Mirosława Marody i Anna Giza-Poleszczuk: Przemiany więzi społecznych.
Mirosława Marody i Anna Giza-Poleszczuk
Przemiany więzi społecznych.
ü Kategoria pracy należy do klasyki problemów będących przedmiotem badań socjologii – zajmuje także szczególne miejsce w rozwijanych w niej systemach teoretycznych.
ü Emil Durkheim w pierwszej swojej książce próbował opisać przemiany solidarności społecznej ze zmian jakim podlegał podział pracy.
ü Max Weber: zmiany w stosunku do pracy są główną przyczyną tworzenia się kapitalizmu, formacji społeczno-ekonomicznej [odmienność od społeczeństwa tradycyjnego].
ü Georg Simmel „Filozofia pieniądza”- praca jako czynnik zmieniający wartość obiektów, osób i czynności.
ü Praca- skupia centralne problemy socjologii [wiąże poziom działań jednostki z poziomem własności systemowych lub jak u Simmla obszar jednostkowych doznań z ich społeczną standaryzacją i obiektywizacją.
ü W współczesnej socjologii praca staje się samoistnym przedmiotem badań, traktowanym jako wydzielony obszar ludzkiej aktywności, realizowanej w różnych organizacjach społecznych.
ü Społeczny wymiar pracy analizowany jest przez badanie stosunków między ludźmi zatrudnionymi w jednej firmie, zakładzie oraz postaw wobec pracy jako takiej.
ü Zainteresowanie socjologów pracy skupia się na formach pracy, sposobach jej organizacji, relacjach pracowniczych, wartościach związanych z pracą, a także na bezrobociu, które stanowi dopełnienie pojęcia pracy.
ü W powszechnej świadomości praca łączy się z wytwarzaniem narzędzi i przetwarzaniem środowiska naturalnego.
ü Cechą pracy ludzkiej jest to, że celem bezpośrednim lub pośrednim jest pozyskiwanie środków służących podtrzymaniu egzystencji gatunku ludzkiego i świata- włącza te pojecie wszystkie formy aktywności ludzkiej, które nie są odpoczynkiem. Odpowiada to podziałowi we współczesnych społeczeństwach na sferę działalności zawodowej i sferę wypoczynku, jako na dwa podstawowe obszary ludzkiego działania co utrudnia socjologii pojmowania pracy w odpowiednich dla niej analizach.
ü To co jest pracą a co nie jest nią jest uwarunkowane historycznie i kulturowo.
ü Hannah Arendt: „Świat, w którym dokonuje się Vita Activa, składa się z rzeczy będących wytworami czynności ludzkich, ale chociaż rzeczy te zawdzięczają swe istnienie wyłącznie ludziom, nieustannie warunkują swych ludzkich wytwórców. Oprócz warunków, na których dane jest człowiekowi życie na ziemi, i częściowo poza nimi, ludzie nieustannie tworzą własne uwarunkowania, które, mimo swego ludzkiego pochodzenia i zmienności, mają tę samą siłę warunkowania co rzeczy naturalne".
ü Wśród "rzeczy" - "dzieł, czynów i myśli"- powinno się zamieścić społecznie wytwarzane pojęcie pracy, jako czynnika, który zwrotnie warunkuje nie tylko ludzkie działania, lecz także formy ich uspołeczniania.
ü Vita Activa: [trzy fundamentalne rodzaje ludzkiej aktywności]
o Praca
o Wytwarzanie
o Działanie
Są one fundamentalne gdyż każde z nich odpowiada jednemu z trzech uwarunkowań, którym podległe jest życie człowieka.
ü Praca- aktywność konieczna do podtrzymania biologicznego trwania organizmu. Jest bardziej fundamentalna : podtrzymanie biologicznego życia jest konieczne by jednostka mogła się udzielać w innych dziedzinach życia kulturowego oraz łączy w sobie przed-społeczne fazy historii gatunku ludzkiego. Może być różnie zorganizowana i pojmowana => może różnie kształtować więzi społeczne i treść towarzyszących im zobowiązań.
