PIIOTR DUDZIIEC KULTURA MYKE�SKA W TRADYCJJII II MIITOLOGIIII GRECKIIEJJ 2003 � 2 SPIS TRE�CI WST�P.................................................................................................................... 3 ROZDZIA� 1. MIT: �WYJ�TKOWA KATEGORIA KULTURY�...........� 10 1. 1. ETYMOLOGIA WYRAZ�W �MIT� I �MITOLOGIA�............................................ 1. 2. DEFINICJA MITU........................................................................................................... 1. 3. DZIEJE BADA� NAD MITEM. EWOLUCJA POJ�CIA MITU.............................. 1. 4. MIT A RELIGIA������������������������.��� 10 11 13 23 ROZDZIA� 2. KULTURA MYKE�SKA........................................................... 27 2. 1. CHRONOLOGIA EPOKI............................................................................................... 2. 2. TW�RCY KULTURY MYKE�SKIEJ......................................................................... 2. 3. KULTURA MYKE�SKA W �WIETLE DANYCH ARCHEOLOGICZNYCH....... 2. 4. PROBLEM UPADKU KULTURY MYKE�SKIEJ..................................................... 2. 5. PISMO LINEARNE B...................................................................................................... 28 29 32 37 41 ROZDZIA� 3. MITOLOGIA GRECKA............................................................ 47 3. 1. BOGOWIE........................................................................................................................ 49 3. 1. 1. Wierzenia i kulty religijne w staro�ytnej Grecji. Terminologia i chronologia....... 49 3. 1. 2. Myke�skie wierzenia i kulty religijne. Pozosta�o�ci indoeuropejskie i wp�ywy egejskie....................................................................................................................... 53 3. 1. 3. Panteon bog�w greckich w �wietle mit�w archaiczno-klasycznych. Myke�skie pochodzenie i orientalne wp�ywy.............................................................................. 3. 2. HEROSI......................................................................................................................... 3. 2. 1. Mity heroiczne............................................................................................................... 3. 2. 2. Warto�� epiki heroicznej dla poznania najstarszych dziej�w Grecji...................... 3. 2. 3. Myke�skie t�o Iliady i Odysei........................................................................................ 59 81 81 90 94 ZAKO�CZENIE.................................................................................................... 108 ANEKS: MAPY...................................................................................................... 110 BIBLIOGRAFIA.................................................................................................... 114 1. �R�D�A......................................................................................................................... 114 2. MONOGRAFIE, PRACE ZBIOROWE, S�OWNIKI......................................................... 115 3. ARTYKU�Y������������������������������..... 