prawo cywilne część ogólna-notatki.doc

I. Prawo publiczne i prawo prywatne

–         prawo prywatne reguluje stosunki między autonomicznymi pod­miotami, którym przysługują własne, prawnie chronione, sfery interesów ma­jątkowych i niemajątkowych (osobistych);

*        autonomiczność raczej niż równorzędność, która wyraża się w braku władczego pod­porządkowania;

*        relacje między osobami fizycznymi, ale i prawnymi;

*        swoboda stron nie jest nieograniczona, gdyż prawo prywatne wskazuje ogólne granice autonomii ze względu na interes drugiej strony czy interes powszechny;

*        autonomiczność nie musi oznaczać równorzęd­nego usytuowania podmiotów względem siebie, gdyż czasem przepisy chronią stronę słabszą (np. konsumenta), dla realizacji zasady sprawiedliwości;

*        autonomiczna pozycja podmiotów uzupełniana przez tryb rozstrzygania sporów i sposób stosowania sankcji → z ich inicjatywy, przez niezależny od organów państwowych sądy (lub przez powołane przez strony sądy polubowne);

→     tak samo egzekucja;

–         prawo publiczne reguluje stosunki prawne, w których co najmniej po jednej stronie występuje organ państwa lub organ samorządu terytorial­nego albo innej organizacji powołanej z mocy prawa do realizacji interesów społeczności państwowej lub węższych grup ludności (interesów publicznych);

*        organy te wyposażone w kompetencje władczego kształtowania sytuacji prawnej innych podmiotów;

*        bezpośredni przymus realizowany przez organy państwowe w ra­zie nieposłuszeństwa tym normom;

V. Systematyka prawa cywilnego

Poszczególne działy prawa cywilnego

1.       część ogólna – instytucje i zasady wspólne dla całego prawa cywilnego;

2.       prawo rzeczowe – normy, które wyznaczają bezwzględne prawa podmiotowe (skuteczne wobec wszystkich), a odnoszące się do rzeczy;

3.       prawo zobowiązań – normy regulujące prawa majątkowe o cha­rakterze względnym, skuteczne wobec indywidualnie oznaczonych pod­miotów;

4.       prawo spadkowe – reguluje przejście majątku osoby zmarłej na inne podmioty;

5.       prawo rodzinne – - reguluje stosunki prawne między małżonkami, rodzicami i dziećmi oraz inny­mi krewnymi oraz powinowatymi a także instytucję opieki i kurateli;

6.       prawo na dobrach niematerialnych (prawo własności intelektualnej) – reguluje prawa podmiotowe do oryginalnego, niematerialnego wy­tworu umysłu ludzkiego, mającego wartość majątkową.

→     w szczególności prawa do utworu naukowego, literackiego, artystycznego, wynalazku, wzoru użytkowego, programu komputerowego itp.;

→     w polskim systemie prawnym uregulowana w odrębnej ustawie z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawie z 30.6.2000 r. Prawo własności przemysłowej;

→     dyskusyjne czy powinny być w ramach prawa rzeczowego czy jako odrębny dział → odrębny gdyż z jednej strony wyraźne ograniczenie norm prawa rzeczowego do przedmiotów materialnych oraz z drugiej strony okoliczność, że do prawa bezwzględnych należą również prawa osobiste o niemajątkowej wartości;

Inne wyróżnienia zespołów norm cywilnoprawnych

–         powyższe działy mogą być dodatkowo dzielone w głąb, ale porządkująca funkcja podziały na w/w działy była by zakłócona gdyby do tych działów dodano prawo handlowe, gdyż ono zawiera w sobie normy z różnych działów (części ogólnej, zobowiązań, prawa na dobrach niematerialnych) → dlatego prawo handlowe jest odrębną dyscypliną naukową i dydaktyczną, ale wyróżnioną na innej podstawie niż działy prawa cywilnego;

–         poszczególne działy mają też swoje regulacje szczegółowe, ale nie stanowią one odrębnych działów, np. prawo: wekslowe, czekowe, górnicze, lotnicze, ubezpieczeniowe, łączno­ści, przewozowe itp.;

