HISTORIA.doc

FRANKOWIE

W IV i V wieku naszej ery, kiedy imperium rzymskie chyliło się ku upadkowi, plemiona germańskie, takie jak Wizygoci, Wandalowie, Frankowie, Longobardowie, Anglowie czy Sasi, przemierzały wzdłuż i wszerz kontynent europejski, niszcząć na swej drodze stare królestwa i zakładając nowe. Spośród ludów tych, Frankowie mogli z początku sprawiać wrażenie najmniej ruchliwych, ponieważ w czasie swoich migracji nie odalili się zbytnio od macierzystych obszarów w dolinie Renu, docierając zaledwie do terytorium obecnej Belgii. Jednak już w V wieku zostali zjednoczeni przez Chlodwiga z rodu Merowingów, który opanował znaczącą część Galii. Następnie podbili Alamanów (502), Turyngów (531) i Burgundów (534), uzależnili od siebie także Bawarów. W ten sposób powstało najsilniejsze w tym czasie państwo germańskie. Później jednak siła ekspansji Franków osłabła z powodu podziału państwa między Merowingów oraz przejścia władzy w ręce urzędników królewskch, znwanych majordomami z rodu Karolingów.

Wejście w kontakt z kulturą imperium rzymskiego powodowało, że plemiona germańskie szybko przyjmowały wiarę chrześcijańską. Większość z nich opowiedziała się za arianizmem, wyznaniem, które w oczach papiestwa uchodziło za heretyckie (Arianie nie wierzyli w Trójcę Świętą, w której Ojciec, Syn i Duch Święty stanowić mieli jedność. Czcili oni Chrystusa jako osobne bóstwo, stworzone przez Ojca, uznawanego za własciwego Boga.) Jako, że Frankowie około 496 r. przyjęli katolicyzm, mogli oni na podbitych przez siebie teranach liczyć na poparcie rzymskokatolickiej hierarchii kościelnej.

Frankowie stali, się więc naturalnym sprzymierzeńcami papiestwa. Sało się to jasne po tym, jak Pepin Mały z rodu Karolingów zdetronizował ostatniego Merowinga i w 751 r. wstąpił na tron uzyskawszy kościelne namaszczenie. W 754 i 755 r. na wezwania papieża Pepin zaatakował północną Italę, pokonując Longobardów, którzy zagrażali istnieniu papiestwa. Zdobyte ziemie król Franków przekazał papieżow Stefanowi III, kładąc w ten sposób podwaliny pod Państwo Kościelne. Chociarz przez długi czas państwo to było całkowicie uzależnione od poparcia Franków, później odegrało ważną rolę w polityce europejskiej, stanowiać potęgę samą w sobie. Zdołało przetrwać do dziewiętnastego wieku, a jego współczesną kontynuacją jest Watykan.

W momencie śmierci Pepina (768) Frankowie kontrolowali dużo obszary zachodniej Europy, znacznie wykraczające poza granice dzisiejszej Francji. Jednak Pepin, postępując zgodnie ze zwyczajem Franków, podzielił swoje królestwo pomiędzy dwóch synów Karola i Karlomana. wyczaj ten był potencjalnym źródłem rozbicia i osłabienia państwa, jednak w tym przypadku do tego nie doszło. Karloman zmarł w 881 r. i jedynym władcą Franków stał się Karol. Jego przyszłe dokonania były tak doniosłe, że do historii przeszedł jak Charlemagne - Karol Wielki.



Imponującego wzrostu i siły, Karol stanowił wzór plemiennego wodza, często stając u boku swoich wojowników na polu bitwy. Oprócz tego jednak, był on doskonałym strategiem, wychodzącym zwycięsko z jednej kampanii po drugiej, mimo że często stawać musiał na czele niedoświadczonych oddziałów, zebranych naprędce w chwilach nagłego zagrożenia. w okresie rządów Karola Frankowie podbili ogromne obszary Europy, w tym północno wschodnią Hiszpanię, północne Niemcy, Austrię, Węgry i północne Włochy. Eschodnia granica państwa przebiegała wzdłuż Łaby i ustanowiona została po trzydziestoletnich walkach z Sasami, akończone zwycięstwem 804 r. W odróżnieniu od cesarstwa rzysmiego, które koncentrowało się wokół basenu Morza Śródziemnego, państwo Karola było pierwszym imperium europejskim ze stolicą leżącą w sercu kontynentu, w Akwizygranie w dolinie Renu.

Dla swoich współczesncyh, jak również dla żyjących w późniejszych stuleciach średniowiecza Karol Wielki był nie tylko wielkim zdobywcą, ale także gorliwym propagatorem i obrońcą wiary chrześcijańskiej. Podbite plemiona pogańskie, takie jak chociażby Sasi, były siłą smuszane do przyjęcia chrześcijaństwa. W przypadku stawiania oporu miały miejsce masowe mordy i deportacje. Waleczni Awarowie, którzy przez wieki panowali na Nizinie Węgierskiej, zostali doszczętnie rozbicie, a po drugiej stronie Europy mułzumanie zostali wyparci z Pirenejów. Pomimo porażki w wąwozie Roncesvalles (778), jak na ironię najsłynniejszej bitwie Karola, ze względu na jej uwiecznienie w Pieśni o Rolandzie. Frankowie zdobyli Barcelonę (801) i zajęli wystarczająco duże tereny na północnym wschodzie Pówyspu Iberyjskiego, by mogły one w przyszłości służyć jako baza wypadowa w czasie rekonkwisty.

