ROZWÓJ GRAFOMOTORYKI I JEJ ZABURZENIA
ORAZ SPOSOBY USPRAWNIANIA
Wyjaśnienie pojęcia grafomotoryka
Grafika – zapis
Motoryka – zdolność wykonywania różnych czynności ruchowych
I ROZWÓJ GRAFOMOTORYKI
Okresem przygotowawczym do rysowania i pisania jest okres tzw. bazgrot. Około drugiego roku życia dziecko stawia kropki stukając ołówkiem, robi nieregularne ruchy koliste. Później pojawiają się linie poziome, a następnie pionowe. Dziecko zachęcone przez dorosłych, zmierza do narysowania konkretnego przedmiotu, lecz jego możliwości techniczne są jeszcze niewielkie. Dopiero trzylatek rysuje koło, to znaczy coś w rodzaju zamkniętej linii. Następnie rysuje skrzyżowane linie poziome i pionowe.
Czterolatek rysuje coś w rodzaju prostokąta i kwadratu. Nie planuje rysunku, dopiero po fakcie mówi, co narysował. Natomiast to, co pragnie narysować najczęściej jest mało podobne do przedmiotu. Sześciolatek umie rysować już na określony temat, stara się odwzorować litery drukowane i pisane.
Nauka pisania szlaczków poprzedzana jest ćwiczeniami w pisaniu motywów szlaczków, które zawierają w sobie wszelkie możliwe elementy liter: koła, pętle, łuki, kreski. Przy tym ćwiczą one płynność ruchów ramienia i dłoni: w prawo, w lewo, w dół, w górę(załącznik nr 1 i 2)
II ZABURZENIA GRAFOMOTORYKI
W okresie pięciu, sześciu lat życia zaczynają pojawiać się różnice indywidualne. Jedne rysunki są bardzo ubogie, schematyczne, inne bogate w szczegóły, pięknie pokolorowane. U tych samych dzieci szlaczki i litery są kanciaste, nie mieszczą się w liniaturze lub są bardzo ładne, staranne, podciągane od linii do linii. Różnice takie zależą od wielu czynników:
- ogólnego rozwoju umysłowego dziecka
- doświadczeń w rysowaniu
- ogólnej sprawności ruchowej
- rozwoju elementarnych funkcji percepcyjno – motorycznych zaangażowanych w czynności rysowania.
Dziecko z zakłóceniami funkcji wzrokowych odznacza się małą pomysłowością, chętnie „ściąga” od kolegów, rozwiązując ten sam temat na znacznie niższym poziomie. Dzieci te nie lubią rysować „z pamięci”, natomiast chętnie odwzorowują, kolorują książeczki, kalkują, gdyż rezultat takich prac jest lepszy.
Dziecko z dużym napięciem mięśni palców nadmiernie przyciska ołówek, rysuje linie grube, czasem przedziera papier, co wpływa na estetykę pracy. Linie są krzywe, przedmioty duże, gdyż dziecko nie umie opanować ruchu. Dzieci o małym napięciu mięśniowym również mają problemy z rysowaniem. Kreślą linie nikłe „drżące”, niepewne. Rysują przedmioty małe, których wielkość uniemożliwia umieszczanie szczegółów.
Dzieci leworęczne nie odbiegają intelektualnie od dzieci praworęcznych, mimo to częściej napotykają na trudności w nauce, bo wykazują częściej mniejszą sprawność ruchową rąk. Mają one ograniczoną precyzję ruchów, większą męczliwość ręki, nie nadążają za grupą, zamazują pismo, łamią ołówki. Niepotrzebne przestawianie rąk powoduje nerwice, płacz, ataki złości.
III SPOSOBY USPRAWNIANIA GRAFOMOTORYKI
1.Na rozwój manualny wpływa ogólny rozwój fizyczny dziecka. Nie zabraniajmy, więc mu biegania, wspinania się, czołgania, czy jazdy rowerkiem, „bo się spocisz i zachorujesz”. Bardzo ważnym elementem w nabieraniu płynności ruchów jest samoobsługa dziecka: wiązanie butów, zapinanie guzików. Budowanie, lepienie, majsterkowanie, wycinanie to również baza do usprawniania precyzji rąk.
