1.Prawa a wolności jednostki.
Prawa człowieka to wartości o charakterze filozoficznym, religijnym, politycznym i etnicznym; postulaty moralne mające swe źródło w systemie wartości właściwym dla człowieka żyjącego w określonym miejscu i czasie, będące wyrazem rozwoju i samorealizacji jednostki; są to uprawnienia, które przysługują jednostce niezależnie od jej przynależności państwowej i statusu społecznego. Podstawą jest wyłącznie fakt, że jest on człowiekiem. Są to wszystkie uprawnienia jednostki, które decydują i określają ich zakres niezależności i zdolności do samorealizacji. Są to wszystkie uprawnienia, które przysługują jednostce podlegające jurysdykcji danego państwa.
Prawa człowieka w znaczeniu podmiotowym.
Prawo przysługujące jednostce wobec państwa, a także wobec innych jednostek, wynikające z norm prawnych ustanowionych dla ochrony wartości o podstawowym znaczeniu dla rozwoju jednostki. Prawa człowieka w znaczeniu przedmiotowym.
Norma prawna, która jest źródłem prawa w znaczeniu podmiotowym poddaje jednocześnie pod ochronę prawa podmiotowego wartości o podstawowym znaczeniu dla rozwoju i funkcjonowania społeczeństwa.
Prawa człowieka a prawa obywatela.
Prawa człowieka to prawa przysługujące każdemu człowiekowi bez względu na jego przynależność państwową czy pozycję społeczną. Podstawą jest wyłącznie fakt, że jest on człowiekiem. Są to te wszystkie uprawnienia jednostki, które decydują i określają ich zakres niezależności i zdolności do samorealizacji.
Prawa obywatela to uprawnienia obywatela danego państwa wynikające z prawa w znaczeniu przedmiotowym i służących do ochrony interesów tego obywatela. Nakładają one na państwo określone obowiązki zapewniające i umożliwiające obywatelowi korzystanie z przyznanych mu uprawnień.
Na płaszczyźnie człowiek a obywatel różnica sprowadza się do istnienia po stronie obywatela danego państwa pewnego katalogu dodatkowych praw, środków ochrony, jak również nałożonych obowiązków nie dostępnych dla człowieka nie będącego obywatelem tego państwa i przebywającego na terytorium tego państwa.
Wolność jest to możność postępowania według własnej woli zainteresowanej osoby, a więc możność wyboru różnego postępowania. W przypadku wolności jej zakres nie wynika z prawa w znaczeniu przedmiotowym. Obowiązujące prawo ustanawia wyłącznie granice wolności. W przypadku ograniczenia wolności to nie jednostka musi podać podstawę prawną dla jego ograniczenia, a właściwy organ państwowy, którego działanie powoduje skutek powstania jego ograniczenia.
Różnice pomiędzy prawami i wolnościami obywatelskimi dzielą te ostatnie na wolności osobiste i polityczne, w zależności czy chodzi o sferę życia prywatnego, czy publicznego. Wolności osobiste przysługują wszystkim jednostkom, bez względu na ich przynależność państwową, natomiast wolności polityczne zastrzeżone są tylko dla obywateli danego państwa.
2.Prawa podstawowe a prawa konstytucyjne.
Prawa konstytucyjne to te uprawnienia, które wyrażone zostają w konstytucji. Poza bezpośrednio wyrażonymi w konstytucji zalicza się również te, które wynikają z norm konstytucyjnych, a artykułowane są w związku z działaniem sądów i innych organów – w szczególności tych, które powołane zostały do orzekania o zgodności norm prawnych z konstytucją.
W przypadku praw konstytucyjnych utożsamiane są niekiedy z prawami podstawowymi, które w największym stopniu dotyczą ochrony istotnych interesów obywateli. O tym, że prawo ma charakter podstawowy nie decyduje nazwa ani miejsce umieszczenia tego prawa, lecz szczególna treść w nim wyrażona. Pod pojęciem praw podstawowych rozumie się takie uprawnienia jednostki, którym przyznaje się moc wyższą od pozostałych. Będą to więc takie prawa podmiotowe, których jednostkę traktować się będzie jako podmiot zespołu praw.
