TYTUS LIWIUSZ "^^^ DZIEJE OD ZA�O�ENIA MIASTA RZYMU (WYB�R) PRZE�O�Y�, WST�PEM I OBJA�NIENIAMI OPATRZY� Dr W�ADYS�AW STRZELECKI ' Prof. Ualulersfjtetu Wroclamskiego Im. Boles�awa Bieruta WST�P I. POPRZEDNICY LIWIUSZA \ Dziejopisarstwo rzymskie jest wypadkow� dw�ch zupe�nie r�nych czynnik�w: rodzimego, kt�rego wynikiem s� annales, czyli roczniki uk�adane przez naj- wy�szego kap�ana, oraz obcego � historiografii greckiej. Czym�e by�y te tzw. annales'! By�a to kronika roczna, wyros�a z kalendarza (.fasti), kt�r� najwy�szy kap�an (pontifex maximus) wystawia� na widok pu- bliczny w swym lokalu urz�dowym. Mia�a wygl�d drewnianych bia�ych tablic, na kt�rych kap�an wypisywa� nazwiska konsul�w i innych urz�dnik�w danego roku, a opr�cz tego uwzgl�dnia� wa�ne wydarzenia z �ycia politycznego (zwyci�stwa, kl�ski itp.) oraz inne, jak: wzrost dro�yzny, za�mienia s�o�ca, ksi�yca, itd. By�y to notatki kr�tkie i zwi�z�e tak, �e � jak m�wi Cyceron � trudno sobie wyobrazi� bardziej suche i lakoniczne przedstawienie wydarze� (De leg. I 2, 6). Kronika mia�a charakter wybitnie urz�dowy i by�a utrzymana w duchu politycznym kolegium kap�a�skiego, kt�re � jak wiadomo � by�o ca�kowicie opanowane przez sfery patryc j uszowskie. IV NARODZINY HISTORIOGRAFII RZYMSKIEJ t l Tablice te zbierano i przechowywano, lecz w czasie najazdu Gall�w (w. IV przed n. e.) uleg�y one spaleniu. Rekonstruowano je p�niej, jednak nie Zawsze wiernie i to by�o g��wn� przyczyn�, �e historia rzymska okresu najdawniejszego tonie we mgle niejasno�ci i �e z braku fakt�w oczywistych rozpanoszy�y si� legendy z�o�one z najr�norodniej-szych element�w. Te zapiski kap�a�skie stanowi�y a� do czasu drugiej wojny punickiej jedyny rodzaj �pi�miennictwa" historycznego, ale mia�y one jednak zawa�y� na uk�adzie i kompozycji dzie� historycznych epok p�niejszych. W rocznikach kap�a�skich ka�dy rok stanowi� zamkni�t� ca�o��. Historycy przyj�li ten uk�ad dla swych dzie�, wskutek czego rozdzielali bardzo cz�sto wydarzenia, pozostaj�ce z sob� w bezpo�rednim zwi�zku przyczynowym. Z p�t tego kronikarskiego uk�adu nie mogli si� oni nawet p�niej wyswobodzi�; mi�dzy innymi nie tylko Liwiusz, ale nawet historyk tej miary co Tacyt trzymali si� w zasadzie uk�adu kronikarskiego. s Jak wspomniano wy�ej, narodziny historiografii rzymskiej przypadaj� na okres drugiej wojny punickiej. Rzecz bardzo charakterystyczna, �e pierwsze dzie�a historyczne powstaj� w Rzymie nie w j�zyku �aci�skim, lecz w greckim. Fakt ten ma swoje uzasadnienie: przede wszystkim ju� pierwsza wojna pu- nicka stanowi�a zwrot w ca�ej polityce Rzymu. Rzym wyszed� poza P�wysep Apeni�ski, sta� si� mocar- J�ZYK GRECKI W HISTORIOGRAFII RZYMSKIEJ V stwem, a wi�c Rzymianin chcia� pokaza� ludom i pa�stwom o�ciennym swoj� przesz�o��, chcia� pokaza�, czym by� kiedy�, a czym sta� si� obecnie. Dlatego te� Rzymianie pisali po grecku, poniewa� j�zyk ten nie tylko by� znany powszechnie na Wschodzie, ale r�wnie� na Sycylii, w po�udniowej Italii, a nawet w Kartaginie. " Zreszt� w epoce hellenistycznej nie-Grecy pisz� histori� swych narod�w po grecku. I tak Babilo�czyk Berossos, jak i egipski kap�an Manetho po grecku pisz� histori� swych lud�w � istnia�a wi�c ju� odpo- wiednia tradycja, do kt�rej nale�a�o nawi�za�. Nadto nie bez znaczenia