Za panowania Karola stosunki pomiędzy państwem Franków, a Kościołem zacieśniły się jeszcze bardziej. Kościół popierał jego ekspansywną polityę, a kler odgrywał główną rolę w administrowaniu jego posiadłościami - nie bez znaczenia był tu fakt, że większośc osób świeckich w tym czasie nie potrafiła czytać i pisać. Niemniej jednak państwo Franków nie było strukturalnie rozwinięte - władzę sprawowali silni władcy lokalni, utrzymywani w posłuszeństwie przez zaufanych ludzi Karola. Byli to tak zwani missi dominacy, urzędnicy kontrolujący administrację prowincjonalną. Jeden świecki i jeden duchowny missi dominacy, w czasie swoich podróży po państwie, kontrolowali możnowładców oraz duchowieństwo i wymierzali sprawiedliwość w imieniu cesarza.

Pieniądze nie odgrywały większej roli w godpodarce, chociarz Karol był autorem reformy monetarnej, która wprowadzała do obiegu srebrną monetę zwaną denarem. Porządek społeczny dopiero zaczynał nabierać cech państwa feudalnego, z rozwiniętym systemem zależności.

Terytoria graniczne ogromnego królestwa Franków były marchiami, których władcy mieli stosunkowo dużą władzę, co pozwalało im na skuteczną obronę przez zewnętrznymi najazdami. Jednak ich siła czyniła z nich równocześnie potencjalnych wrogów władzy centralnej. Karol był władcą, który znajdował się w ciągłym ruchu, dlatego udało mu się utrzymać kontrolę nad ogromnymi obszarami swojego państwa, jednak już niedługo miało się okazać, że było ono zbyt duże w stosunku do średniowiecznych możliwości administracyjnych.

Karol Wielki nie mógł uczynić zbyt wiele, by podnieść niski poziom średniowiecznego życia, jednak popierał rozwój nauki i kultury. Hojny mecenat przyciągał uczonych, nauczycieli, pisarzy i artystów na jego dwór, gdzie mogli oni podzielić się swoją wiedzą i umiejętnościami z innymi. Jednnym z najbardziej wpływowych uczonych tego okresu był Alkuin, bededyktyn pochodzenia anglosaskiego i doradca Karola w sprawach nauki i wychowania. Był on twórcą i kierownikiem szkoły pałacowej w Akwizygranie i odegrał główną rolę w religijnym, literackim i artystycznym ruchu określanym mianem "renesansu karolińskiego".

Jednym z osiągnięc tego okresu było rozpowszechnienie kopiowania Nowego Testamentu i innych pism religijnych, co miało duży wpływ zarówno na życie religijne, jak edukację poddanych Karola. Bardzo ważną sprawą było wiernie kopiowanie tekstów, jako że przed wynalezieniem druku był to jedyny sposób "publikowania" i rozpowszechniania dzieł literackich. Ewentualne błędy były powielane w następnych kopiach i w ten sposób często wypaczony obraz orginału krążył wśród zainteresowanych, będa źródłem nieporozumień i przekłamań. Konieczne było opracowanie standarowego rodzaju pisma, które było łatwe zarówna do odczytania jak i przepisania. Pismem takim stała się tzw. minuskuła karolińska, rozpowszechniania przez Alkuina, której używano aż do renesansu. W czasach Karola rozkwitła również sztuka iluminowania manuskryptów, rozwijana w klasztornych skryptoriach. Próby ujednolicenia stylu na obszarze całego cesarstwa, polegające na nawiązaniu do tradycji chrześcijańskiej, imperium rzymskiego i naturalistycznych idei antyku, z uwzględnieniem miejscowego dziedzictwa, spowodowały, że sztukę tego okresu określa się mianem karolińskiej.

Edukacja w prowadzonej przez Alkuina szkole pałacowej, w której kształcono zarówno dziecki, jak i dorosłych miała na celu przygotowanie kompetentnych administratorów, którzy mogliby się zająć zarządzaniem ogromnym państwem Franków. chociaż Karola bardzo interesowały kwestie naukowe i religijne sam był analfabetą. wprawdzie mówił po łacinie i rozumiał grekę, to jednak nigdy nie nauczył się pisać i czytać. Uważał, że zabrał się do tego zbyt późno.

Centrum "renesansu karolińskiego" był przede wszystkim dwór w Akwizygranie, jednak starano się rozwijać także szkoły klasztorne, katedralne i wiejskie. Nie zmienia to faktu, że pozostawały one jedynie maleńkimi wysepkami na morzu ignorancji i ceimnoty i musiało upłynąć jeszcze kilka wieków, zanim Europa osiągnęła poziom rozwoju kulturalnego porównywalny z cesarstwem rzymskim. Bez względu na to, jak pokazała przyszłośc Karola miał stać się przynajmniej w jakimś sensie nastepcą rzymskich cesarzy.

Doszło do tego dzieki dobrym stosunkom Karola z papiestwem.

wielokrotnie interweniował w Italii, stając w obronie Państwa Kościelnego, na przykład w latach 773-774, kiedy rozpoczął nową kampanie przeciwko Longobardom. Po porażce Longobardowie zostali wchłonięci przez królestwo Franków. W 779 r., po zamachu na swoje życie, papież Leon III musiał uciekać z Rzymu i schronił się u Karola. Udało mu się przekonać króla o bezpodstawności wysuwanych wobec niego zarzutów, dzięki czemu Karol doprowadził do ponownego osadzenia go na tronie papieskim.



