STATUTY LITEWSKIE
· ujednolicenie prawa
· przystosowanie do zmieniających się warunków społ.-polit.
· powołanie komisji prawników kierowanej przez kanclerza wielkiego litewskiego Olbrachta Gasztołda.
I Statut Litewski, 1529
· ułożony w 1522 r.
· zatwierdzony przez K. Wielkiego 29.09.1529 na sejmie w Wilnie
· z czasem nazywany Kodeksem Gasztołda
· 13 rozdziałów, 244 artykuły
· podział na księgi:
- I ks. – prawo publiczne;
- II ks. – pr. procesowe;
- III ks. – pr. rodzinne i spadkowe;
- IV ks. – pr. karne i zobowiązań;
- V ks. – formuły pr. procesowego i materialnego -> dot. prawa rzeczowego.
· język ruski (1530 – przekład na łacinę, 1532 – na polski)
· miks prawa rzymskiego, zwyczajowego litewskiego i ruskiego oraz prawo polskie i saskie
Nie odnosił się do miast, które nie były lokowane na pr. niemieckim
1538 – rewizja (oprawiono, uzupełniono braki)
- żądano wydrukowania;
- żądano przyłączenia przywilejów ziemskich.
1551 – Zygmunt August powołuje 10 os. komisję rewizyjną, „ciało martwe”, gdyż król sam siebie nie chciał ograniczać nowymi przepisami
ok. 1558 – II komisja: m.in.
-kanclerz Mikołaj Radziwiłł Czarny,
-marszałek Ostafi Wołłowicz,
-humaniści Piotr Rojzjusz i Augustyn Rotundus (Mielecki).
II Statut Litewski, 1566
· projekt w 1561, poprawki.
· wprowadzony przywilejem Z. Augusta 1 lipca 1566
· 14 rozdziałów, 368 art.
· znaczna zmiana ustroju państwa
· w jego treści znalazły się:
-przywilej ziemski z 1551r (zawierał przywilej wileński, wprowadzenie sejmików na Litwie…),
-sądy – rozwiązania prawne,
-testamenty (XVIII rozdz.).
· tekst urzędowy w jęz. ruskim
· Charakterystyka:
§ charakter konstytucji
§ regulacja kompetencji organów p.
§ najwyższa władza – wielki książę
§ ograniczenie wł. hospodarza (jak w Polsce) – bez zg. sejmu nie mógł wypowiadać wojny ani zawierać pokoju, nakładać podatków i stanowić prawa.
§ nabyte tytuły, prawa etc zostały potwierdzone
§ ustalono urzędy wyłącznie szlacheckie
§ zakaz piastowania urzędów i posiadania dóbr w WKL przez cudzozimnców (przeciwko Polakom)
§ wprowadzał sądy ziemskie i podkomorskie (wł. sądown. u szlachty)
§ wprowadzono równe podleganie regulacjom przez wszystkich (ale nie równość wobec prawa)
§ prawo materialne- instytucje rzymskie -> nieograniczona własność, ograniczenie prawa kaduka (spadek bez dziedziców)
§ prawo karne – zlikwidowano zbiorową odpowiedzialność rodziny przestępcy, zakaz karania poniżej 14 roku życia
· obowiązywanie : na Wołyniu, w Kijowszyźnie, na Bratławszczyźnie -> jako statut wołyński
· na Ukrainie nie został spisany, zaczęto stosować dopiero III Statut.
1569 – zbliżenie państw, unia lubelska. Nie doszło do unifikacji.
Powołanie kolejnej komisji do rewizji Statutu – uzgodnienie ustroju wewnętrznego Wielkiego Księstwa z postanowieniami unii.
III Statut litewski, 1588
· zatwierdzony na sejmie konwokacyjnym 16.01.1588 przez Zygmunta III Wazę
· 14 rozdziałów, 488 art.
· dołączono akt konfederacji wa-wskiej
· wpływ pr. polskiego i, choć występowały odrębności (np. proces litewski był inny), wydany bez zmian drukiem przez księcia Lecha Sapiechę
· druk po rusku, 1614 – po polsku
· obowiązywał do ok. 1840 roku
· wyłączność terytorialna obowiązywania nawet co do cudzoziemców
· możliwość posługiwania się prawem rzymskim
· Zmiany w prawie sądowym:
§ upowszechnienie kary śmierci,
§ zasada odpowiedzialności karnej (na korzyść oskarżonego, ograniczona odpowiedzialność do lat 16),
§ prawo do wyznaczenia sobie zastępcy procesowego,
§ przy egzekucji sąd miał być przychylny dla ubogich, sierot,
§ likwidacja resztek odpowiedzialności karnej,
§ przewidywał luki w prawie (sąd miał kierować się bliższą sprawiedliwością, własnym sumieniem, przykładem inszych praw chrześcijańskich czyli prawem rzymskim).
wisiena89