3.Generacja praw jednostki.
Prawa pierwszej generacji są to prawa obywatelskie i polityczne sformułowane na przełomie wieków VIII i IX pod wpływem koncepcji liberalnych, a następnie zawarte w szeregu konstytucji oraz w Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966r.
Prawa drugiej generacji powstały pod wpływem koncepcji socjalistycznych i obejmują prawa o charakterze gospodarczym, socjalnym i kulturalnym. Występują w konstytucjach różnych państw od czasu zakończenia I wojny światowej. Formułuje je również Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 1966r.
Prawa trzeciej generacji zwane inaczej prawami solidarnościowymi lub kolektywnymi. W ich przypadku trudniej jest powiązać je z określoną doktryną. Ukształtowały się w latach 70-tych XX wieku. W odróżnieniu od praw dwóch poprzednich generacji nie mamy do czynienia z prawami przysługującymi jednostce, ale z prawami przysługującymi grupom społecznym.
5.Teoria statusów a klasyfikacja praw jednostki.
Teoria statusów ujmowała pozycję jednostki wobec państwa w oparciu o status:
A/ pasywny – polegający na podporządkowaniu jednostki państwu,
B/ aktywny – pozwalający jednostce brać udział w kształtowaniu woli państwa,
C/ pozytywny – upoważniający jednostkę do świadczeń ze strony państwa i korzystania z jego instytucji,
D/ negatywny – zapewniający jednostce sferę wolna od ingerencji ze strony państwa.
Kategorie praw jednostki:
A/ prawa ochronne wobec państwa związane ze statusem negatywnym służące jednostce do obrony wobec władzy państwowej,
B/ prawa związane ze statusem aktywnym zapewniają jednostce udział w życiu państwowym,
C/ prawa związane ze statusem pozytywnym rodzą roszczenia jednostki do określonego zachowania się państwa, a zwłaszcza do określonych świadczeń.
7.Prawo do podmiotowości prawnej.
Prawo człowieka w znaczeniu podmiotowym to roszczenia prawne służące do ochrony interesów człowieka (jednostki zbiorowej) w drodze procesowej – prawo przysługujące jednostce wobec państwa, a także wobec innych jednostek, wynikające z norm prawnych ustanowionych dla ochrony wartości o podstawowym znaczeniu dla rozwoju jednostki i funkcjonowania państwa.
8.Prawo do niedyskryminacji.
W koncepcji prawno – naturalnej, która uznaje, że prawa i wolności przysługując jednostce z tego tylko faktu, że jest człowiekiem, istnieje zapis mówiący o równości i zakresie dyskryminacji – każdy człowiek rodzi się równy wobec prawa (art..1.). Tworzy się klauzule antydyskryminacyjne – nie można dyskryminować kogokolwiek z jakichkolwiek przyczyn, co nie oznacza jednakowości jednostek (art.2.).
12.Pojecie praw socjalnych.
Prawa społeczne (socjalne) są to te uprawnienia jednostki, które służą zaspokojeniu określonych potrzeb bytowych jednostki zarówno w sferze fizycznej jak i bytowej.
13.Pojecie praw osobistych.
Prawa cywilne (osobiste) obejmują prawa zapewniające jednostce określony zakres wolności i zdolności do działania. Chronią one nie tylko przed ingerencjami ze strony państwa, ale również i innych osób lub grup. Korzystanie z nich nie należy od bardziej pasywnego czy aktywnego zachowania się jednostki w sprawach publicznych.
14.Pojęcie praw politycznych.Prawa polityczne to te uprawnienia jednostki, które gwarantują jej możliwość aktywnego udziału w rządzeniu państwem. Prawo określające partycypację jednostki w kształtowaniu woli, polityki państwa. Gwarantuje udział w instytucjonalizowanych formach wpływu na kształtowanie polityki państwa oraz wolności o charakterze politycznym, czyli tych uprawnień tej sfery możliwego działania, która umożliwia wpływ na podejmowanie określonych decyzji (wolność prasy, zgromadzeń, zrzeszania się, demokracji, sztuki, nauki).17.Prawa dotyczące egzystencji człowieka.