W dowód wdzięczności w dzień Bożego Narodzenia 800 r. Leon III koronował Karola na cesarza w bazylice św. Piotra w Rzymie. Król Franków oficjalnie ogłoszony został władcą odrodzonego cesarstwa zachodniorzymskiego. Historycy nie są zgodni co do faktycznego znaczenia tego epizodu. Są tacy, którzy uważają, że Karol nigdy nie traktował idei cesarstwa poważnie, o czym może świadzyć fakt, że zgodnie z tradycją Franków planował podzlieć państwo na swoich synów. Z drugiej strony musiał z dumą nosić nowy tytuł skoro jego uznanie przez cesarza Bizancjum - czyli teoretycznie jego odpowiednika w cesarstwie wschodnim - uczynił warunkiem podpisania traktatu pokojwego. Jego tytuł został wkońcu, aczkolwiek niechętnie uznany wraz z zakończeniem w roku 814 r. serii wojen pomiędzy Frankami, a bizantyjczykami. W zamian Bizancjum utrzymało kontrolę nad Wenecją, częscią południowej Italii i Sycylią.

Jednak niezależnie od osoistego punktu widzenia Karola, sama idea odrodzenia cesarstwa zachodniorzymskiego miała póxniej daleko idące konsekwencje. Wraz z Karolem Wielkim rozpoczęła się historiainstytucji, która miała odegrać znaczącą rolę w historii Europy- Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Chociarz upadło ono na początku dziesiątego wieku, a jego zachodnie obszary stały się osobnym państwem - Królestwem Francji - odrodziło się na nowo w 962 r. i do początków dziewiętnastego wieku nie schodziło z europejskiej areny politycznej.

Ceremonia koronacyjna Karola miała także nieprzewidziane konsekwencje. Wcześniej oczywistym było, że władca Franków jest silniejszym sojusznikiem papieża, w praktyce mającym nad nim przewagę. Jednak potęzni papieże późniejszego średniowiecza wysuwali roszczenia do zwierzchności nad cesarstwem, argumentując, że przed koronowaniem na cesarza przez Leona III Karol był zaledwie królem. Jeżeli tak, to papież powinien odgrywać przewodnia rolę w całym świecie chrześcijańskim. Zwolennicy cesarzy uważali jednak, że Leon III nie uczynił niczego więcej, ponad formalne uznanie odrodzenia cesarstwa, którego autorem był Karol.

Rządy Karola Wielkiego miały więc ogromne znaczenie dla przyszłości Europy, kładąc podwaliny pod śreniowieczne instytucje i będąc źródłem przyszłych konfliktów politycznych na przykład słynnego sporu o inwestyturę. Tak jak jego ojciec, Pepin Mały chciał podzielić państwo pomiędzy swoich synów. Jednak w latach 810-811 zmarli jego dwaj starsi synowie, w związku z czym pozostał jeden nastepca - Ludwik, który miał odziedziczyć cesarstwo w całości. Karol zmarł w 814 r. jednak wcześniej zdążył własnoręcznie koronować Ludwika na cesarza.

Pod rządami Ludwika I Pobożnego imperium Franków zaczęło się rozpadać, głównie z powodu waśni rodzinnych oraz problemów, jakie nastręczało rządznie tak rozległym państwem. Wydawało się, że cały wysiłek Karola, mający na celu zjednoczenie chrześcijańskiej Europy, pójdzie na marne i musiało upłynąć jeszcze trochęczasu, zanim zainicjoani przez niego porządek eudalny rozwinął się i utrwalił.

REWOLUCJA W NIDERLANDACH

Nietolerancyjna polityka Filipa II stała się główną przyczyną powstania i wojny w Niderlandach. Wśród szlachty i mieszczaństwa szerzyły się pod wpływem sąsiednich protestanckich krajów kalwinizm zwłaszcza w prowincjach północnych. Absolutyzm Filipa, jego dążenia do ścisłego połączenia Niderlandów z Hiszpanią oraz nietolerancja, narzucanie krajowi postanowień soboru trydenckiego i stosowanie inkwizycji wywołało już w latach 1566-1657 r. sprzysiężenie szlachty i zbrojne rozruchy, a następnie pod wpływem krwawego terroru, zastosowanego przez wodza hiszpańskich wojsk ks. Albę - rewolucję i długotrwałą wojnę. W rezultacie Niderlandy w 1579 r. podzieliły się na dwie części: południową (Belgia), która zostałą katolicką i hiszpańską oraz północną złożoną z siedmiu prowincji, która uzyskała niepodległość jako protestancka niezależna Rzeczpospolita Zjednoczonych Prownicji, później od jednej z prowincji nazwana Holandią. W Walce z Hiszpanią Zjednoczone Prowinicje uzyskały pomoc Anglii, co było jedną z przyczyn wojny Hiszpanii z tym państwem (1588 r.).

PRZYCZYNY REFORMACJI

Drzwi kościoła zamkowego w Wittenberdze,
do których ks. dr Marcin Luter miał przybić 95. Tez

W latach 1512-1517 obradował V sobór laterański. Na tym soborze podjęto próbę reformy Kościoła, ale zapisane w dokumentach soborowych projekty reform nie weszły w ogóle w życie. Rok 1517 uważany jest za początek reformacji w dziejach Kościoła zachodniego łacińskiego. Samo słowo reformacja wskazuje na to, że Luter nie chciał występować przeciwko Kościołowi a jedynie chciał naprawy Kościoła. Jego celem nie było zakładanie własnego Kościoła.