ü Wytwarzanie- odnosi się do świata kultury [ekstensja]
ü Działanie- dotyczy najszerszej polityki i uwarunkowane jest faktem [decyzje podjęte przez jednostkę mają konsekwencje nie tylko dla niej całej ale dla całego społeczeństwa].
1.1. Praca jako element bycia w świecie- społeczności zbieracko-łowieckiej.
ü Wspólnoty zbieracko-łowieckie: [dwie role w naukach społecznych]
o Negatywny przykład gospodarki przetrwania
o Koronny argument w traktowaniu historii ludzkich społeczeństw jako wznoszącej się linii rozwoju, nie tylko gospodarczego, ale także ludzkiego.
ü Praca:
o Zbieractwo- kobiety
o Łowiectwo- mężczyźni- małe zwierzęta, uzupełnienie diety roślinnej
ü Zdobywanie pożywienia jest podstawowym zajęciem w społecznościach zbieracko- łowieckich, to tak naprawdę zajmuje mało czasu.
ü Praca nie wytwarza odrębnych, przynależnych tylko do tej formy aktywności, rodzajów uspołecznienia, nie tworzy podziałów społecznych, nie jest źródłem właściwych tylko jej społecznych uregulowań jest wpleciona w codzienny rytm bycia w świecie, na takiej samej zasadzie, na jakiej ma to miejsce u innych gatunków ożywionych.
ü Stan równowagi tych zgrupowań zostanie naruszony gdy nastąpi przejście do rolniczego i osiadłego trybu życia.
ü Rewolucja neolityczna: termin określający przechodzenie skupisk ludzkich od wędrownego trybu życia związanego ze zbieractwem, myślistwem i łowieniem ryb do trybu osiadłego, w którym źródłem utrzymania stało się rolnictwo i hodowla. Rewolucja neolityczna rozpoczęła się około 10 000 lat temu (około 7 000 lat przed naszą erą) wśród ludów Bliskiego Wschodu zamieszkujących obszary Mezopotamii, Syrii i Egiptu. Jednocześnie rozpoczęła się epoka kamienia gładzonego – neolit. Do około 4 000 r. p.n.e. proces osiedlania się objął już większość Europy, w tym Polskę. W czasie rewolucji neolitycznej powstawały osady, a następnie miasta niekiedy otaczane murami. Wynaleziono także sposób wykonywania naczyń z gliny, innym wynalazkiem było tkactwo.
1.2. Praca jako zadanie- społeczeństwa tradycyjne.
ü Społeczeństwo tradycyjne: formy organizacji społecznej, które istniały przed wyłonieniem się społeczeństwa nowoczesnego.
ü Osiadły tryb życia umożliwiał skrócenie okresu między narodzinami kolejnych dzieci, to zaś prowadziło do zwiększenia liczby ludności, zazwyczaj wyprzedzającej wzrost produkcji żywności.
ü Skutkiem wzrostu ludności były zmiany w systemie organizacji życia społecznego i zastępowanie egalitarnych systemów plemiennych przez systemy wodzowskie
ü 6000 p.n.e. Bliski Wschód podział na pracujących i bezrobotnych.
ü Najwcześniejsze imperia powstały w Mezopotamii [region między Eufratem i Tygrysem był jednym z pierwszych, gdzie rozpoczęła się rewolucja neolityczna.
ü Rewolucja: Państwa-Miasta
ü Zorganizowanie pierwszego Miasta-Państwa przypisuje się Sumerom. Gospodarka oparta na w pełni już rozwiniętej specjalizacji.
Dwa aspekty:
ü Rozwój sztuki i rzemiosł
ü Wyodrębnienie się grupy społecznej, zawodowo zajmującej się religijnymi przejawami reakcji człowieka na formę życia, jaką narzucał mu cykl rolniczy.
ü Początkowo mają charakter teoretyczny. Ziemia należy do świątyń, świecki naczelnik przedstawicielem miejscowego bóstwa.
ü Zarządzanie opiera się na systemie biurokratycznym- pracę wykonują wyspecjalizowane zespoły, kierowane przez odpowiednie urzędy- rachunkowość [powoduje rozwój pisma]
ü Potem następuje umocnienie się władzy świeckiej wszelakie ziemie są własnością króla, państwa.