VI. Zasady prawa cywilnego

Pojęcie

–         w nauce mówi się o zasadach prawa w ogóle jak i o zasadach konkretnego prawa, np. zasadach prawa cywilnego;

–         zasady prawa cywilnego to pewna kategoria norm prawnych, które wyróżniają się ze względu na swoją doniosłość i szczególną rolę na obszarze prawa cywilnego;

*        wskazują one wartości, jakie powinny być realizowane przez normy prawa cywilnego;

*        wyznaczają kierunek działań pra­wodawczych, sposób stosowania prawa (interpretacji), wskazują preferencje w razie kolizji norm prawnych oraz określają granice czynienia użytku z praw podmiotowych;

–         spełnienie norm-zasad jest stopniowalne, natomiast normy o charakterystyce reguł mogą być spełnione albo niespełnione;

–         ich nadrzędnie wiążący charakter nie jest ustalany w sposób arbitralny, ale wymaga szczególnego uzasadnienia, np. w normach konstytucyjnych, międzynarodowych, lub tekstach ustaw zwykłych, na podstawie, których rekonstruowane są te zasady;

Ważniejsze rodzaje norm i przepisów prawa cywilnego

I. Uwagi ogólne

Struktura normy prawnej

–         hipoteza (poprzednik) wskazuje adresata oraz okoliczności zastosowania normy;

–         dyspozycja (następnik) wskazany jest normatywny skutek prawny (nakazane zachowanie się adresata normy);

–         sankcja (wskazanie, jak powinny zachować się organy państwowe w razie niezastoso­wania się adresata do dyspozycji normy) → kwestia sporna czy to trzeci człon, czy część normy sankcjonującej;

*        swoista rola sankcji w prawie cywilnym → ma na celu doprowadzić do zaspokojenia interesu podmiotu stosunku cywilnoprawnego, a funkcje represyjne lub wychowawcze są albo efektem ubocznym albo podporządkowane realizacji celu zasadniczego è dlatego formy reakcji organów państwowych mają bardzo różnorodną postać;

→     dominuje → egzekucja z majątku dłużnika, czasem tylko ustalenie istnienia stosunku prawnego, ważności czynności, przekształcenie treści stosunku prawnego, czasem tylko uznanie prawidłowości;

→     przeważnie stosowane tylko z inicjatywy i w sposób bliżej określony przez samego uprawnionego;

Norma a przepis prawny

–         przepis prawny to samodzielna jednostka redakcyjna, zawarta w aktach normatywnych (artykuły, paragrafy, zdania);

*        dla zrekonstruowania normy z reguły koniecznych jest wiele przepisów poddanych wykładni;

*        jeden przepis może zawierać elementy kilku norm;

→     identyfikowanie normy z przepisem to skrajny pozytywizm prawniczy z XIX w. (nie uwzględniał kontekstu systemowego);

II. Prawo intertemporalne

Uwagi ogólne

–         prawo intertemporalne (międzyczasowe) reguluje kwestie, czy dawna, czy nowa norma znajduje zastosowanie do stosunków prawnych, które powstały przed uchyleniem dawnej normy, a trwają nadal pod rządem nowej nor­my;

*        tradycyjnie problematyka tego prawa postrzegana jest w kategoriach konfliktu przepisów prawnych (nierozróżnianych od norm prawnych) → założenie: uchylony przepis nie obowiązuje, ale mimo to ma w określonym zakresie zastosowanie;

*        wg Radwańskiego → prawo intertemporalne zawiera re­guły, które wskazują, jakim modyfikacjom ulega zakres obowiązywania, i tym samym stosowania dawnych norm ze względu na ustanowienie no­wych;

–         w kc brak wyczerpującego ujęcia reguł tego prawa, a jego podstawą są:

*        art. 3 kc,

*        zespoły przepisów przechodnich wydawanych do konkretnych aktów praw­nych o podstawowym znaczeniu dla prawa cywilnego, głównie do kc (art. XXVI i n. pwkc);