Prawa egzystencjalne:
1. Prawa związane z egzystencją fizyczną człowieka:
- prawo do życia
- prawo do integralności fizycznej i psychicznej
- prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego
- zakaz więzienia za długi
Pakty te nie zawierają zasady zapewnienia minimum egzystencji materialnej – art. 17 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.
2. Prawa związane z egzystencją psychiczną człowieka:
- wolność sumienia, wyznania , religii, światopoglądu, myśli i wyrażania poglądów
3. Prawa związane z egzystencją prawną człowieka:
- prawo do osobowości prawnej
- zakaz niewolnictwa
- zakaz pracy przymusowej
- prawa dzieci
- prawo do nazwiska
- prawo do obywatelstwa
18.Prawno naturalna koncepcja praw jednostki.
Koncepcje prawno – liberalne uznają, że prawa i wolności przysługują jednostce z tego tylko faktu, że jest człowiekiem. Jako jednostka rodzi się wolna i równa. Cechy koncepcji:
A/ pierwotność praw człowieka w stosunku do praw stanowionych przez państwo. Możliwe jest potwierdzenie praw naturalnych w prawie pozytywnym.
B/ przyrodzoność praw i wolności człowieka staje się odrębnym bytem człowieka. Nie państwo nadaje prawo, ani społeczność, lecz to, że jest się człowiekiem.
C/ niezbywalność praw – praw nie może pozbawić nikt – ani państwo, ani inna jednostka.
D/ nienaruszalność praw – prawa nie mogą być naruszone.
E/ integralność praw (współzależność) – prawa występują jako system, który może być realizowany łącznie.
F/ niepodzielność praw – nie można ograniczyć korzystania z praw – rozdzielenie praw powoduje, że system prawa jest fikcyjny.
G/ integralność ochrony – w zakresie wszystkich praw przyznanych człowiekowi może się ubiegać o stosowną ochronę prawną.
H/ równość i zakaz dyskryminacji – każdy człowiek rodzi się równy wobec prawa. Tworzy się klauzule antydyskryminacyjne – nie można dyskryminować kogokolwiek z jakichkolwiek przyczyn.
19.Liberalna koncepcja praw jednostki.
W koncepcji liberalnej o prawach i wolnościach oraz ich treści decyduje władza suwerenna; priorytetem jest treść prawa stanowionego, uchwalonego w odpowiedniej procedurze. Najważniejszym aktem jest konstytucja. Prawa i wolności służą zagwarantowaniu jednostce swobody działania, a jednocześnie ograniczeniu ingerencji państwa. Jednostka ma być pozostawiona sama sobie. Podstawowe wartości koncepcji: bezwzględne prawo do posiadania i własności, wolność podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej, swobodna konkurencja, wolność słowa, wyznania i religii oraz wolność zrzeszania się. Wolność to możność czynienia tego wszystkiego, co nie szkodzi innemu. Dotyczy to samoograniczenia się jednostki.
20.Koncepcja praw człowieka w socjalnym państwie prawnym.
W myśl tej koncepcji prawa jednostki nie mogą mieć za zadanie tylko ochrony przed ingerencjami państwa w stosunki społeczne i w sferę swobody człowieka. Zadaniem państwa staje się kierowanie procesami rozwoju społecznego i zapewnienie sprawiedliwego podziału jego efektów. Nie czyni ono tego jedynie przy pomocy środków tradycyjnych (nakazy, zakazy), ale ma do dyspozycji szeroki wachlarz możliwości, aby kierować motywacją jednostek korzystając z przysługujących im praw (podatki, subwencje). Prawa i wolności staja się środkami działania państwa, celami których wykonaniem zajmuje się państwo. Prawa nie mogą być traktowane jako podstawa roszczeń, z którymi może wystąpić jednostka, lecz szczególnego rodzaju obowiązki ciążące na państwie.