W procesie przygotowania dzieci do nauki pisania pierwszoplanowe miejsce zajmują metody czynne, polegające na własnym działaniu.
2. Gdy nie wystarczy normalne zachęcanie, gdy dziecko „nie chce słyszeć” o rysowaniu jedynym wyjściem jest organizowanie „zabaw w rysowanie”.
Zaczynamy od najprostszych:
- rysowanie patykiem na piasku,
- mazanie zmoczonym palcem w farbie po papierze,
- odciskanie zamalowanej farbą dłoni, stóp,
- obrysowywanie dłoni i stóp,
- „malowanki – niespodzianki” pod nieobecność dziecka rysuje się coś świecą, dziecko pokrywa farbą kartkę,
- rysowanie wg szablonu.
Przy takich zajęciach dziecko rozluźnia mięśnie, pokonuje lęk i ma wrażenie, że się bawi, a nie rysuje. Można też dziecku zaproponować rysowane wyliczanki ( załącznik nr 3) lub rysowane wierszyki ( załącznik nr 4).
Rysowane wyliczanki i wierszyki powstają etapami: dorosły mówi i rysuje – dziecko patrzy i słucha. Z czasem dziecko samo zaczyna włączać się do zabawy.
3. Ćwiczenia kształtujące prawidłowy uchwyt i regulujące napięcie mięśniowe rąk
Naukę pisania i rysowania należy zacząć od prawidłowego trzymania ołówka, czy kredki. Kolejnym problemem jest regulowanie napięcia mięśniowego. Jeśli dziecko zbyt mocno przyciska ołówek, trzeba uczyć go zwalniać napięcie, kontrolować. Jeśli pokaz poprawnego uchwytu i nacisku nie wystarcza można zrobić nasadkę z modeliny, odciskając palce na niej.
W czasie ćwiczeń dziecko powinno przyjąć postawę stojącą, wtedy napięcie mięśniowe zmniejsza się w sposób naturalny.
4. Ćwiczenia kształtujące nawyki ruchowe związane z kierunkiem pisania.
Od początku wyrabiamy u dziecka kierunek pisania od lewej do prawej strony. Jak utrwalamy te nawyki? – „wskazujemy mu drogę”:
- rysowanie szlaczków rozpoczętych od lewej strony,
- kreślenie linii pionowych (z góry w dół) i poziomych (z lewej do prawej),
- ćwiczenia w rysowaniu okręgów i spirali w obu kierunkach.
5. Ćwiczenia usprawniające koordynację wzrokowo – ruchową.
Są to ćwiczenia grafomotoryczne, w których czynności ruchowe odbywają się pod ścisłą kontrolą wzroku:
- zamalowywanie obrazków
- kalkowanie (załącznik nr 5)
- łączenie kropek (załącznik nr 6),
- rysowanie po śladzie (załącznik nr 7),
- kończenie szlaczków (załącznik nr 8),
- odwzorowywanie rysunków zgodnie ze wzorem (załącznik nr 9).
6. Ćwiczenia ruchowo – słuchowo – wzrokowe
Tym ćwiczeniom towarzyszy muzyka ( piosenka śpiewana podczas rysowania) np.
„Wlazł kotek na płotek”
7. Ćwiczenia rozwijające orientacje w schemacie ciała i przestrzeni:
- nazywanie części ciała,
- orientacja w schemacie ciała: daj lewą rękę, tupnij prawą nogą itp.,
- orientacja w przestrzeni: idź 2 kroki do przodu, do tyłu, na lewo, w prawo,
- ćwiczenia graficzne: zaznacz kreską prawy róg, u góry narysuj zieloną kreskę,
- dyktando graficzne jest najtrudniejszym ćwiczeniem i wymaga doskonałej orientacji przestrzennej.
