Fiodor Dostojewski - Zbrodnia i kara.pdf - Fiodor Dostojewski - marcin23.14

1740

tytuł: "ZBRODNIA I KARA"

autor: FIODOR DOSTOJEWSKI

PRZEŁOśYŁ CZESŁAW JASTRZĘBIECKOZŁOWSKI

WARSZAWA 1984 PAŃSTWOWY INSTYTUT WYDAWNICZY

Tytuł oryginału: "źPRIESTUPLENIJE I NAKAZANIJE"

Okładkę i obwolutę projektował TADEUSZ PIETRZYK

Opracowanie typograficzne WACŁAW WYSZYŃSKI

8306008898

ZBRODNIA I KARA

POWIEŚĆ W SZEŚCIU CZĘŚCIACH Z EPILOGIEM

CZĘŚĆ PIERWSZA

W początku lipca pod wieczór niezwykle upalnego dnia pewien młodzieniec wyszedł na ulicę ze swej

izdebki, którą podnajmował od lokatorów przy uliczce Sej, i powoli, jakby niezdecydowany, skierował się

ku mostowi Kmu. Na schodach szczęśliwie uniknął spotkania ze swoją gospodynią. Jego izdebka mieściła

się tuŜ pod dachem wysokiej, pięciopiętrowej kamienicy i bardziej przypominała szafę niŜ mieszkanie.

Gospodyni zaś, od której wynajmował tę izdebkę, wraz z obiadem i obsługą, zajmowała mieszkanie

oddzielne, o piętro niŜej; i za kaŜdym razem, gdy wychodził na ulicę, koniecznie musiał przejść mimo jej

kuchni, prawie zawsze na ościeŜ otwartej na schody. I za kaŜdym razem, przechodząc mimo, młodzieniec

doznawał jakiegoś chorobliwego uczucia lęku, które go napełniało wstydem i wywoływało grymas. JuŜ

duŜo był winien gospodyni i obawiał się ją spotkać. Nie znaczy to, by był tak tchórzliwy i zahukany, wręcz

przeciwnie, lecz od pewnego czasu był w stanie jakiegoś rozdraŜnienia i napięcia podobnego do

hipochondrii. Tak dalece pogrąŜył się w sobie, tak stronił od ludzi, Ŝe w ogóle lękał się wszelkiego

spotkania, nie tylko z gospodynią. Gnębiło go ubóstwo; ale nawet te trudne warunki ostatnio przestały mu

ciąŜyć. Swymi bieŜącymi sprawami zupełnie przestał, zupełnie nie chciał się zajmować. Właściwie, wcale

gospodyni się

^łh&Bfrljsa^.&is "ISst^ihSłiss^.i^dl

uH^^^^gt^a gpfg.s^lslll^s s.l.ii li

^ ^••aay§ §li |s S S S § ^••3 e^ •so"Rs aS.^sgs N a^^BSo g•"l^^3!^^! o. ^3. saga

^s^isGgR^^NEsgg ^ osgwos" " § s o.^ś s § g ^ ^•8" a S 2'° y os s R5R" s o •s' a a. 3 s' •s"i0 ^3 l

;Sl;1'i

• H""

wierzył tym swoim marzeniom i tylko podjudzał się ich potwornym, ale i kuszącym zuchwalstwem. Teraz

zaś, po upływie miesiąca, juŜ zaczynał patrzeć na to inaczej i wbrew wszystkim przekornym monologom o

własnej bezsile i niezdecydowaniu jakoś mimo woli przywykł juŜ poczytywać "potworne" marzenie za

realny plan, chociaŜ w dalszym ciągu nie wierzył sobie. Ot i teraz szedł dokonać próby swego planu i z

kaŜdym krokiem wzruszenie jego rosło coraz gwałtowniej. Z zamierającym sercem, z nerwowym drŜeniem

podszedł do olbrzymiej kamienicy, z jednej strony wychodzącej na kanał, z drugiej zaś na ulicę Wą. Dom

ten składał się z samych małych mieszkanek, a najmowali je róŜni rękodzielnicy, krawcy, ślusarze,

kucharki, jacyś tam Niemcy, własnym przemysłem Ŝyjące panny, drobni urzędnicy i tak dalej. Wchodzący i