ü Pojawienie się rozbudowanej administracji państwowej.
ü Rzemieślnicy są „ludźmi świątyni” lub „ludźmi króla”.
ü Kto nie radzi sobie z przyznanymi mu zadaniami, spada na niższe szczeble hierarchii społecznej.
ü Wraz z napływem kolejnych najazdów „stary sumeryjski ustrój socjalizmu państwowego zaczął się załamywać”.
ü Owe załamanie dało się odczuwać w narastaniu zróżnicowania majątkowego.
ü Na początku świątynie pomagały rzemieślnikom ale wraz z upływem czasu zaczęły dawać tylko pożyczki na wysoki procent co powodowało wysokie zadłużenie się rzemieślnika. Sytuacje mógł tylko umorzyć król.
ü Zadaniem starożytnych systemów prawa jest ustanowienie sprawiedliwości- praw.
ü Grecka polis: klub tylko obywateli oraz mężczyzn.
ü Grecy pogardzali pracą
ü Dla Rzymian nie pracowanie jest przede wszystkim wskaźnikiem wysokiej pozycji społecznej. Liczyło się bogactwo i urodzenie.
ü W Grecji podstawowym podziałem jest podział na obywateli, metojków i niewolników.
ü W Rzymie wolni obywatele dzielą się na stany- zwykłych obywateli, dekturionów, ekwitów i senatorów- podział ten opiera się na cenzusie majątkowym, którego podstawowym zasobem jest ziemia.
ü Cechy, które rozmazywały podział stanowy to:
o Angażowanie cudzej i własnej przedsiębiorczości
o Pogoń za zyskiem
o Zabieganie o przychylność tych najbogatszych
o Wykorzystywanie każdej okazji by powiększyć majątek
ü Świat średniowiecza to świat wsi, zaś świat imperium rzymskiego to miasta [gospodarka agralna]
ü Oblicze społeczeństwa średniowiecznego kształtuje ruralizacja ludności.
ü Najeźdźcy:
o Uciekający ludzie osiedli
o Wspólnoty barbarzyńskie są głęboko zróżnicowane społecznie [ludzie słabi, silni, bogaci, biedni itd.]
o Chęć zachowania własnej odrębności powoduje, że najeźdźcy najpierw najeżdżają wsie, w których potem zamieszkują- łatwiej im zachować stare zwyczaje [prawo salickie]
o Stopili w jedna całość 3 barbarzyństwa: swoje własne, barbarzyństwo starego świata rzymskiego i barbarzyństwo pierwotnych sił.
ü Dżuma przerwała uspołecznienie- powrót do pogaństwa, wyrafinowanych tortur, rozpasania i bezprzykładnego „despotyzmu miarkowanego mordem”- prawo silniejszego.
ü W okresie wczesnego średniowiecza kategorie wykorzystywane do opisu społeczeństwa mają charakter bipolarny np. na ubogich i bogatych, na duchowieństwo i na ludzi świeckich.
ü XI w. rozróżnienie:
o Ci, którzy się modlą
o Walczą
o Pracują
ü W średniowieczu rycerstwo jak i duchowieństwo żywiło wstręt do pracy.
ü Wg chrześcijańskich teologów ludzie powinni się troszczyć o zbawienie duszy, a nie o dobra materialne
ü Pracujący [laboratores] są nieodłączną częścią organicznej wizji społeczeństwa, które nie mogłoby bez nich żyć.
ü Tomasz z Akwinu [XIII w.] praca na 4 cele:
o Daje środki do życia
o Powinna unicestwiać lenistwo
o Powinna poskramiać pożądliwość przez umartwienie ciała
o Pozwala czynić jałmużnę
ü Celem gospodarki średniowiecznej jest umożliwienie ludziom przetrwania a nie bogacenia się.