122 3 WST�P Podstawowym celem niniejszej pracy jest analiza mitycznych w�tk�w tradycji 1. Do jakiego stopnia mity z archaicznego i klasycznego okresu kultury odzwierciedlaj� wierzenia i kulty religijne plemion greckich sprzed �Wielkiej W�dr�wki�, kt�rej pocz�tek datuje si� mniej wi�cej na pierwsz� po�ow� XII w. p.n.e.1, za� koniec na drug� po�ow� wieku IX2. 2. Czy eposy heroiczne wykazuj� ci�g�o�� tradycji pomi�dzy kultur� myke�sk� ze schy�ku epoki br�zu, a kultur� greck� z okresu archaiczno-klasycznego. Przyjmijmy, �e g��wnym tematem naszych rozwa�a� b�d� poematy Iliada i Odyseja, kt�rych autorstwo przypisuje si� Homerowi, stanowi�ce cz�� �cyklu troja�skiego� (z gr. kyklos = kr�g). Pozosta�e eposy zaliczane do tego cyklu to: Opowie�ci cypryjskie Stasimosa z Cypru, Etiopida, Zburzenie Illionu i Ma�a Iliada Arktinosa z Miletu, Powroty Hagiasa z Trojzeny, oraz Teleogonia Eugammona z Kyreny3. Napisanie tego rozdzia�u by�oby niemo�liwe bez pomocy kilku niezmiernie greckiej w kontek�cie powi�za� z kultur� myke�sk�. Interesowa� nas b�dzie przede wszystkim: W rozdziale pierwszym podj�li�my si� ustalenia czym jest mit, rozumiany jako nieod��czny element religii i tradycji kultur pierwotnych, oraz cywilizacji �wiata antycznego. W pierwszym rz�dzie om�wili�my wszystkie zagadnienia natury etymologicznej i semantycznej, b�d�ce podstaw� dla dalszych rozwa�a�. Nast�pnie zagadnienia te uj�li�my w nieco szerszym kontek�cie, uwzgl�dniaj�c przy tym stanowisko wybranych nauk humanistycznych, kt�re w��czaj� problematyk� mitologiczn� w zakres swoich prac badawczych. Na koniec wyja�nili�my relacj� pomi�dzy �mitem� a �religi��, gdy� uznali�my, �e jest to istotny problem, kt�ry wymaga szczeg�lnego potraktowania. wa�nych opracowa�. Na pierwszym miejscu nale�y wymieni� artyku� Marka 1 N. G. L. Hammond, Dzieje Grecji, Warszawa 1977, s. 109. Autor za pocz�tek w�dr�wki uznaje inwazj� plemion barbarzy�skich na P�wysep Ba�ka�ski. 2 Tam�e, s. 126. Cezur� stanowi skolonizowanie wybrze�y Azji Mniejszej przez Jon�w, oraz stabilizacja polityczna w basenie Morza Egejskiego. 3 J. �anowski, Wst�p, [w:] Homer, Iliada, w przek�. K. Je�ewskiej, Wroc�aw 1986, s. LVII. Z tych sze�ciu poemat�w zachowa�y si� jedynie 82 wersy, nie licz�c streszcze�. Nazwiska autor�w s� cz�sto hipotetyczne, a nawet fikcyjne. 4 Winiarczyka, pt. Mit w Grecji antycznej4. Autor podj�� si� om�wienia wa�niejszych prac obcoj�zycznych, z zakresu interesuj�cego nas tematu, kt�re ukaza�y si� w latach 1970 � 1994. Dzi�ki temu artyku�owi unikn�li�my problemu, kt�ry wynika z utrudnionego dost�pu do literatury obcoj�zycznej, a warto podkre�li�, �e w badaniach nad mitologi� greck� prym wiod� naukowcy z USA, Wielkiej Brytanii, oraz Francji. Ponadto skorzystali�my z bardzo ciekawej monografii W�odzimierza Lengauera, pt. Religijno�� staro�ytnych Grek�w5, kt�ra okaza�a si� bardzo pomocna tak�e w dalszych cz�ciach pracy. W g��wnej mierze zaczerpn�li�my z niej wszystkie zagadnienia, kt�re dotycz� terminologii z zakresu greckich wierze� i praktyk religijnych. Dodatkowo si�gn�li�my do prac dw�ch wybitnych autor�w: religioznawcy Mircea Eliade6 oraz etnografa Bronis�awa Malinowskiego7. W rozdziale drugim om�wili�my wszystkie zagadnienia i problemy badawcze zwi�zane z kultur� myke�sk�. Si�� rzeczy dominuje w nim tematyka archeologiczna, ale nie pomin�li�my tak�e zagadnie� lingwistycznych. Ponadto