wychodzący przesmykiwali się raz po raz pod obydwiema bramami i na obydwu podwórkach. Pracowali

tutaj trzej czy czterej StróŜe. Młodzieniec bardzo był rad, Ŝe nie spotkał Ŝadnego z nich, i niepostrzeŜenie

przemknął się zaraz z bramy na prawo, na schody. Schody były ciemne i ciasne, "kuchenne", ale on to

wszystko juŜ przedtem wiedział i zbadał, i całe to otoczenie dogadzało mu: w takich mrokach nawet

ciekawskie spojrzenie nie było niebezpieczne. "JeŜeli tak się boję teraz, to cóŜ by to było, gdyby

rzeczywiście doszło do tego?..." pomyślał mimo woli, idąc na czwarte piętro. Tutaj zatarasowali mu drogę

wysłuŜeni Ŝołnierzetragarze, wynoszący meble z jednego z mieszkań. JuŜ wiedział, Ŝe mieszkanie to

zajmuje pewien familijny Niemiec, urzędnik z rodziną. "Więc Niemiec się teraz wyprowadza; więc na

czwartym piętrze, na tych schodach i na tym podeście pozostanie przez jakiś czas tylko jedno zajęte

mieszkanie staruchy... To dobrze... na wszelki wypadek..." pomyślał znowu i zadzwonił do drzwi

staruszki. Dzwonek dŜwięknął wątle, jakby był z blachy, a nie z miedzi. Wszystkie mieszkania w takich

Strona 1

1740

domach miewają takie dzwonki. JuŜ nie pamiętał tego osobliwego dŜwięczenia, więc teraz mu jakby coś

przypominało, coś jasno ukazało... Drgnął cały: widać zanadto osłabły mu nerwy tym razem. Po chwili

drzwi się uchyliły nieznacznie; przez malutką szparkę lokatorka oglądała przybysza z widoczną

nieufnością, tak Ŝe moŜna było dostrzec tylko jej błyszczące w ciemności oczka. Lecz zobaczywszy na

podeście duŜo ludzi, nabrała otuchy, 12

i otworzyła zupełnie. Młodzieniec przestąpił próg ciemnej sionki, przedzielonej przepierzeniem, za którym

mieściła się maleńka kuchnia. Stara stała przed nim w milczeniu i patrzała na niego pytająco. Była to

drobniutka, sucha starowinka, w wieku jakich sześćdziesięciu lat, z ostrymi, złymi oczkami, z malutkim,

spiczastym nosem, bez chustki na głowie. Płowe, ledwie siwizną przyprószone włosy były tłusto

nasmarowane olejem. Cienka i długa szyja, podobna do kurzej nogi, była omotana jakimiś flanelowymi

galgankami, a z ramion, mimo upału, zwisała zniszczona i poŜółkła salopka na futrze. Staruszka raz po raz

kaszlała i postękiwała. Widocznie młodzieniec spojrzał na nią jakoś osobliwie, bo i w jej oczach mignęła

naraz uprzednia nieufność. Raskolnikow, student. Byłem juŜ u pani przed miesiącem pośpieszył

mruknąć młody człowiek z półuklonem, przypomniawszy sobie, Ŝe naleŜy być grzeczniejszym. Pamiętam,

mój dobrodzieju, bardzo dobrze pamiętam, Ŝeś juŜ był dobitnie rzekła staruszka, wciąŜ nie spuszczając

pytających oczu z jego twarzy. Więc właśnie... I znowu w takiej sprawie... ciągnął Raskolnikow, trochę

zmieszany i zdziwiony nieufnością starej. "A moŜe ona zawsze jest taka, tylko zeszłym razem nie

zauwaŜyłem" pomyślał z nieprzyjemnym uczuciem. Stara milczała jakby w zamyśleniu, potem usunęła

się i wskazawszy drzwi do pokoju, rzekła puszczając gościa naprzód : Proszę wejść, dobrodzieju.