Drugą obok reformacji nazwą, która funkcjonuje jest protestantyzm, w tym zawarte jest słowo protest - występować przeciw czemuś. Rzeczywiście jeśli czyta się pisma Lutra i pisma późniejszych protestantów okaże się, że występują oni przeciwko wielu rzeczom, m.in. przeciwko bałwochwalstwu. Ale jeśli weźmiemy słowo protest i wejdziemy w język hebrajski czy grecki to okaże się, że słowo protestantyzm ma znaczenie pozytywne, nie tylko negatywne. Bowiem w języku greckim i hebrajskim słowo protest pochodzi od słowa prorok, a zatem oznacza powrót do źródeł, wzywa do nawrócenia, do odrzucenia grzechu. Protestantyzm jest także ruchem, który wzywa do naprawy w Kościele. Z całą pewnością trzeba stwierdzić, że nadużycia w Kościele średniowiecznym stanowiły podatny grunt do narodzin protestantyzmu. Te nadużycia występowały przede wszystkim wśród hierarchii kościelnej. Papieże często wiedli życie renesansowych książąt, żyli w przepychu i bogactwie. Wyższe godności, urzędy w Kościele zastrzeżone były dla stanu szlacheckiego. Niejednokrotne urzędy w Kościele kupowano. To zjawisko nazywa się symonią. Czasami też urzędy zdobywane były dzięki pokrewieństwu ? takie zjawisko nazywa się nepotyzmem. Opieka duszpasterska schodziła na plan dalszy. Coraz bardziej rozbudowywany był system prawny w Kościele. To powodowało zamieszanie, nie wiadomo było do kogo należą jakie kompetencje. Kościół pod koniec średniowiecza i w okresie odrodzenia zaczął przypominać instytucję, która szuka rozmaitych sposobów by zyskać dla siebie środki materialne. To wysuwało się na plan pierwszy. Temu celowi pozyskiwania środków materialnych służyło także sądownictwo kościelne. Nadużycia występowały także wśród niższego duchowieństwa, co więcej to niższe duchowieństwo było niewykształcone. W większości księża znali głównie kanon, odprawiali mszę św. po łacinie, ale już nie rozumieli pisma św. w języku łacińskim, często nie potrafili pisać. Wielu duchownym niższego szczebla to byli ludzie, którzy żyli w biedzie. Pojawiło się w Europie zjawisko księży wagabundów - żeby zdobyć środki do życia odprawiali nieskończoną ilość mszy, do 15 dziennie. Nagminnie łamany był celibat, nic więc dziwnego, że w Kościele samym i wśród ludu pojawiły się głosy o konieczności reformy w Kościele. Niektórzy książęta, biskupi chcieli zapobiec tym nadużyciom w Kościele. W tym kierunku szły sobory w XV w. Był to sobór w Konstancji i Bazylei. Zwyciężyło jednak stronnictwo przeciwne reformom.

W latach 1513 1521 na tronie papieskim zasiadł Leon X, który był przeciwnikiem reform. 16 marca 1517 r. zakończył swoje obrady V sobór laterański. Natomiast 31 października 1517 r. mnich, augustianin Marcin Luter przekazał biskupowi Moguncji ? Albrechtowi 95 tez. Jest wątpliwe czy tezy te zostały faktycznie przybite na drzwiach katedry, bardziej prawdopodobne jest przekazanie ich biskupowi. Tezy te napisane były w języku łacińskim, skierowane były przeciwko praktyce sprzedawania odpustów. Co to jest odpust ? W nauce Kościoła odpust jest to zniesienie okresowej kary za grzechy. Marcin Luter nie wystąpił przeciwko samym odpustom, wystąpił przeciwko kupowaniu odpustów. Nie można kupować łaski za pieniądze. W Kościele przełomu średniowiecza i renesansu bardzo często pokutę zastępowano opłatą pieniężną. Było to związane z tym, że budowano bardzo często pałace w stylu renesansowym i papieże, biskupi za odpusty zbierali pieniądze. Były np. takie ogłoszenia, że kto kupi list odpustowy uzyskuje odpust. W ten sposób odpusty stały się dużym źródłem dochodu dla papieży i biskupów. Przeciwko temu wystąpił Marcin Luter. Marcin Luter zaprotestował przeciwko temu, ponieważ zauważył, że wielu chrześcijan kupując sobie odpust zwalnia się z obowiązku pokuty. Chrześcijaństwo stawało się magią. Później, gdy rozpoczął się już spór i żadna ze stron nie chciała ustąpić Marcin Luter zakwestionował samą instytucję odpustu. Kościół nie może decydować o tym komu przebacza. W grudniu 1517 r. tezy Marcina Lutra ukazały się drukiem w Norymberdze. Te tezy zaczęły zyskiwać coraz większe poparcie, ale przeciwko Lutrowi narodziła się też opozycja w samym Kościele, zwłaszcza ze strony biskupów. Arcybiskup Moguncji o tezach Marcina Lutra poinformował Rzym. W swoim liście do Rzymu arcybiskup Moguncji zasugerował, że jest podejrzenie o herezję. Faktycznie intencje arcybiskupa były inne, po prostu obawiał się o swoje dochody, Luter był mu niewygodny. Wiosna 1518 r. z oficjalnym oskarżeniem o herezję przeciwko Lutrowi wystąpili dominikanie. Jesienią tego roku Luter został wezwany do Rzymu, ale do Rzymu nie pojechał. Wtedy wydano nakaz aresztowania go. Wówczas Luter zaczął szukać schronienia i znalazł go w Augsburgu. Następnie odwołał się do papieża, oskarżając swoich sędziów o stronniczość. Warto zauważyć, że Luter nadal jeszcze nie chce zrywać z Kościołem. Dalsza polemika doprowadziła do wydania przez Lutra trzech pism w 1520 r. Pierwsze pismo: ?Do chrześcijańskiej szlachty narodu niemieckiego o poprawie stanu chrześcijańskiego?. W tym piśmie Luter wskazywał wszystkie nadużycia w Kościele. Przedstawił także w tym piśmie tezę o powszechnym kapłaństwie wiernych, odrzucając tym samym kapłaństwo hierarchiczne. Każdy chrześcijanin ma prawo do wykładu biblii i jest powołany do reformy Kościoła. Drugie pismo nosiło tytuł: ?O niewoli babilońskiej Kościoła?. W tym dokumencie Marcin Luter podjął temat sakramentów istniejących w Kościele. Zdefiniował czym jest sakrament i powiedział, że sakrament jest to słowo i czyn dane przez Jezusa Chrystusa. Poprzez szukanie w Piśmie Św. słów ustanowienia popartych gestem Jezusa, wskazał, że takich sakramentów jest niewiele. Takim sakramentem jest: chrzest, pokuta, eucharystia. A zatem odrzucił sakramenty: bierzmowanie, namaszczenie chorych, kapłaństwo i małżeństwo. To nie są sakramenty. Trzecie pismo nosiło tytuł: ?O wolności chrześcijańskiej?. W tym piśmie zawarł główne zasady protestantyzmu. A zatem dopiero wtedy w 1520 r., zaczyna się kształtować nowy Kościół. Rok 1517 jest dopiero próbą reformy, rok 1520 rozpoczyna rozłam. Pisma z 1520 r. bardzo szybko się rozpowszechniły i jakby wywarły wpływ na dalszy bieg wydarzeń. 15 czerwca 1520 r. papież napisał bullę przeciwko Lutrowi. W tej bulli groził papież Lutrowi wykluczeniem z Kościoła, wzywając jednocześnie do odrzucenia tych haseł i pojednania. W ciągu 60 dni, które dostał Luter miał wyprzeć się swoich poglądów i złożyć wyznanie wiary obowiązujące w Kościele. Kiedy Luter otrzymał bullę z groźbą, oburzył się na to, wezwał papieża do wycofania bulli, a następnie sam ekskomunikował papieża. Bullę papieską spalił, spalił także księgi prawo kościelnego. W tej sytuacji 3 stycznia 1521 r. zostało w Rzymie ogłoszona bulla nakładająca na Lutra ekskomunikę. Cesarz Karol V w kwietniu 1521 r. wezwał Lutra na sejm w Wormacji i na tym sejmie cesarz chciał wymusić na Lutrze odwołanie wszystkich pism. Cesarz występuje tu jako zbrojne ramię Kościoła. Luter na sejmie wygłosił mowę obronną i pism nie odwołał. Wówczas cesarz skazał Lutra na banicję.