poruszyli�my kwesti� dotycz�c� wiarygodno�ci przekaz�w tradycji greckiej, co naruszy�o nieco sp�jno�� niniejszej pracy, gdy� wnikliwe om�wienie tego problemu znajdzie si� dopiero w trzecim rozdziale. Nie da�o si� jednak tego unikn��, gdy� dane archeologiczne i j�zykoznawcze, dotycz�ce powstania oraz upadku kultury myke�skiej, s� na tyle niejednoznaczne, �e wymagaj� potwierdzenia w�a�nie w tradycji staro�ytnych Grek�w. Do podstawowej literatury, wykorzystanej w tej cz�ci pracy, nale�y monumentalna monografia dziej�w staro�ytnej Grecji Nicolasa Hammonda8, w kt�rej autor om�wi� szereg znalezisk archeologicznych z g��wnych o�rodk�w kultury myke�skiej. Natomiast autorem najbardziej kompetentnym w temacie pisma linearnego B okaza� si� John Chadwick9, co jest oczywiste, gdy� odczytanie tego� pisma w du�ej mierze by�o jego zas�ug�. 4 M. Winiarczyk, Mit w Grecji antycznej, �Meander�, (1997), z. 5. 5 W. Lengauer, Religijno�� staro�ytnych Grek�w, Warszawa 1994. 6 M. Eliade, Aspekty Mitu, Warszawa 1998; Ten�e, Mity, sny i misteria, Warszawa 1994. 7 B. Malinowski, Mit w psychice cz�owieka pierwotnego, [w:] Ten�e, Dzie�a, t. VII: Mit, magia, religia, Warszawa 1990. Tak�e: J. Janowicz, Bronis�awa Malinowskiego koncepcja magii i religii, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiello�skiego (dalej: ZNUJ) �Studia Religiologica�, (1984), z. 11. 8 N. G. L Hammond, dz. cyt. 9 J. Chadwick, Odczytanie pisma linearnego B, Warszawa 1964; Ten�e, Pismo linearne B i pisma pokrewne, Warszawa 1998. 5 Trzeci rozdzia� po�wi�cili�my tylko i wy��cznie realizacji cel�w, kt�re zosta�y sformu�owane na wst�pie tych rozwa�a�. Roz�o�yli�my go na dwie cz�ci, kieruj�c si� og�lnie przyj�tym podzia�em greckiej mitologii: ze wzgl�du na charakter postaci. W pierwszej cz�ci zaj�li�my si� panteonem b�stw greckich. Realizacja pierwszego za�o�enia w g��wnej mierze opiera si� na konfrontacji greckich mit�w z myke�skimi tekstami w pi�mie linearnym B. Interpretacja owych tekst�w, w zakresie omawianego problemu, zosta�a zaczerpni�ta z czterech artyku��w Krzysztofa Tomasza Witczaka10, dzi�ki kt�rym mogli�my ustali�, do jakiego stopnia greckie mity odzwierciedlaj� wierzenia religijne z p�nej epoki br�zu. Druga cz�� rozdzia�u jest po�wi�cona zagadnieniom, kt�re wi��� si� z postaciami greckich heros�w. Tytu�em wst�pu przytoczyli�my kilka analiz oraz interpretacji wybranych mit�w heroicznych, staraj�c si� ukaza� ewolucj� poj�cia heroizacji w �wiadomo�ci staro�ytnych Grek�w. Nast�pnie zaj�li�my si� epik� heroiczn�, a �ci�lej rzecz bior�c, jej rol� w podtrzymaniu greckiej tradycji od p�nej epoki br�zu do okresu archaiczno-klasycznego. Starali�my si� ukaza� myke�skie t�o Iliady i Odysei, konfrontuj�c ich tre�� ze �r�d�ami historycznymi, kt�re zosta�y om�wione w drugim rozdziale pracy. Oczywi�cie om�wili�my tylko kilka najbardziej istotnych kwestii, kt�re wyda�y si� nam szczeg�lnie wa�ne. Przy wszelkich interpretacjach, analizach oraz por�wnaniach zawartych w tej cz�ci rozdzia�u, przewa�nie odwo�ywali�my si� do prac autorstwa Geoffrey�a Stephena Kirka11, Kazimierza Kumanieckiego i Jerzego Ma�kowskiego12, oraz Johna Victora Luce13, opieraj�c si� na autorytecie tych wybitnych badaczy kultury antycznej. Podstawo...
Ytril