by�a te� nast�puj�ca okoliczno��. Z armi� Hannibala posz�o do Italii kilku Grek�w: Silenos, Chajreas i Sosylos, kt�rzy w j�zyku greckim opisywali czyny kartagi�skiego dow�dcy i przedstawiali genez� i histori� konfliktu rzymsko-kartagi�skiego w duchu antyrzymskim. Z tego powodu pierwszy historyk rzymski K w i n t u s Fa-biusz Piktor w tym w�a�nie j�zyku spisa� dzieje rzymskie, by wywodom wspomnianych chwalc�w Hannibala przeciwstawi� usprawiedliwienie polityki Rzymu, wykaza� wiaro�omno�� i zdradziecko�� po-' lityki Kartaginy, a zw�aszcza Hannibala, i w ten spos�b na atak pi�rem odpowiedzie� kontratakiem, ale tak aby ten kontratak by� zrozumia�y dla tych samych czytelnik�w, dla kt�rych by�y przeznaczone pisma wspomnianych Grek�w. Fabiusz �y� w� okresie drugiej wojny punickiej, IV NARODZINY HISTORIOGRAFII RZYMSKIEJ Tablice te zbierano i przechowywano, lecz w czasie najazdu Gall�w (w. IV przed n. e.) uleg�y one spaleniu. Rekonstruowano je p�niej, jednak nie zawsze wiernie i to by�o g��wn� przyczyn�, �e historia rzymska okresu najdawniejszego tonie we mgle niejasno�ci i �e z braku fakt�w oczywistych rozpanoszy�y si� legendy z�o�one z najr�norodniej-szych element�w. Te zapiski kap�a�skie stanowi�y a� do czasu drugiej wojny punickiej jedyny rodzaj �pi�miennictwa" historycznego, ale mia�y one jednak zawa�y� na uk�adzie i kompozycji dzie� historycznych epok p�niejszych. W rocznikach kap�a�skich ka�dy rok stanowi� zamkni�t� ca�o��. Historycy przyj�li ten uk�ad dla swych dzie�, wskutek czego rozdzielali bardzo cz�sto wydarzenia, pozostaj�ce z sob� w bezpo�rednim zwi�zku przyczynowym. Z p�t tego kronikarskiego uk�adu nie mogli si� oni nawet p�niej wyswobodzi�; mi�dzy innymi nie tylko Liwiusz, ale nawet historyk tej miary co Tacyt trzymali si� w zasadzie uk�adu kronikarskiego. Jak wspomniano wy�ej, narodziny historiografii .rzymskiej przypadaj� na okres drugiej wojny punickiej. Rzecz bardzo charakterystyczna, �e pierwsze dzie�a historyczne powstaj� w Rzymie nie w j�zyku �aci�skim, lecz w greckim. Fakt ten ma swoje uzasadnienie: przede wszystkim ju� pierwsza wojna pu- nicka stanowi�a zwrot w ca�ej polityce Rzymu. Rzym wyszed� poza P�wysep Apeni�ski, sta� si� mocar- J�ZYK GRECKI W HISTORIOGRAFII RZYMSKIEJ V stwem, a wi�c Rzymianin chcia� pokaza� ludom i pa�stwom o�ciennym swoj� przesz�o��, chcia� pokaza�, czym by� kiedy�, a czym sta� si� obecnie. Dlatego te� Rzymianie pisali po grecku, poniewa� j�zyk ten nie tylko by� znany powszechnie na Wschodzie, ale r�wnie� na Sycylii, w po�udniowej Italii, a nawet w Kartaginie. Zreszt� w epoce hellenistycznej nie-Grecy pisz� histori� swych narod�w po grecku. I tak Babilo�czyk Berossos, jak i egipski kap�an Manetho po grecku pisz� histori� swych lud�w � istnia�a wi�c ju� odpo- wiednia tradycja, do kt�rej nale�a�o nawi�za�. Nadto nie bez znaczenia by�a te� nast�puj�ca okoliczno��. Z armi� Hannibala posz�o do Italii kilku Grek�w: Silenos, Chajreas i Sosy los, kt�rzy w j�zyku greckim opisywali czyny kartagi�skiego dow�dcy i przedstawiali genez� i histori� konfliktu rzymsko-kartagi�skiego w duchu antyrzymskim. Z tego powodu pierwszy historyk rzymski K w i n t u s Fa-biusz Piktor w tym w�a�nie j�zyku spisa� dzieje rzymskie, by wywodom wspomnianych chwalc�w Hannibala przeciwstawi� usprawiedliwienie