NieduŜy pokój, do którego wszedł młodzieniec, pokój z Ŝółtą tapetą, z geranium i muślinowymi

firaneczkami na oknach, był w tej chwili jaskrawo oświetlony zachodzącym słońcem. "Więc i wtedy takŜe

będzie świeciło słońce!..." mimochodem błysnęło w umyśle Raskolnikowa. Szybkim spojrzeniem obrzucił

wszystko w pokoju, aŜeby w miarę moŜności zbadać i zapamiętać rozkład. Lecz w pokoju nie było nic

szczególnego. Na umeblowanie, bardzo stare, brzozowe, składała się kanapa z olbrzymim, giętym

drewnianym oparciem, owalny stół przed kanapą, między oknami gotowalnia ze zwierciadełkiem, krzesła

pod ścianami i dwa czy trzy groszowe obrazki w Ŝółtych ramkach, przedstawiające niemieckie panienki z

ptaszkami w ręku oto i wszystko. W kącie przed 13

niewielkim świętym obrazem paliła się lampka oliwna. Wszystko było nader schludne: mebte i podłogi

wyszorowane do połysku, wszystko lśniło. "To robota Lizawicty pomyślał młodzieniec. Ani pyłku nie

znalazłbyś w całym mieszkaniu. Tylko u'złych i starych wdów bywa tak czysto" ciągnął w duchu

Raskolnikow i ciekawie zerknął na perkalikową zasłonę przed drzwiami do drugiej malutkiej izdebki,

gdzie stało łóŜko starej i komoda, a dokąd jeszcze nigdy nie zaglądał. Cale mieszkanie składało się z tych

dwu pokoi. O co chodzi? surowo rzekła stara wchodząc i znowu stając przed nim tak, Ŝeby mu patrzeć

prosto w twarz. Przyniosłem zastaw, proszę! I wydobył z kieszeni stary, płaski srebrny zegarek.' Na

kopercie wyryty był globus. Łańcuszek był stalowy. Ale przecieŜ juŜ minął termin poprzedniego zastawu.

Przedwczoraj upłynął miesiąc. Zapłacę pani procenty za jeszcze jeden miesiąc; proszę mieć trochę

cierpliwości. A, mój dobrodzieju, to zaleŜy od mojej dobrej woli, czy mieć cierpliwość, czy teŜ zaraz

sprzedać tę twoją rzecz. Za zegarek duŜo dostanę, Alono Iwanowno?

Et, przynosisz byle co, nic to pewnie niewarte. Za pierścionek dałam d zeszłym razem dwa papierki, a u

jubilera moŜna i nowy taki dostać za półtora rubla. Niech pani da ze cztery ruble, wykupię na pewno, to

zegarek ojcowski. Wkrótce dostanę pieniądze. Półtora rubelka i procent z góry, jeŜeli pan chce.

Półtora rubla! zawołał młodzieniec.

Jak się panu podoba. I starucha podała mu zegarek z powrotem. Młody człowiek wziął go i tak się

rozzłościł, Ŝe juŜ miał odejść, lecz natychmiast się pomiarkowal na myśl, Ŝe juŜ więcej nie ma dokąd pójść i

Ŝe zresztą przybył tutaj jeszcze w jednej sprawie. Niech pani daje!rzekł grubiańsko.

Stara sięgnęła do kieszeni po klucze i poszła do drugiego pokoju za zasłonę. Młodzieniec, zostawszy sam

pośrodku pokoju, ciekawie nasłuchiwał i kombinował. Usłyszał, jak stara otwiera komodę. "To zapewne

górna szuflada medytował. A więc klucze nosi w prawej kieszeni... Wszystkie w jednym pęku, na

stalowym kółeczku... Jeden z kluczy jest 14

ze trzy razy większy od reszty, ma karbowane piórko; jest oczywiście nie od komody... To znaczy, Ŝe jest

jeszcze jakaś szkatułka czy skrzynka... To ciekawe. Skrzynki zawsze miewają takie klucze... Swoją drogą,

jakie to wszystko podłe..." Stara wróciła. Oto masz, mój dobrodzieju. Licząc po dziesiątce miesięcznie od

rubla, za półtora rubla naleŜy mi się piętnaście kopiejek, za miesiąc z góry. A za poprzednie dwa ruble

jeszcze mi się naleŜy, wedle tegoŜ rachunku, z góry dwadzieścia kopiejek. Czyli razem trzydzieści pięć.