21.Źródła praw jednostki w prawie międzynarodowym.
Zakres pojęcia źródeł prawa międzynarodowego obejmuje:
1. Umowy międzynarodowe:
A/ umowy o charakterze ogólnym – dotyczą szerokiego katalogu praw jednostki:
- umowy ogólnoświatowe (globalne) – Karta Narodów Zjednoczonych, Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych.
- Umowy regionalne – Europejska Konwencja Praw Człowieka
B/ umowy o charakterze szczegółowym – konwencje uchwalone w celu ochrony tylko pewnej kategorii praw jednostki lub grupy ludzi:
- konwencje mające zakres ogólnoświatowy – UNESCO
- konwencje regionalne
- umowy międzypaństwowe
2. Zwyczaj międzynarodowy – ma zastosowanie w przypadku spraw dotyczących państw nie będących stronami umów międzynarodowych regulujących prawa jednostki (zakaz ludobójstwa, niewolnictwa, dyskryminacji rasowej, tortur itp.).
3. Zasady ogólne prawa międzynarodowego uznane przez narody cywilizowane.
22.Źródła praw jednostki w prawie wewnętrznym.
Krajowy system praw i wolności:
1. konstytucje – tworzą bazę dla ustawodawstwa
2. ustawy żadna norma ustawowa nie może być sprzeczna z konstytucją.
23.Zakres obowiązywania norm prawnych dotyczących praw jednostki.
Uniwersalny zakres obowiązywania norm prawnych dotyczących praw jednostki dotyczy sfery:
- podmiotowej – zawarte w nich prawa posiada każdy człowiek
- przedmiotowej – służą do ochrony każdego dobra, które przyczynia się do spełnienia godności osobowej (prawa obywatelskie, polityczne, gospodarcze, społeczne, kulturalne).
- czasowej – opiera go ina zasadzie, ze prawo nie działa wstecz.
- terytorialnej – zagwarantowane prawa obowiązują niezależnie od terytorium, na którym jednostka przebywa.
24.Konflikty między prawami podstawowymi.
Wyróżnia się dwa rodzaje konfliktów:
1. Kolizja – w tej samej sytuacji różne jednostki powołuje się dla ochrony swoich praw i interesów na różne przysługujące im prawa. Sposoby (zasady) rozstrzygania kolizji praw i wolności:
- należy przyznać pierwszeństwo w oparciu o rangę ograniczeń praw jednostki w systemie prawa,
- powinno się przyznawać pierwszeństwa prawu mniej ograniczonym,
- zwycięża charakter ograniczeń, jeżeli jest on wystarczająco określony w konkretnym akcie, to nie ma potrzeby sięgania do pozostałych.
2. Konkurencja – w jednym przypadku ten sam podmiot może powołać się dla ochrony swoich praw na różne przysługujące mu prawa.
25.Horyzontalne obowiązywanie praw jednostki.
Horyzontalne obowiązywanie praw jednostki – obowiązywanie ich w stosunkach między osobami fizycznymi albo osobami fizycznymi a osobami prawnymi prawa cywilnego.
Płaszczyzna wertykalna (pionowa) – między jednostką a państwem – prawa jednostki powstały przede wszystkim po to, aby chronić jednostkę przeciwko ingerencjom ze strony państwa.
Płaszczyzna horyzontalna (pozioma) – między osobami fizycznymi (prawnymi) dochodzi do różnego rodzaju konfliktów, których rozstrzygniecie opiera się na przysługujących każdemu z tych podmiotów zespołowi praw i wolności.
Bezpośrednie horyzontalne obowiązywanie polega na przyjęciu określonych praw i wolności jednostki ( w porządku krajowym konstytucji) stanowiące obiektywne zasady wiążące podmioty stosunków cywilno – prawnych.