polityki Rzymu, wykaza� wiaro�omno�� i zdradziecko�� polityki Kartaginy, a zw�aszcza Hannibala, i w ten spos�b na atak pi�rem odpowiedzie� kontratakiem, ale tak aby ten kontratak by� zrozumia�y dla tych samych czytelnik�w, dla kt�rych by�y przeznaczone pisma wspomnianych Grek�w. Fabiusz �y� w..okresie drugiej wojny punickiej, VI KWINTUS FABIUSZ PIKTOR a po kl�sce pod Kannami w roku 216 zosta� wys�any przez senat w poselstwie do Delf. Napisa� on histori� Rzymu poczynaj�c od czas�w mitologicznych, w�dr�-' wek Eneasza, za�o�enia Rzymu ifd., a w�tek opowiadania doprowadzi� do czas�w sobie wsp�czesnych, . prawdopodobnie do ko�ca drugiej wojny punickiej. Okres dawniejszy potraktowa� do�� pobie�nie; natomiast epok� sobie wsp�czesn� obszerniej; dzie�o to nie dochowa�o si� do naszych czas�w. Tradycja jego �yje w pismach p�niejszych historyk�w, przede wszystkim Polibiusza, Dionizjusza z Halikarnasu i Liwiusza. Mo�na stwierdzi�, �e Fabiusz niekiedy w swym wyk�adzie historycznym da� si� powodowa� s�aw� rodow�, kosztem prawdy wyolbrzymia� czasem fakty historyczne na korzy�� swego rodu. Nie nale�y te� zapomina�, �e od czasu wojen samnickich r�d Fabiusz�w doszed� do najwi�kszego znaczenia, a partia Fabiusz�w wywiera�a decyduj�cy wp�yw na ca�� polityk� rzymsk�. W wyk�adzie jego � jak to widzimy z Polibiusza, kt�ry w�a�ciwie w ca�ej swej ksi�dze I korzysta� z Fabiusza � wyczuwa si� polityka ze stronnictwa Fabiusz�w i kap�ana pa�stwowego, kt�ry pewne szczeg�y tuszowa�, inne uwypuklaj�c. Przyk�ad Fabiusza wytyczy� drog� jego bezpo�rednim nast�pcom. Lucjusz Cyncjusz A l i-mentus, w�dz i polityk z okresu wojny z Hanni-balem, napisa� po grecku histori� rzymsk�. Warto podkre�li�, �e by� on przez pewien czas je�cem wojennym Hannibala i niew�tpliwie m�g� zebra� o armii MAREK PORCJUSZ KATO VII Hannibala i pa�stwie kartagi�skim wiele ciekawego materia�u, kt�ry niechybnie wykorzysta� w swych Annales. Za wzorem Fabiusza przedstawi� w tym dziele histori� rzymsk� od pocz�tku do czas�w sobie wsp�czesnych. I Fabiusz, i Cyncjusz histori� rzymsk� traktowali w spos�b annalistyczny, tzn. opisywali wydarzenia rok po roku, nie bardzo troszcz�c si� o powi�zanie w ca�o�� wydarze� pozostaj�cych z sob� w �cis�ym zwi�zku. S� oni najstarszymi annalistami rzymskimi. Niebawem zrodzi�a si� reakcja zar�wno przeciw j�zykowi greckiemu w historiografii, jak i przeciw uk�adowi kronikarskiemu. Reakcja ta wysz�a od s�ynnego Marka Porcjusza Katona (r. 234� 149) � tw�rcy prozy �aci�skiej. Pomijaj�c inne gatunki literackie' uprawiane przez Katona, nale�y tu wymieni� jego dzie�o historyczne pt. Origines, zawarte w siedmiu ksi�gach,.kt�re zacz�� pisa� w wieku podesz�ym, a kontynuowa� niemal a� do �mierci. Do�� charakterystyczny tytu� Origines zawdzi�cza�o dzie�o Katona pocz�tkowym ksi�gom; kt�re opisywa�y pocz�tki miast 'italskich. Ostatnia ksi�ga doprowadzi�a wyk�ad do czas�w wsp�czesnych autorowi (do pretury Serwiusza Galby). Jak inne swe prace, tak i to dzie�o napisa� Katon po �acinie, wypadki grupowa� nie wed�ug lat, lecz wedle naturalnego zwi�zku wydarze�, przez co okaza� si� nowato-rem w stosunku do swych poprzednik�w. Niew�tpliwie dzie�o jego. by�o reakcj� nie tylko VIII WP�YW DZIE�A KATONA przeciw wp�ywowi greczyzny w historiografii, l...
tadad