Więc teraz dostaniesz za zegarek ogółem rubla i piętnaście kopiejek. Oto są. Jak to! Więc teraz tylko rubel

Strona 2

1740

piętnaście?

Ano tak.

Młodzieniec nie wdawał się w spory i wziął pieniądze. Patrzał na starą i nie spieszył się z odejściem, jakby

chciał jeszcze coś powiedzieć czy zrobić, tylko sam nie wiedział, co mianowicie... MoŜliwe, Alono

Iwanowno, Ŝe w najbliŜszych dniach przyniosę jeszcze jedną rzecz... srebrną... ładną... papierośnicę... jak

tylko zwróci mi ją przyjaciel... Zmieszał się i umilkł.

Ha, to wtedy pomówimy o tym, dobrodzieju.

śegnam panią... A pani wciąŜ sama siedzi w domu? Siostry nie ma? zapytał moŜliwie najswobodniej,

wychodząc do sionki. A co ci do niej, mój dobrodzieju?

AleŜ nic, oczywiście. Tak sobie zapytałem. A pani zaraz... Do widzenia, Alono Iwanowno! Raskolnikow

wyszedł, na dobre stropiony. Uczucie to wciąŜ się potęgowało. Na schodach kilkakrotnie nawet przystawał,

jakby czymś znienacka zaskoczony. A w końcu, juŜ na ulicy, wykrzyknął: O BoŜe! Jakie to wszystko

obmierzłe! I czyŜ naprawdę, czy naprawdę ja... Nie, to nonsens, to niedorzeczność! dorzucił stanowczo. I

czy rzeczywiście coś tak okropnego mogło mi przyjść do głowy? Tak czy owak, do jakiej podłości zdolne

jest moje serce! Bo to przede wszystkim podle, paskudne, wstrętne, wstrętne!... A ja, przez cały miesiąc...

Ale nie mógł wyrazić ani słowami, ani okrzykami swego wzburzenia. Bezgraniczna odraza, która zaczynała

gnębić i tra15

pić jego serce juŜ wtedy, gdy dopiero szedł do staruchy, wzmogła się teraz do takich rozmiarów i nabrała

takiej wyrazistości, Ŝe nie wiedział, gdzie się podziać od tej udręki. Szedł chodnikiem jak pijany, nie

widząc przechodniów i potrącając ich, a opamiętał się dopiero na następnej ulicy. Rozejrzawszy się,

spostrzegł, Ŝe stoi koło szynkowni, do której zstępowało się z chodnika po schodkach w dół, do sutereny. Z

drzwi wychodziło właśnie dwóch pijaków; podtrzymując się wzajemnie .i wymyślając sobie, gramolili się

na ulicę. Niewiele myśląc Raskolnikow od razu zszedł na dół. Dotychczas nigdy jeszcze nie wstępował do

szynkowni, ale teraz kręciło mu się w głowie, a na dobitkę nękało go palące pragnienie. Zachciało mu się

Wypić zimnego piwa, tym bardziej Ŝe swoje nagłe osłabienie przypisywał głodowi. Usiadł w ciemnym i

brudnym kącie, za lepkim stolikiem, kazał sobie podać piwa i łapczywie wychylił pierwszą szklankę. Od

razu poczuł ulgę, a myśli się przejaśniły. "Wszystko to są głupstwa rzekł sobie z otuchą i wcale nie było

powodu tak się przejmować! Po prostu osłabienie fizyczne! Wystarczy szklanka piwa, kawałek sucharka i

oto w jednej chwili umysł się wzmacnia, myśl staje się jasna, zamiary nabierają tęŜyzny! Tfu, jakieŜ to

wszystko marne!..." Ale mimo to pogardliwe splunięcie patrzał juŜ wesoło, jak gdyby nagle wyzwolony od

jakiegoś okropnego brzemienia, i przyjaźnie mierzył okiem obecnych. Jednak i w tej chwili mgliście

przeczuwał, Ŝe całe to optymistyczne nastawienie równieŜ jest chorobliwe. W szynkowni o tej porze

pozostawało niewiele gości. Oprócz tych dwóch pijaków, z którymi się zetknął na schodkach, tuŜ za nimi

wytoczyła się jeszcze cała gromada, jakieś pięć osób, z dziewczyną i z harmonią. Po ich wyjściu zrobiło się

cicho i przestronne. Pozostali: jeden podchmielony, ale nie zanadto, siedzący nad piwem, z wyglądu

mieszczanin, oraz jego towarzysz, otyły, siwobrody drągal w koŜuszku, mocno zawiany; ten drzemał na