Pośrednie względne obowiązywanie – przyjmuje się, że prawa i wolności jednostki mają charakter klauzul generalnych i należy je traktować jako wartości pomocne przy interpretacji i wykładni norm prawa cywilnego.
26.Gwarancje praw jednostki.
Gwarancje praw jednostki to czynniki i środki, które służą zapewnieniu realizacji praw i wolności jednostki.
Gwarancje prawne wynikają z norm prawa pozytywnego.
Gwarancje pozaprawne wnikają z różnego rodzaju zasad określających charakter państwa.
Gwarancje materialne mają na celu zapewnić egzystencję jednostce obejmujące sferę życiową i duchową.
Gwarancje formalne to gwarancje instytucjonalne – czyli całokształt środków i instytucji, które zostały stworzone przez państwo w celu realizacji i ochrony praw i wolności jednostki:
- pośrednie – pozwalają oddziaływać na funkcjonowanie państwa, a tym samym realizację praw i wolności jednostki (partie polityczne, trójpodział władzy),
- bezpośrednie – pozwalają do indywidualnego wykorzystania środków ochrony (skarga konstytucyjna).
27.Ochrona praw jednostki.
Ochrona praw jednostki to ogół środków, instytucji i procedur oraz działalność mająca na celu zapewnienie i realizację praw i wolności jednostki. Ochrona może mieć charakter:
- prewencyjny – działania podjęte przed dojściem do naruszenia prawa lub wolności lub zmniejszenie niebezpieczeństwa ich naruszenia.
- represyjny – działania podjęte po dojściu do naruszenia prawa lub wolności.
30.Zagrożenia i naruszenia praw jednostki.
Zagrożenia praw jednostki – czynniki ograniczające całkowicie możliwości ich realizacji lub realizację w mniejszym lub większym stopniu utrudniające. Mają charakter potencjalny – pewne stany, które w odpowiednim czasie nie są regulowane w sposób prawem przewidziany lub nie są objęte ochroną mogą prowadzić do powstania naruszeń.
Naruszenia praw jednostki – występuje wówczas, gdy jakiś podmiot całkowicie lub częściowo ogranicza możliwość ich realizacji działając w sposób niezgodny z prawem. Każda sytuacja faktyczna (prawna), w wyniku której dochodzi do całkowitego lub częściowego wyłączenia lub ograniczenia możności realizacji praw i wolności jednostki.
Pojecie i rodzaje naruszeń praw człowieka.
Naruszenie faktyczne – musi mieć charakter realny i obiektywny, bezpośredni.
Naruszenie prawne – musi wkraczać w sferę obowiązków, może przyjmować postać czynną lub bierną.
35.Klauzule ograniczające prawa i wolności człowieka.
Ograniczony zakres obowiązywania norm prawnych dotyczy limitowania cech podmiotowych, przedmiotowych, czasowych i terytorialnych:
- czasowej – opiera się na zasadzie, ze prawo nie działa wstecz.
- terytorialnej – systemy regionalne ochrony, systemy ponadnarodowe (Unii Europejskiej).
39. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka.
PDPCz nie ma mocy obowiązującej w znaczeniu norm prawa międzynarodowego. Jej istota zawiera się w nałożeniu na państwa zobowiązań moralno-politycznych by respektowały postanowienia Deklaracji. Jej zasady powinny spełniać rolę dyrektyw dla działalności prawotwórczej poszczególnych państw. Deklaracja wywarła duży wpływ nie tylko na prawo wewnętrzne różnych krajów – zwłaszcza na konstytucje – ale także i na konwencje dotyczące praw jednostki, np. Konwencja Międzynarodowej Organizacji Pracy oraz inne źródła prawa międzynarodowego, np. Karta Jedności Afrykańskiej. Dzięki temu, że jej postanowienia były włączone do konstytucji i do aktów prawa międzynarodowego, zyskiwały one w sposób pośredni moc wiążącą.
40. Sposoby realizacji praw jednostki w Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych oraz w Pakcie Praw Gospodarczych, Społecznych i Politycznych.