Główne założenia luteranizmu:

- Sola Sciptura - co oznacza - tylko Pismo Św. - Jedynym kryterium wiary jest Pismo Św. Także ono definiuje moralność chrześcijańską. Luter doprowadził do odrzucenia tradycji, czyli tego wszystkiego co w Kościele stanowi także wykład wiary tradycja co powstało w trzech pierwszych wiekach chrześcijaństwa. Ponadto Luter opierając się na pogańskim kanonie ksiąg świętych przyjął tylko 39 ksiąg Starego Testamentu, odrzuca te księgi, które powstały w języku greckim,

- Solus Christus - co oznacza - tylko Chrystus -. Tutaj Luter zaakcentował fakt, że tylko Jezus Chrystus jest jedynym pośrednikiem między Bogiem a ludźmi. W konsekwencji takiego stanowiska zakwestionowane zostało pośrednictwo Maryi i świętych. Luter odrzucił tutaj także hierarchiczne kapłaństwo. Protest przeciwko kultowi świętych, kultowi Maryi, nie wynikał z niechęci do świętych, ale z odkrycia takiego faktu przez Lutra, że w życiu całych regionów Kościoła zdominowały nabożeństwo do Chrystusa. Zapomniano o Chrystusie. Według Lutra przede wszystkim Jezusowi Chrystusowi należy się kult,

- Sola Fide - co oznacza - tylko wiara - cytat: Samą wiarą chwytamy usprawiedliwienia. Bóg poczytuje nas za sprawiedliwych wtedy i tylko wtedy, gdy wierzymy, iż usprawiedliwia nas ze względu na Chrystusa. Formułując tę zasadę Luter wystąpił przeciwko pewnym praktykom pobożności, rytualizmowi, który wkradł się w chrześcijaństwo. Oparł się w tej tezie na liście do Rzymian, zapomniał o tym, że św. Jakub w swoim liście napisał, że wiara przejawia się w czynach. A zatem nie można wykluczyć praktyk, natomiast czyny bez wiary i wiara bez czynów nie mogą istnieć. Ściśle się ze sobą wiążą. Protestanci wyznają zasadę, że usprawiedliwienie człowieka dokonuje się przez wiarę, ale wiara jest rozumiana jako ufność o Boga i jego obietnic. Dobre uczynki nie są traktowane jako zasługi przed Bogiem, natomiast dobre uczynki świadczą o tym, że człowiek naprawdę przyjął wiarę. Dobre uczynki to kryterium prawdziwości wiary.

- Sola Gratia - oznacza tylko łaska - ten kto przyjmuje wiarę, ufa Bogu, otrzymuje od Boga łaskę. Tylko dzięki tej łasce człowiek posiada zbawienie. Jest to odrzucenie nauki o odpustach, człowiek nie może w innych sposób nabyć darowania win, jak tylko dzięki łasce.