ławce i z rzadka, nagle, jak gdyby zbudzony ze snu, zaczynał strzelać z palców rozstawiwszy ręce i

podrzucać górną częścią tułowia nie Wstając z ławki, przy czym nucił jakieś banialuki, usiłując

przypomnieć sobie wiersze w rodzaju: Cały rok pieściłem Ŝonę, Cały rok pieściłem Ŝonę...

Albo raptem, znowu się przecknąwszy:

Raz na miasto się wybrałem, Dawną miłą swą spotkałem...

Ale nikt nie podzielał jego rozanielenia; milkliwy jego towarzysz patrzył na wszystkie te wybuchy nawet

wrogo i nieufnie. Był tu jeszcze jeden człowiek, wyglądający na emeryta. Siedział na uboczu, przed swoją

flaszką, z rzadka łykał jeden haust i rozglądał się dookoła. On takŜe wydawał się czymś wzburzony. II

Raskolnikow nie był przyzwyczajony do tłumu i jakeśmy juŜ powiedzieli, unikał wszelkiego towarzystwa,

zwłaszcza w ostatnich czasach. Ale teraz pociągnęło go nagle do ludzi. Dokonywało się w nim coś nowego,

a zarazem budziła się potrzeba obcowania z ludźmi. Tak go wymęczył ten cały miesiąc ostrej udręki i

ponurego podniecenia, Ŝe chciał bodaj przez chwilę zaczerpnąć powietrza w innym świecie, jakimkolwiek

bądź; i bez względu na całe niechlujstwo otoczenia z przyjemnością siedział teraz w szynkowni.

Gospodarz lokalu był w innej izbie, ale często wchodził tutaj, do izby głównej, skądś do niej zstępując po

schodkach, przy czym ukazywały się najsampierw jego eleganckie lakierowane buty z duŜymi czerwonymi

wyłogami. Miał na sobie spencerek i okropnie zapuszczoną czarną, atłasową kamizelkę, był bez krawata, a

cała jego twarz zdawała się naoliwiona niby Ŝelazna kłódka. Za szynkwasem stal czternastoletni moŜe

wyrostek, drugi zaś, młodszy chłopiec, usługiwał, gdy goście czego zaŜądali. Stały talerzyki z mizerią,

Strona 3

1740

czarnymi sucharkami i na dzwonka pokrajaną rybą; wszystko to pachniało nader niezachęcająco.

Nieznośnie duszne powietrze sprawiało, Ŝe trudno tu było wysiedzieć, a wszystko było tak przepojone

odorem okowity, Ŝe miało się wraŜenie, iŜ od samego tego zaduchu moŜna w ciągu pięciu minut stać się

pijanym. Niekiedy spotykamy ludzi zupełnie nam obcych, którymi zaczynamy się interesować od

pierwszego wejrzenia, jakoś raptownie, znienacka, zanim choć słowem się do nich odezwieLiczna

my. Właśnie takie wraŜenie wywari na Raskolnikowie ów gość, który siedział opodal i przypominał

emerytowanego urzędnika. Później młodzieniec kilkakrotnie uprzytomnił sobie to pierwsze wraŜenie, ba,

przypisywał je przeczuciu. Ustawicznie popatrywał na urzędnika naturalnie i z tego powodu, Ŝe tamten

równieŜ uparcie na niego patrzał i najwidoczniej miał chętkę wdać się z nim w rozmowę. Na resztę zaś

obecnych, nie wyłączając i gospodarza, urzędnik patrzał z obojętnością i nawet ze znudzeniem, a

jednocześnie z odcieniem jakiejś lekcewaŜącej wyŜszości, niby na ludzLnizszego stanu i poziomu, z

którymi nie warto się zadawaćaBył to człowiek juŜ po pięćdziesiątce, średniego wzrostu i krępej budowy,

szpakowaty, z duŜą łysiną, z twarzą nalaną wskutek ciągłego pijaństwa, Ŝółtą, aŜ zielonkawą, z

nabrzmiałymi powiekami, spoza których błyszczały malutkie jak szparki, ale Ŝywe, przekrwione oczki.