Zasada nieretroakcji

–         ważna uchw. SN z 1996 r., wg którego w ramach nieretroakcji mieści się ochrona praw nabytych a „przepisy intertemporalne powinny być tak tłumaczone, aby osoby uprawnione nie znalazły się w sytuacji dopuszczającej utratę możności dochodzenia prawa tylko na skutek samej zmiany ustawodawczej”;

–         wg tej zasady:

*        zdarzenie powstałe i zakończone pod rządami dawnej ustawy → dawna ustawa;

*        zdarzenia powstałe pod rządami dawnej, ale trwające nadal → dawna ustawa dla określenia konse­kwencji prawnych do czasu wejścia w życie ustawy nowej;

–         zasady tej nie stosuje się:

*        wyraźne brzmienie ustawy – czyli gdy ustawa sama przewiduje skutek retroaktywny (co orzecz. TK mocno ogranicza);

*        cel ustawy – czyli gdy na wsteczne działanie wskazuje rezultat funkcjonalnej (celowościowej) wykładni;

Kolizje norm nieobjętych zasadą nieretroakcji

co gdy zdarzenie powstałe pod rządami dawnej, ale konsekwencje prawne powstały pod nową ustawą → reguły ogólne (oparte na ogólnych założeniach pr. cyw. oraz na szczegółowych posunięciach ustawodawczych):

–         postulat ochrony praw nabytych → sam fakt uchylenia normy nie oznacza wygaśnięcia konkretnych stosunków prawnych i nie ograni­cza zastosowania do nich normy dotychczasowej (np. ciężary realne);

–         gdy norma nowa inaczej reguluje treść stosunku prawnego → o zasięgu czasowym decyduje rodzaj regulowanego stosunku prawnego:

*        którego treść regulowana jest samodzielnie (w oderwaniu od sta­nów faktycznych powodujących jego powstanie, np. prawo własno­ści) → normy nowej ustawy (tzw. zasada bezpośredniego dzia­łania ustawy nowej);

*        którego treść regulują przepisy prawne nierozdzielne z w/w stanem faktycznym (np. umowa sprzedaży) → normy dawniejsze (tzw. dalsze działanie usta­wy dawnej);

→     zastrzeżenia do w/w koncepcji, gdyż:

Ä      za podstawę wyróżnienia przyjmuje się redakcję tylko niektórych kodeksowych przepisów, a stosunki prawne, czasem traktowane jako związane z określonymi typami umów mogą powstawać też z innych zdarzeń prawnych;

Ä      w praktyce tym regułom poddane jest bardzo wąski zakres stosunków i to z przyczyn niedających się na gruncie tej koncepcji wyjaśnić;

→     wg Radwańskiego → lepsze byłoby wyróżnienie stosunków trwałych (ustanawiane na długie okresy) do których zastosowanie miałaby nowa ustawa (argumenty: „lepsze” prawo, stosunkowa łatwość zastosowania ze względu na z reguły periodyczne świadczenia z nimi związane) oraz stosunków, w których czynnik czasu nie stanowi istotnego elementu (ustawa dawna → głównie prawo zobowiązań);

Ä      tak samo analiza przepisów przechodnich do kc oraz orz. TK z 1986 r.;

–         gdy czynność powstała pod rządami dawnej ustawy, ale skutki prawne powstały pod rządami nowej → stosuje się do nich nową ustawę;

*        modyfikacja gdy skutki te związane są z istotą dawnego stosunku prawnego → wtedy stosuje się dawną ustawę (ta zasada ma sprzyjać zachowaniu spójności regulacji danego stosunku prawnego);

–         gdy powyższe reguły nie doprowadziły do rezultatu è reguła interpretacyjna II-giego stopnia – w razie wątpliwości preferencje dla norm usta­nowionych w ustawie nowej;

III. Obowiązywanie norm prawa cywilnego w zasięgu przestrzennym

–         ogólne zasady → normy prawa cywilnego obowiązują na ca­łym terytorium RP, jeżeli co innego nie wynika z treści odpowiednich prze­pisów prawnych lub kompetencji organu stanowiącego;

–         adresatami tych norm są:

...