Marcin Luter po skazaniu na banicję znalazł schronienie na zamku w Wartburgu. Wyrok cesarski skazujący na banicję wywołał zamęt w państwach niemieckich. Szczególnie wyraźnie objawiło się to w Saksonii. Z projektami reform, z którymi wystąpił Marcin Luter zaczęto łączyć także radykalne hasła społeczne. Jednym z działaczy, który próbował połączyć reformy teologiczne z reformami społecznymi był Tomasz Muntzel. Wybuchło powstanie chłopskie, które jako główne hasło używało słów bożej sprawiedliwości. Tomasz Munzer był głównym ideologiem tego powstania. Zanegował w swych pismach konieczność istnienia jakiejkolwiek hierarchii. Odrzucił zarówno władzę świecką jak i duchowną. Nie uznawał chrztu niemowląt. Uważał, że chrzest należy przyjmować w wieku dojrzałym i to w sposób świadomy. Dlatego zwolenników Munzera zaczęto nazywać anabaptystami. Uważał Tomasz Munzer, że głównym celem reformacji nie jest naprawa Kościoła, ale zmiana stosunków społecznych. W maju, czerwcu 1525 r. masy chłopskie zostały rozbite, sam Tomasz Munzer zginął. Ale nadal istniał niepokój związany z wystąpieniem Lutra. Sytuacja protestantyzmu nie była najlepsza. Większość książąt opowiadała się po stronie cesarza. Kiedy w 1529 r. cesarz opanował Włochy, jego pozycja w państwie niemieckim wzrosła. W takiej sytuacji protestanci niemieccy zaczęli skłaniać się do ugody z cesarzem. W 1530 r. zwolennik Lutra Melanchton przygotował wyznanie wiary zawarte w 28 artykułach. Chociaż teologowie katoliccy odrzucili to wyznanie wiary jako próbę pojednania, to po 1530 r. sytuacja zaczęła się niepomyślnie układać po stronie cesarza. W Rzeszy Niemieckiej istniało niebezpieczeństwo wojny domowej, a cesarstwu groziła wojna z Turcją i cesarz na wojnę domową nie mógł sobie pozwolić. W takiej sytuacji w 1532 r. zawarto pokój pomiędzy protestantami a katolikami. Ten pokój w 1532 r. nie rozwiązał jeszcze sporów religijnych. Napięcie istniało w dalszym ciągu. Właściwie dopiero w 1555 r. zawarty został w Augsburgu pokój, którego główna zasada mówiła cuius regio, eius religio czyj kraj, tego religia. Wyznanie protestanckie uznano za równouprawnione. Jeśli popatrzymy na zasadę cuius regio, eius religio to prawo do wyboru religii przysługiwało tylko szlachetnie urodzonym, tym, którzy mieli władzę. Nie przysługiwało to prawo poddanym. Jeżeli pan decydował, że przechodzi na protestantyzm, to w jego kraju religią panującą stawał się protestantyzm. Ta zasada, która miała zapewnić pokój w Niemczech, w niedługim czasie stanie się przyczyną kolejnego podziału.

POWSTANIE GRECKIE I JEGO WPŁYW NA SYTUACJĘ W EUROPIE (1820-1830)

Rewolucja grecka i w konsekwencji wywalczenie przez to państwo niepodległości miało znaczący wpływ na sytuację w Europie. Było ono istotne zarówno dla państw leżących na Półwyspie Bałkańskim jak i tych, wydawałoby się nie zainteresowanych ze względu na brak sąsiedztwa, ale mających w tym regionie interesy gospodarcze i polityczne. Przede wszystkim najbardziej zainteresowane było Imperium Osmańskie, gdyż było to jego terytorium, więc sprawa grecka była z naturalnych przyczyn żywotnym interesem Porty. Innym mocarstwem także interesującym się Grecją była Rosja, a wiązało się to z tzw. kwestią wschodnią, która leżała także w strefie interesów Austrii, Anglii i Francji. Aby dobrze uwidocznić rewolucję grecką, a tym samym jej wpływ na stosunki panujące w Europie, należy cofnąć się parę lat do tyłu i pokazać, jak wyglądała sytuacja polityczna i społeczna na ziemiach greckich, a także co leżało u podstaw wystąpień z 1821 roku. A mianowicie ziemie greckie od ponad czterystu lat znajdowały się pod panowaniem tureckim. Początkowo stosunek Turków do poddanych nie był najlepszy, jednak z czasem musiało się to zmienić, gdyż jeśli chodzi o Greków byli oni w Państwie Ottomańskim żywiołem najinteligentniejszym, który w pewnym stopniu Turcy chcieli wykorzystać. Przede wszystkim chodziło tu o fanarjotów, którzy stanowili najwyższą arystokrację grecką, w związku z czym Turcy często powierzali im funkcje administracyjne . Jednak była to jedyna grupa ciesząca się w miarę uprzywilejowaną pozycją. Omawiając stosunki społeczne, nie sposób pominąć kwestii administracyjnej. Odróżnić należy poszczególne dzielnice greckie, jak wyspy i Moreę z jednej strony, a Grecję na północ od przesmyku korynckiego, zwaną Rumelią, z drugiej . Jednak najistotniejsze jest to, że w społeczeństwie greckim istniała zasadnicza równość społeczna, gdyż Turcy wszystkich chrześcijan traktowali jako niewiernych, więc wszyscy byli tak samo uciskani. Dlatego Grecy w przyszłości wspólnie wystąpią przeciw Porcie, co będzie niewątpliwie ich atutem. Aczkolwiek nie można zapominać, że powstanie będzie charakteryzować się walkami wewnętrznymi o władzę, ale w gruncie rzeczy będzie skierowane przeciw Turkom.