Lecz było w nim coś bardzo dziwnego; w jego wzroku świeciła jakaś egzaltacja kto wie, moŜe by się

znalazła i roztropność, i rozum ale zarazem migało chwilami jak gdyby szaleństwo. Ubrany był w stary,

do cna obszarpany frak, z poobrywanymi guzikami; tylko jeden trzymał się jeszcze z biedą, i na ten jeden

guzik urzędnik się zapinał, widać przez resztkę dbałości o pozory. Spod nankinowej kamizelki sterczał

półkoszulek, zmiętoszony, wybrudzony i zalany. Twarz była po urzędniczemu ogolona, lecz tak juŜ

dawno, Ŝe gęsto zaczynała występować sinawa szczeć. A i w jego sposobie bycia zaznaczała się rzeczywiście

jakaś urzędnicza stateczność. Ale teraz był w rozterce, burzył sobie włosy, a od czasu do czasu ruchem

przygnębienia ujmując głowę obiema rękoma, kładł dziurawe łokcie na zalanym i lepkim stole. W końcu

spojrzał na Raskolnikowa wprost, po czym przemówił głośno i dobitnie: A czy mi wolno, łaskawy panie,

zwrócić się do niego z rozmową pełną przyzwoitości? Albowiem jakkolwiek nie wygląda pan teraz

imponująco, wszelakoŜ moje doświadczenie wyróŜnia w panu człowieka wykształconego i do trunków

nienawykłego. Sam zawsze czciłem wykształcenie, połączone z zaletami serca, ponadto zaś mam honor być

radcą tytularnym. Marmieładow takie nazwisko; radca tytularny. Ośmielę się zapytać: pan był w słuŜbie

państwowej? Nie, studiuję... odparł młody człowiek, trochę zdziwiony i tym osobliwym górnolotnym

stylem, i okolicznością, 18

Ŝe się do niego zwrócono tak wręcz, prosto z mostu. Choć niedawno pragnął przelotnie jakiegokolwiek

bądź zetknięcia się z ludźmi, jednak teraz przy pierwszym istotnie zwróconym do siebie słowie nagle

poczuł znowu zwykłą, gniewną i przykrą odrazę do kaŜdego obcego, który się otarł albo dopiero chciał się

otrzeć o jego osobowość. Więc student lub były student!wykrzyknął urzędnik.Właśnie tak sobie

pomyślałem! Doświadczenie, szanowny panie, niejednokrotne doświadczenie! i na znak uznania

przytknął sobie palec do czoła. Był pan studentem, czyli zgłębiał dziedzinę wiedzy! Pan pozwoli... Tu

wstał, zachwiał się, zagarnął swą butelkę, szklaneczkę i przysiadł się do młodzieńca, nieco na ukos od

niego. Był pijany, ale mówił potoczyście i wartko, z rzadka tylko tracąc tu i ówdzie wątek i kołując.. Na

Raskolnikowa rzucił się wprost zachłannie, jak gdyby i on takŜe przez cały miesiąc z nikim nie rozmawiał.

Łaskawy panie zagaił niemal uroczyście ubóstwo nie jest występkiem, to fakt. Wiem "dobrze, Ŝe i

pijaństwo nie jest cnotą; tym ci gorzej. Ale nędza, szanowny panie, nędza to występek. W biedzie

człowiek jeszcze zachowuje szlachetność wrodzonych uczuć, natomiast w nędzy nikt i nigdy. Za nędzęnie

powiem nawet, by kijem wypędzano, ale wprost miotłą wymiatają z ludzkiego towarzystwa, ku tym

większej zniewadze. I słusznie, albowiem w nędzy ja pierwszy gotów jestem sam siebie zniewaŜać. I stąd

trunkowość! Szanowny panie, przed miesiącem małŜonkę moją obił pan Lebicziatnikow, a moja

małŜonkato nie to, co ja! Rozumie pan? Pozwolę sobie zapytać jeszcze, ot, po prostu z ciekawości: czy

szanownemu panu zdarzało się nocować na Newie, na bcriinkach z sianem? Nie, nie zdarzało się odparł