ü Udział pracy w społeczeństwie tradycyjnym:
o Podział ludzi na pracujących i nie pracujących-> podział zadań
o Treść zadań jest definiowana kulturowo. Do podziału zadań dochodzi poprzez odwołanie się do religijnego porządku świata. Praca jako powołanie.
o Praca związana głównie z produkcją żywności. Segmentacja społeczeństwa na relatywnie niezależne jednostki terytorialnie ,a nie funkcjonalne.
o Terytorialnie wydzielone społeczności są w zasadzie samowystarczalne w swym funkcjonowaniu => tworzą rodzaj wspólnot bazowych dla społęczeństw typu tradycyjnego.
o Miasta średniowieczne skoncentrowane są na wymianie.
1.3. Denaturalizacja pracy- społeczeństwo nowoczesne.
ü Podział na pracujących i nie pracujących jest oparty na kryterium zatrudnienia
ü Praca staje się zatrudnieniem gdyż pojawia się rzeczywisty podział pracy- ogół czynności, które mają podtrzymywać życie ulegają dalekiej specjalizacji, która jest podporządkowana względom ekonomicznym
ü Na plan dalszy schodzi produkcja żywności. Pierwszoplanowa jest produkcja przemysłowa, rozbudowaniu także ulega sektor administracyjny i usługowy
ü Miasto staje się najbardziej znaczącą przestrzenną formą skupienia ludności. Nie jest już wspólnotą bazową.
ü Ani wieś czy miasto nie są już samowystarczalne w swym funkcjonowaniu
ü Pojawia się złożona sieć zależności łączących wszelakie formy przestrzennych i społecznych skupień ludzi.
ü Czynniki towarzyszące zmianom racjonalności:
o Jednostka zaczyna dbać bardziej o własne interesy
o Kalkulować może zacząć ten kto ma jakiś już swój kapitał i wierzy, że może go pomnożyć.
ü Praca leżąca u podstaw społeczeństwa nowoczesnego staje się całkowicie denaturalizowana => praca już nie wiąże się z podtrzymaniem życia.
ü Praca zostaje oddzielona od wytwarzania, a jednocześnie zostaje mu podporządkowana.
ü Coraz bardziej wyraźne różnice między miastem a wsią.
ü Denaturalizacja pracy wiąże się też z tym, że praca nie jest już podporządkowana naturalnemu cyklowi życia, w którym procesy przeplatają się z okresami odpoczynku.
ü Następuje zdyscyplinowanie ludzkiego ciała:
o Punktualność
o Posłuszeństwo
o Umiejętność wykonywania rutynowej pracy
ü Celem karania nie jest pokuta ani represja => normalizuje- pochodna użyteczności, rozpatrywanej pod kątem wydajności i efektywności.
ü Kapitalizm poprzedzony był rozbiciem tradycyjnej formy uspołecznienia pracy. Rozbicie wspólności lokalnych jako wspólnot bazowych. Początkowo ich miejsce zajęły rodziny
ü Po Pewnym czasie miejsce warsztatów zajęły fabryki.
ü Związywanie ludzi z przedsiębiorstwem nie ograniczało się tylko z podwyżką płac. Z czasem przedsiębiorcy zaczęli im budować osiedla, otwierać specjalne sklepy i kasy pożyczkowe, a także uruchamiać opiekę zdrowotną i programy emerytalne.
ü Zaczyna się pojawiać się nowy system społeczny oparty na kontrakcie między kapitałem [pracodawcy], a pracą [pracownicy] oraz państwem [rząd]. Angażowanie się państwa w inwestycje publiczne ma zagwarantować pracownikom stałe zatrudnienie.
ü Było to spowodowane tym, że było trzeba utrzymać bezrobotnych jako zastępczą siłę roboczą.
1.4. Dematerializacja pracy.
ü Rutyna, która była podstawą pracy sprowadzała ją do podziału czynności.
ü Owy świat rutyn zaczyna kruszyć się w latach 80-tych.
ü Podłożem tych zmian był okres nasilonej konkurencji między komunistycznym wschodem, a kapitalistycznym zachodem.
ü Rewolucja przemysłowa ustąpiła miejsce rewolucji konsumenckiej.
ü Ludzie pracują po to by zaspokoić swoje pragnienia
ü Przejści...
Eli_88