PPOiP nakłada na państwa- strony obowiązek przestrzegania i zagwarantowania wszystkim osobom podlegającym ich jurysdykcji praw uznanych w niniejszym Pakcie. Państwa mają obowiązek uczynić to niezwłocznie po ratyfikacji Paktu. PPOiP określa sposoby realizacji zawartych w nim praw uznając za podstawowy z nich ustanawianie aktów prawa wewnętrznego odpowiedniej treści.
PPGSiK – każde z państw-stron niniejszego Paktu zobowiązuje się podjąć odpowiednie kroki indywidualne w ramach pomocy i współpracy międzynarodowej w szczególności w dziedzinie gospodarki i techniki wykorzystując maksymalnie dostępne środki w celu stopniowego osiągnięcia pełnej realizacji praw uznanych w niniejszym Pakcie. Pastwa odmiennie niż w przypadku PPOiP nie muszą zagwarantować praw zawartych w PPGSiK niezwłocznie po jego ratyfikacji. Mogą to czynić stopniowo i mają jedynie obowiązek podjąć działania zmierzające w tym kierunku.
41. System ochrony praw jednostki w Pakcie Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych.
Rada Bezpieczeństwa organ Narodów Zjednoczonych – każde państwo-strona PPGSiK powinno składać jedno sprawozdanie ogólne co 5 lat. Nowe państwa-strony PPGSiK winny złożyć pierwsze sprawozdanie ogólne w ciągu 2 lat od ratyfikacji przez nie Paktu. Art. 18 PPGSiK upoważnia Radę do zawierania z organizacjami wyspecjalizowanymi ONZ porozumień dotyczących sprawozdań składanych przez nie Radzie z postępu dokonanego w dziedzinie realizacji postanowień Paktu i należących do zakresu ich działalności. Ponadto może ona przekazać Komisji Praw Człowieka w celu zbadania i udzielenia zaleceń ogólnych lub dla informacji przekładane okresowo przez państwa-strony Paktu sprawozdania dotyczące praw jednostki opracowane przez organizacje wyspecjalizowane ONZ zgodnie z postanowieniami art. 18 PPGSiK.
42. System ochrony praw jednostki w Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych.
Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych zawiera stosunkowo rozbudowany system kontroli obejmujący:
1. Sprawozdania państw – jest obowiązkowa dla państw stron Paktu.
2. Skarga państwa - jest fakultatywna.
3. Petycje indywidualne – są fakultatywne.
Do sprawowania wszystkich trzech funkcji kontrolnych utworzono specjalny organ – Komitet Praw Człowieka – składa się z 18 członków obywateli państw sygnatariuszy Paktu. Powinni być ludźmi o wysokim poziomie moralnym i uznanej kompetencji w dziedzinie praw człowieka. Członkowie Komitetu nie reprezentują rządów, są wybierani spośród kandydatów zgłaszanych przez poszczególne państwa. Strony Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych na posiedzeniu państw – stron zwołanym przez Sekretarza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych zobowiązane są przedkładać Sekretarzowi Generalnemu ONZ sprawozdania na temat środków przedsięwziętych przez nie w celu realizacji praw zawartych w PPOiP oraz postępu dokonanego w dziedzinie korzystania z tych praw. Wszystkie sprawozdania Sekretarz generalny ONZ przekazuje Komitetowi Praw Człowieka w celu rozpatrzenia. Każde państwo powinno złożyć pierwsze sprawozdanie w ciągu roku, następne co 5 lat oraz na każde wezwanie Komisji.
Petycja indywidualna w PPOi P
Instytucję tę reguluje nie sam Pakt, ale osobny Protokół Opcyjny do niego. Przesłanki materialne petycji:
- zasada subsydiarności oznacza, że z petycją można wystąpić dopiero po wykorzystaniu wszystkich dostępnych wewnętrznych środków zaradczych,
- zakaz kumulacji – ta sama sprawa nie może być już ...
eterno17