Raskolnikow. CóŜ to takiego? No, a ja właśnie stamtąd, i to juŜ piątą noc... Nalał sobie do szklaneczki,

wypił i zamyślił się. W rzeczy samej, na jego ubraniu i nawet we włosach widniały gdzieniegdzie

Ŝdziebelka siana. Było bardzo prawdopodobne, Ŝe od pięciu dni nie rozbierał się i nie myl. Zwłaszcza ręce

miał brudne, zasmolone, czerwone, z czarnymi paznokciami. Jego gadanina ściągnęła na siebie ogólną

uwagę, zresztą

ospałą. Smarkacze za szynkwasem zachichotali. Gospodarz specjalnie bodaj zeszedł z górnego pokoju,

Ŝeby posłuchać "Ŝartownisia", i siadł opodal, ziewając leniwie, lecz z dostojeństwem. Widocznie

Strona 4

1740

Marmieładow był tu znany od dawna. A i zamiłowania do hałaśliwych rozpraw nabył przypuszczalnie

wskutek częstych szynkownianych rozmów z róŜnymi nieznajomymi.' Czasem ten nawyk przeistacza się u

alkoholików w prawdziwą potrzebę, szczególnie zaś u tych, których w domu traktuje się szorstko i którymi

się pomiata. Dlatego teŜ w kompanii pijaków usiłują oni zawsze jakby zdobyć sobie usprawiedliwienie,

gdy się zaś uda, to i szacunek. Ty, Ŝartowniś! gromko rzekł gospodarz. A czemu nie pracujesz, czemu

nie słuŜysz, skoroś urzędnik? Czemu nie słuŜę, szanowny panie? podchwycił Marmieładow zwracając

się wyłącznie do Raskolnikowa, jakby to on zadał mu pytanie czemu nie jestem w słuŜbie? A czyŜ serce

moje nie boleje nad tym, Ŝe się czołgam bezowocnie? Gdy przed miesiącem pan Lebieziatnikow

własnoręcznie pobił moją małŜonkę, a ja leŜałem pijaniuteńki, czyŜem nie cierpiał? Daruj, młodzieńcze:

czy d się trafiało... hm... na przykład zabiegać o poŜyczkę beznadziejnie? Owszem... ale niby jak to:

beznadziejnie?

To znaczy z beznadziejnością całkowitą, z góry wiedząc, Ŝe z tego nic nie będzie. Oto na przykład pan wie

z góry i niezachwianie, Ŝe ten a ten człowiek, ten a ten wysoce prawo myślny i wysoce uŜyteczny obywatel

za Ŝadne skarby pieniędzy panu nie da, bo i po cóŜ pytam miałby dać? Przecie wie, Ŝe mu nie zwrócę. Ze

współczucia? AleŜ pan Lebieziatnikow, który śledzi rozwój mych myśli, tłumaczył świeŜo, Ŝe w naszych

czasach współczucie zostało zakazane nawet przez naukę, i tak się juŜ dzieje w Anglii, gdzie panuje

ekonomia polityczna. Więc po cóŜ, pytam, miałby dać? OtóŜ, z góry wiedząc, Ŝe nie da, pan mimo to

wybiera się w drogę i... W jakimŜe celu? wtrącił Raskolnikow.

Dobrze, a jeŜeli nie ma juŜ do kogo, nie ma juŜ dokąd pójść! Przecie koniecznie trzeba, Ŝeby kaŜdy

człowiek mógł choć dokądkolwiek pójść. Albowiem bywają takie dnie, kiedy nieodzownie trzeba pójść,

choć gdziekolwiek bądź! Gdy córka moja po raz pierwszy wyszła z Ŝółtym biletem, i ja takŜe poszedłem

wtedy... gdyŜ moja córka legitymuje się Ŝółtym bile20

tem... dodał nawiasowo, z pewnym niepokojem patrząc na młodzieńca. To nic, łaskawy panie, to nic!

dorzucił skwapliwie i z pozornym spokojem, gdy obaj chłopcy parsknęli śmiechem, a i sam gospodarz się

uśmiechnął. To nic! Tego kiwania głowami nie biorę sobie do serca, albowiem juŜ wszystkim wiadomo i

cokolwiek było tajne, na jaw wychodzi; a mam się do tego nie ze wzgardą, lecz z pokorą. Niech tam! niech

tam! "Ecce homo!" Daruj, młodzieńcze: czy moŜesz... Ale nie, trzeba to powiedzieć mocniej i wyraziściej: nie

czy moŜesz, lecz czy się ośmielisz, spoglądając w tej chwili na mnie, orzec twierdząco, Ŝem nie świnia?