8. Utrwalenie poprawnego odtwarzania liter
Litery b, p, d, m, n, u są podobne pod względem kształtu, ale inaczej ułożone w przestrzeni.
Ćwiczenia:
- lepienie liter z plasteliny, modelowanie z drutu, wycinanie z papieru,
- wodzenie palcem po liniach wyciętych z papieru ściernego,
- rysowanie liter na tackach z piaskiem,
- układanie wyciętej litery w różnych pozycjach,
- wyszukiwanie w tekście liter,
- segregowanie obrazków z daną literą,
- łączenie litery z wyrazem,
- kojarzenie kształtu litery z nazwą obrazka,
- pisanie litery z komentarzem (piszę d jak dom),
- kalkowanie litery,
- pisanie mylonej litery przez dorosłego dziecku na plecach palcem (tak by czuło ją mocno). Czynność powtarzamy 2, 3 razy następnie dziecko pisze mazakiem na kartce i komentuje.
ZASADY POSTĘPOWANIA Z DZIECKIEM LEWORĘCZNYM
1. Zachowanie prawidłowej postawy przy siedzeniu.
2. Właściwe ułożenie kartki ( górny brzeg wysunięty w prawo – kartka przesunięta w prawo).
3. Prawidłowy sposób trzymania ołówka – tak jak prawą.
4. Światło ma padać z prawej strony.
5. Właściwe ułożenie nadgarstka ( tak jak praworęczne, żadnych kombinacji).
6. Zasada koordynacji obu rąk – pomaganie prawą ręką.
7. Zachowanie kierunku od lewej ku prawej. Najlepiej postawić kropkę, od której strony ma zacząć.
8. Ma siedzieć najlepiej z brzegu, by nie stukało się z innym dzieckiem.
9. Powinno mieć odpowiednie narzędzie do pisania by nie zamazywało się.
10. Przy mocnym napięciu mięśniowym dziecko ma mieć miękki ołówek, cienkopis przy słabym napięciu – twardsze ołówki.
LITERATURA:
1. Maria Dmochowska – „Zanim dziecko zacznie pisać”
2. Maria Bogdanowicz – „Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym”
3. Hanna Nartowska – „Różnice indywidualne, czy zaburzenia rozwoju dziecka przedszkolnego”
4. Wanda Szumu – „Rysowane wierszyki”
ZAŁĄCZNIK NR 6
ZAŁĄCZNIK NR 7
ZAŁĄCZNIK NR 8
ZAŁĄCZNIK NR 9
KOMENTARZ
Pomysł na powyższy temat zrodził się z dwojakiej potrzeby. Otóż wielokrotnie w swojej długoletniej praktyce spotkałam się z pytaniami rodziców:, co robić, gdy dziecko brzydko pisze, kiedy myli litery, kiedy pisze litery lustrzane, koślawo, nie dociąga do linii. Oczywiście udzielałam rad. Jednocześnie z drugiej strony zastanawiał mnie fakt, że dopiero, gdy dziecko zacznie pisać litery, rodzic zauważa, że jest coś nie tak z jego zdolnościami manualnymi.
W swoim referacie krótko skupiłam się na fazach rozwoju manualnego, a mocno podkreśliłam te czynności, które wspomagają tę sprawność, zanim dziecko zacznie pisać.
Część teoretyczną przeplatałam z praktyczną, co bardzo ożywiło szkolenie i budziło zainteresowanie rodziców, gdyż wczuwanie się w rolę dziecka wcale nie jest łatwe. Wszystkie materiały wykazane w załącznikach rodzice ćwiczyli wraz ze mną.
Dużym zainteresowaniem cieszyły się rysowane rymowanki i wierszyki.
Kiedy po szkoleniu usłyszałam komentarz typu: „nie wiedziałam, że zapinanie guzików, czy wiązanie buta ma coś wspólnego z pisaniem”, stwierdziłam, że osiągnęłam cel, że warto było poświęcić czas.
magda.wer