W związku z tym należy zastanowić się nad przyczynami wybuchu rewolucji. Najważniejszą jest wyżej wspomniany ucisk, ale istotny jest też szybki rozwój gospodarczy i rozwijająca się od początku XVIII wieku świadomość narodowa Greków . Pomyślnie rozwijało się też szkolnictwo i kultura. Niewątpliwie ważnym elementem, który pchnął Greków do walki była słabnąca pozycja państwa tureckiego, uwikłanego w wewnętrzne walki z janczarami.

Na osobne omówienie zasługuje inna przyczyna, a mianowicie znaczenie i wpływ Rosji, która w XVIII wieku wyrasta na mocarstwo i wroga Turcji. W Petersburgu roszczono sobie pretensje wobec Konstantynopola, gdyż carowie uważali się następcami ostatniej córki Paleologów (ostatnia dynastia Cesarstwa Bizantyjskiego). Jednak istotniejsza była dla Rosji ekspansja na tereny księstw naddunajskich i opanowanie cieśnin czarnomorskich. Ta kwestia właśnie zainteresowała także inne mocarstwa problemem Grecji i Turcji.

Jak podkreśla historiografia duży wpływ na nastroje w Grecji wywierała także rewolucja francuska . Pod jej wpływem pisał i działał pierwszy narodowy poeta grecki, Rigas, twórca greckiej Marsylianki " Deuter paidos ton Hellenom", założyciel pierwszej eterii w Bukareszcie . Do jego eterii udało się ściągnąć wybitnych Greków, kupców, uczonych, młodych studiujących za granicą, a także oficerów. Dzieło Rigasa po jego śmierci rozpadło się, ale tylko na jakiś czas.

Istotnym faktem było wydarzenie zamykające epokę rewolucji i wojen napoleońskich czyli Kongres Wiedeński. O tyle jest on ważny dla omawianej sprawy, gdyż w ogóle problemu greckiego na nim nie poruszono, co kazało Grekom myśleć samym o sobie .

W takich okolicznościach doszło do pierwszych wystąpień przeciw Turkom. Sytuacja sprzyjała, gdyż w tym czasie wybuchło powstanie serbskie. Powstaje także w Odessie organizacja grecka, która również przyjęła nazwę eterii i miała na celu bezpośrednią akcję rewolucyjną Greków, pod wodzą Ksantosa . Powstanie według planów miało objąć także Serbów, Bułgarów, Wołochów i Mołdawian. Jednak jak się później okazało właśnie z tego powodu pierwsze wystąpienia poniosą klęskę.

Eteria w swych planach liczyła na pomoc rosyjską, z tego względu nawiązano kontakt z hrabią Capo d'Istrią, który cieszył się znacznymi wpływami u cara Aleksandra I. Jednak Ksantos zawiódł się w swych oczekiwaniach wobec Capo d'Istrii i zwrócił się do innego Greka w służbie rosyjskiej, Aleksandra Hypsylantego . Był on złudnie przekonany za namową Capo d'Istrii o mającej nadejść pomocy rosyjskiej. Dodatkowym plusem była walka Turków z Alim, paszą Janiny. W takich warunkach Hypsylanti z końcem 1820 roku rozpoczął rewolucję. Planowano zaatakować od północy, zająć Mołdawie i Wołoszczyznę, gdzie w myśl traktatów z Rosją, wojsk tureckich nie było. Jak podkreśla historiografia były dwie przyczyny takiego posunięcia, z jednej strony liczono na konflikt rosyjsko-turecki, jaki by nastąpił w wyniku wkroczenia wojsk tureckich do księstw hospodarskich . A z drugiej strony przeważył czynnik ideologiczny, a mianowicie chęć odtworzenia dawnego Cesarstwa Bizantyjskiego. Okolicznością wspomagającą był wybuch powstania Wołochów pod wodzą Teodora Włodimieresko, wobec tego 7 marca 1821 roku Hypsylanti wkroczył do Jass, stolicy Mołdawii. Wydał wtedy manifest, w którym wzywał wszystkich chrześcijan do walki przeciw Osmanom . Niestety manifest nie spotkał się z silnym odzewem, brak było poparcia ze strony przede wszystkim ludności rumuńskiej. Społeczeństwo Rumunii było wrogo nastawione do Turków, ale jednocześnie nie ufało Grekom, gdyż odczuli wcześniej rządy fanarjotów. Jednak istotniejszy cios przyszedł dla powstańców z innej strony. Już w Jassach Hypsylanti wysłał list do cara z prośbą o pomoc.

Car Aleksander w tym czasie przebywał na kongresie w Lublanie. Za namową Klemensa Lothara Metternicha car nie tylko odmówił udzielenia jakiejkolwiek pomocy, ale też potępił całe wystąpienie . Jak podkreśla autor biografii Metternicha, mogło się podobać kanclerzowi cesarstwa powstanie greckie jako chrześcijaninowi i zwolennikowi klasycyzmu, lecz nie jako strażnikowi porządku, a już na pewno nie jako Austriakowi . W takim wypadku Hypsylanti został sam, pod Dragaczan poniósł klęskę i uciekł do Austrii, gdzie został internowany.

Jednak znaczenie wyprawy Hypsylantego dla samych Greków było znaczące, już w czasie przygotowań do wyprawy, szykowano się do wystąpień w innych częściach Grecji, przede wszystkim na Morei. Już w marcu arcybiskup Patras i prymaci Londos, Zaimis i Germanos proklamowali powstanie na Morei . Nie sposób jest opisywać każdego ruchu powstańców, ale na uwagę zasługuje zdobycie Kalamanty, gdzie utworzono pierwszy rząd rewolucyjny, senat messeński zwany geruzją . Wydano tam manifest do " Rządów i Ludów Europy", w którym donoszono o wybuchu powstania i zwracano się z prośbą o pomoc . Turcy zaczęli się zamykać w twierdzach. Już w ciągu kwietnia powstanie wyszło poza granice Morei, objeło wyspy, Rumelje, Grecje wschodnią i zachodnią.

7 czerwca 1821 roku prymaci moreoccy wydali pierwszy statut w Kaltetsi, na mocy którego władza nad Moreą została oddana w ręce rządu wykonawczego, pod kierownictwem Petrobeya Mainackiego . Tymczasem Grecy zaczęli odnosić sukcesy, udało im się zdobyć Tripolicę i Korynt. Na uwagę zasługuje też zaznaczenie charakteru prowadzonych walk, które cechowały się ogromną okrutnością. Podobne organizacje rządowe jak w Morei zaczęły się tworzyć także w innych częściach ziem greckich. W Grecji zachodniej zaczął działać jeden z najwybitniejszych polityków greckich Aleksander Maurokordatos. Zwołał on w listopadzie 1821 roku zgromadzenie prawodawcze, które uchwaliło prowizoryczną konstytucję . Podobnie została zorganizowana Grecja wschodnia przez Teodora Negrisa. W dalszej perspektywie istnienie trzech ośrodków władzy w Grecji nie mogło doprowadzić do niczego dobrego. Maurokordatos zaczął pracować nad połączeniem trzech rządów, pomagał mu w tym Demetrios Hypsylanti, brat znanego już Aleksandra. Zwołał on ogólno greckie zgromadzenie narodowe do Argos, które następnie przenosząc się do Piahdy uchwaliło pierwszą konstytucję dla całej Grecji, zwaną statusem organicznym z dnia 13 stycznia 1822 roku . Według konstytucji na czele państwa miał stać pięcioosobowy wydział wykonawczy z prezydentem na czele, którym został Maurokordatos. .

Tak się przedstawiało powstanie greckie w swoim pierwszym etapie. Należałoby się teraz zastanowić jak na to wszystko zareagowali Turcy. Od samego początku ruchu próbowali go zniszczyć. Jak już wyżej wspomniano walki cechował duży stopień barbarzyństwa. Turcy dopuścili się w końcu mordu na patriarsze konstantynopolskim Grzegorzu. Musiało to wywołać jakąś reakcję ze strony cara rosyjskiego, który był przecież opiekunem chrześcijan. Właśnie na to liczyli Grecy. Powoli zaczęły zaostrzać się stosunki turecko-rosyjskie, gdyż Turcy dopuszczali się gwałtów wobec obywateli i marynarzy rosyjskich . Spowodowało to ostrą interwencję Aleksandra I, który nieskrępowany obecnością Metternicha i za namową Capo d'Istrii przekazał przez ambasadora rosyjskiego Strogonowa, sułtanowi ultimatum. Strogonow nie otrzymał odpowiedzi i 10 sierpnia opuścił Stambuł, co oznaczało zerwanie stosunków dyplomatycznych z Turcją. Dla Greków rozpoczynał się drugi rok powstania, niestety niepomyślny. Jednak w wyniku wszystkich powyższych wydarzeń sprawa grecka nabrała charakteru międzynarodowego.

Wiązało się to przede wszystkim z tym, że sprawa grecka nie była problemem samoistnym, lecz była częścią tzw. kwestii wschodniej. Turcja od dłuższego czasu przeżywała kryzys i w związku z tym w Europie zastanawiano się kto ewentualnie może przejąć kontrolę nad tym terytorium. W wyniku zerwania stosunków dyplomatycznych między Rosją i Turcją, zachodziła groźba ewentualnej wojny, którą zapewne wygrałaby Rosja. Tym samym wzmocniłaby swoją i tak już silną pozycję. Nie mogły na to pozwolić mocarstwa europejskie, które rozpoczęły działania dyplomatyczne zmierzające początkowo do zachowania równowagi sił w tym regionie.

Dla właściwego ukazania wpływu rewolucji na stosunki w Europie, niezbędne jest przeanalizowanie stanowiska poszczególnych mocarstw wobec problemu greckiego. Najbardziej przeciwna jakiejkolwiek interwencji na rzecz Greków była metternichowska Austria, która w myśl legitymizmu Świętego Przymierza była przeciw rewolucji . Robert Castlereagh, angielski minister spraw zagranicznych, był przeciwny wszelkiej rosyjskiej interwencji w Turcji, gdyż ta uderzałaby w brytyjskie interesy gospodarcze . Także Francja nie chciała zrywać stosunków z Konstantynopolem, ponieważ zainteresowana była konkurencją handlową z Anglią .

W takich warunkach doszło do kongresu w Weronie na jesieni 1822 roku, gdzie Metternich próbował załagodzić sytuację . Udało mu się powstrzymać Rosję od wojny z Turcją. Podobne stanowisko zajęła Anglia. Ostatecznie kongres, mimo starań samych Greków, robionych nawet za pośrednictwem papieża, oficjalnie sprawy nie poruszył .

Tymczasem powstanie greckie przeżywało kryzys. Turcy mścili się za klęski zadawane im przez greckich korsarzy. W kwietniu 1822 roku doszło do jednej z najkrwawszych trage...