Młodzieniec nie odpowiedział ani słowa.

OwóŜ ciągnął dalej mówca statecznie i nawet ze spotęgowaną tym razem godnością, przeczekawszy, aŜ

umilkną ponowne chichoty. OwóŜ, niech będę świnią, ale ona jest damą! Ja stworzony jestem na

podobieństwo zwierzęcia, lecz Katarzyna Iwanowna, moja małŜonka, jest osobą wykształconą, córką

oficera sztabowego. Niechaj, niechaj będę szubrawcem, natomiast ona jest i wzniosłego serca, i pełna uczuć

wyszlachetnionych przez edukację. A tymczasem... o, gdybyŜ ona mnie poŜałowała! Szanowny panie,

szanowny panie, przecieŜ trzeba, Ŝeby kaŜdy człowiek miał bodaj jedno takie miejsce, gdzie by go

poŜałowano! A Katarzyna Iwanowna jest wprawdzie damą wielkoduszną, ale niesprawiedliwą... I chociaŜ

sam rozumiem, Ŝe kiedy mię targa za kudły, to targa je nie inaczej, tylko z Ŝałości serdecznej (albowiem,

powtarzam to bez fałszywego wstydu, ona mnie targa za kudły, młodzieńcze potwierdził z tym większą

godnością, znowu słysząc prześmiechy), ale, mój BoŜe, gdybyŜ ona choć jeden raz... Lecz nie! nie! wszystko

to nadaremnie i nie ma o czym gadać! nie ma o czym gadać!... Albowiem juŜ nieraz zdarzało się to

upragnione, juŜ nieraz Ŝałowano mnie, lecz... lecz taki juŜ jest rys mego charakteru: jestem urodzone bydlę!

Ja myślę zauwaŜył gospodarz ziewając. Marmieładow z determinacją stuknął pięścią w stół. Taki juŜ

rys mego charakteru! Czy ci wiadomo, czy ci wiadomo, szanowny panie, Ŝem przepił nawet jej pończochy?

Nie trzewiki, bo ta by jeszcze choć trochę przypominało zwykłą kolej rzeczy, ale przepiłem jej pończochy,

pończochy! Chusteczkę jej z koziej wełny takŜe przepiłem darowaną, 21

dawną, jej własną, nie moją; mieszkamy zaś w zimnym kącie, tak Ŝe tejŜe zimy przeziębiła się i zaczęła

kaszleć, juŜ krwią. A drobnych dziatek mamy troje i Katarzyna Iwanowna »c»t zaharowana od rana do

nocy, szoruje, pucuje, dzieci myje, albowiem od maleńkości przywykła do ochędóstwa, a pieri ma słabą,

skłonną do suchot, i ja to odczuwam. CzyŜ me odczuwam? Owszem. Im więcej piję, tym więcej odczuwam.

Właśnie dlatego piję, Ŝe w trunku tym szukam współczucia i serca. Nie wesela szukam, lecz jedynie

boleści... Piję, albowiem pragnę dotkliwiej cierpieć! I jakby w rozpaczy, oparł głowę o stół.

Młodzieńcze podjął, znów się wyprostowawszy z twojej twarzy czytam niejaką boleść; jak tylko

wszedłeś, wyczytałem to i dlatego zwróciłem się od razu do ciebie. Komunikując bowiem panu dzieje

Ŝywota mego nie pragnę wystawić się na pośmiewisko tych oto próŜniaków, którzy i tak o wszystkim juŜ

wiedzą, lecz szukam człowieka czułego i wykształconego. Wiedz tedy, Ŝe moja małŜonka pobierała

Strona 5

Fiodor Dostojewski - Zbrodnia i kara.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: