Schemat wypracowania maturalnego
I. Analiza tekstu epickiego:
1. Epoka literacka:
o główny prąd epoki;
o gatunek utworu:
Ø epos (pisany wierszem, ale zawiera najważniejsze elementy epiki – narratora, wątki, akcję), powieść, nowela, opowiadanie, obrazek.
Ø Rodzaje powieści:
· epistolarna, realistyczna, historyczna, epopeja chłopska, modernistyczna, polityczna, groteskowa, psychologiczna, powieść-parabola, wspomnieniowa, powieść-wywiad.
2. Najważniejsze informacje o autorze;
3. Usytuowanie akcji w całości dzieła:
o początek;
o rozwój akcji;
o scena finałowa;
4. Świat przedstawiony utworu:
o czas zdarzeń;
o czas narracji;
o miejsce zdarzeń;
o sposób kreowania świata przedstawionego:
Ø realistyczny;
Ø groteskowy;
Ø fantastyczny.
5. Wskazanie bohaterów:
o głównych - pierwszoplanowych;
o drugoplanowych;
o epizodycznych.
6. Typ narracji:
o trzecio osobowa – wypowiedź w trzeciej osobie liczby pojedynczej, wszechobecny, wszechwiedzący, obiektywny (przeważnie);
o pierwszoosobowa - wypowiedź w pierwszej osobie liczby pojedynczej, subiektywny, ogląda świat własnymi oczami i wypowiada na jego temat własne opinie.
7. Techniki narracji:
o mowa zależna – Zbigniew powiedział, że mnie kocha;
o mowa niezależna – dialogi, monologi, dosłowne cytaty, np.: A – „Oczep się!”;
o mowa pozornie zależna - przytoczenie myśli i słów bohatera w taki sposób, jakby pochodziły od narratora, lecz z zachowaniem stylu charakterystycznego dla bohatera, np. „ Antek jechał i myślał. O tym jaka ta Aśka jest wstrętna, ale jakie ma ładne warkocze.”
8. Sposób kreacji bohatera:
o o bohaterze informuje narrator;
o poznajemy bohatera poprzez dialogi innych bohaterów;
o poznajemy bohatera przez monologi jego samego.
9. Analiza kreacji bohatera (charakterystyka):
o Kim są?
o Jacy są?
o Jakich dokonują wyborów?
o Czy noszą nazwiska znaczące?
o Co sądzą o nich inni bohaterowie?
10. Przedstawienie fabuły:
o układ zdarzeń;
o związki między nimi
11. Czym są te zdarzenia dla całości utworu:
o fragmentem kluczowy;
o punktem kulminacyjny.
12. Zaobserwować czy tekst jest:
o narracją;
o czy dominują w nim dialogi;
o czy monologi postaci.
13. Cechy języka i styl wypowiedzi.
14. Odszukać środków poetyckich, które mogą kształtować wypowiedź.
15. Określić rodzaju stylizacji:
o archaizacja;
o dialektyzacja;
o elementy gwary ludowej;
o elementy stylu biblijnego;
o groteska.
16. Określić tematykę dzieła i w kontekście całości usytuować fragment.
17. Dokonać całościowej analizy i interpretacji pod kątem podanego tematu.
II. Analiza tekstu lirycznego.
1. Umiejscowić tekst w epoce literackiej:
o umieć powiązać utwór z dominującym w danej epoce nurtem literackim;
o gatunek liryki:
Ø sonet, hymn, pieśń, tren, elegia, epigramat, anakreontyk, wiersz;
2. Najważniejsze informacje o autorze tekstu, sprawdzić, czy tekst w jakikolwiek sposób wiąże się z biografią autora.
3. Zwrócić uwagę na datę powstania utworu, dedykację, przypisy, TYTUŁ.
4. Określić typu liryki:
o bezpośrednia - podmiot liryczny się ujawnia przez czasowniki w 1os. l. poj lub mn., albo przez zaimki, np. mój, nasz itd.;
o pośrednia - pod. lir. nie ujawnia się, jego uczucia poznajemy za pomocą przedstawionej sytuacji;
o wyznania – pod. lir. ujawnia przede wszystkim swoje uczucia (miłości, strachu itd.);
o zwrotu do adresata monolog liryczny skierowany do konkretnego adresata;
o opisowa – opis sytuacji, zjawiska, krajobrazu;
o sytuacyjna – scenka dramatyczna wykorzystująca dialog lub monolog liryczny;
o miłosna – temat to uczucie miłości;
o patriotyczna – temat to uczucia do ojczyzny;
o filozoficzna – refleksje na dany temat (np. istoty życia, przemijania, kondycji człowieka, itd.)
o autotematyczna – rola poezji i poety, kwestie twórczości literackiej.
5. Określić sytuację liryczną:
o wyznanie;
o zwrot do adresata;
o modlitwa;
o polemika.
6. Określić i nazwać podmiot liryczny:
o Kim jest?
o Jakie poglądy reprezentuje?
o W czyim mówi imieniu?
o Jaką przyjmuje postawę?
o Jak się ujawnia?
7. Określić adresata wypowiedzi lirycznej (jeśli istnieje).
8. Zastanowić się nad kompozycją utworu:
o Czy tekst jest wyraźnie podzielony na części (oznaczone cyframi itd.)?
o Czy tekst ma niewydzielone części, które jednak można zauważyć podczas czytania utworu (zmiana tematyki itd.)?
9. Określić tematykę utworu, odczytać jego sens metaforyczny i dosłowny.
10. Określić środki poetyckie oraz zinterpretować je i określić ich funkcję w utworze:
o fonetyczne:
Ø onomatopeja, instrumentacja głoskowa (eufonia – harmonijny dobór dźwięków), rym, rytm, aliteracja (rozpoczynanie sąsiadujących wyrazów od tej samej litery);
o słowotwórcze:
Ø zdrobnienia, zgrubienia, neologizmy;
o składniowe:
Ø inwersja, przerzutnia, anafora, epifora, antyteza (zestawienie zdań przeciwstawnych znaczeniowo), wyliczenie, pytanie retoryczne, wykrzyknienie, apostrofa, inwokacja, powtórzenie, pararelizmy składniowe (powtarzanie tej samej struktury składniowej), anakolut (wypowiedzenie niepoprawne składniowo), polisyndeton (zaczynanie zdania od tego samego spójnika), refren, elipsa (celowe pominięcie jakiegoś elementu wypowiedzi);
o leksykalne:
Ø kolokwializmy, eufemizmy, synonimy, dialektyzmy, regionalizmy, poetyzmy, archaizmy, wulgaryzmy, orientalizmy;
o semantyczne (semantyka – nauka o znaczeniu), inaczej tropy poetyckie:
Ø metafory, ...
Marla102