimne dłonie, a często poczucie wszechogarniającego zagrożenia. U niektórych osób lęk bywa na tyle kłopotliwy, że zakłóca ich zdolność do skutecznego funkcjonowania i cieszenia się życiem codziennym. W zburzeniach lękowych wyróżnia się 4 główne typy lęku.
- lęk bezprzedmiotowy; występuje wtedy, gdy chory odczuwa lęk lub niepokój przez dłuższy okres czasu, bez istnienia realnego zagrożenia np. przesadne obawy o sprawy finansowe lub zdrowie, poczucie zagrażającej krzywdy itp. Objawy lęku bezprzedmiotowego: a) napięcie ciała: bóle, zmęczenie, drgawki, wyczerpanie; b) pobudzenie fizyczne: bicie lub łomot serca, pocenie się, zawroty głowy, biegunka, wypieki lub dreszcze; c) czujność: niezdolność do koncentracji, nadwrażliwość, drażliwość, kłopoty ze snem.
- lęk paniczny; objawia się nieoczekiwanymi napadami lękowymi, które zaczynają się od uczucia napiętej czujności, strachu lub skrajnego zagrożenia. Towarzyszą im zawroty głowy, uczucie mdłości, dławienia się lub przytłoczenie.
- fobie; jest to uporczywy i irracjonalny strach przed konkretnym obiektem, czynnością lub sytuacją, które wywołują nieodparte pragnienie unikania np. irracjonalny strach przed pająkami, wężami, egzaminami testowymi, przebywaniem w miejscach publicznych z których wydostanie się może być trudne np. zatłoczone sale, autobusy (agorafobia), w sytuacjach publicznych (fobia społeczna).
- zaburzenie obsesyjno-kompulsywne; to powtarzające się czynności przymusowe ( np. ciągłe czyszczenie rąk z wyimaginowanego brudu) wykonywane według pewnych reguł. Osoby z tymi zaburzeniami opierają się realizacji swoich kompulsji, jednak gdy wzrasta lęk to siła wykonania rytuału staję się nieodparta.
· Zaburzenia afektywne – obejmują zakłócenia stanów emocjonalnych i nastroju takie jak: nadmierna depresja lub depresja występująca naprzemiennie z manią. Typy zaburzeń afektywnych:
- epizod maniakalny; osoba w fazie manii ( epizod maniakalny ) często doznaje wybujałego poczucia własnej wartości i nierealistycznej wiary w posiadanie szczególnych zdolności lub mocy.
- psychoza dwubiegunowa; jest skutkiem epizodu maniakalnego, ci którzy ich doświadczają prawie zawsze przechodzą okresy ciężkiej depresji zwanej psychozą dwubiegunową. Czas trwania fazy mani i depresji jest sprawą indywidualną.
- depresja jednobiegunowa (nazywana „przeziębieniem psychopatologii”); osoby cierpiące na to zaburzenie nie przeżywają wzlotów maniakalnych. Czas trwania depresyjnych objawów jest zróżnicowany, można trwać kilka tygodni lub wiele lat. Objawy: smutek przygnębienie, poczucie beznadziejności, brak apetytu, bezsenność lub nadmierna senność, spowolnienie ruchowe lub nadpobudliwość, uczucie bezwartościowości, kłopoty z pamięcią, koncentracją, myśli lub próby samobójcze
· Zaburzenia schizofreniczne – są ciężką postacią psychopatologii, w której osobowość wydaje się zdezintegrowana, percepcja jest zniekształcona, myśli i język niezrozumiałe i nielogiczne, a emocje stępiałe. Relacje interpersonalne są utrudnione z powodu wycofania społecznego. Często pojawiają się halucynacje i urojenia. Osoba dotknięta schizofrenią doznaje skrajnych zniekształceń percepcji, myślenia, emocji, zachowania i mowy. Różne modele etiologiczne wskazują na całkiem odmienne przyczyny schizofrenii. W badaniach stwierdzono, że wpływ na powstanie tej choroby mogą mieć czynniki genetyczne, biochemiczne i anatomiczne anomalie mózgu oraz zniekształcenia procesów poznawczych. Główne typy schizofrenii:
- zdezorganizowana; przejawia się nieadekwatnymi zachowaniami i emocjami, niespójnością języka. Osoby takie często zachowują się w sposób błazeński lub infantylny. Powszechne są urojenia lub halucynacje.
- katatoniczna; osoba dotknięta katatonią sprawia wrażenie zastygłej w stuporze. Przez długie okresy może pozostać bez ruchu, nie wykazując żadnej lub prawie żadnej reakcji na otoczenie.
- paranoidalna; przejawia się doświadczaniem urojeń zogniskowanych wokół specyficznych tematów np.: urojenia prześladowcze, urojenia wielkościowe, zazdrość urojeniowa.
- niezróżnicowana; przejawia się zarówno urojeniami jak i halucynacjami. Osoby cierpiące na ten typ schizofrenii mogą mieć „mozaikę” objawów co nie pozwala ustalić dokładnego typu schizofrenii.
Literatura
P.G Zimbardo., Psychologia i życie., PWN., Warszawa 2001.
ela8204