SŁOWNIK LITERATURY POLSKIEJ – FUTURYZM
Idea futuryzmu rozbłysła w Polsce dopiero po odzyskaniu niepodległości
„Będę ja pierwszym w Polsce futurystą” (J .Tuwim – „Czychanie na Boga” – 1918)
inni:
§ Broniewski
§ Kurek
§ Czechowicz
§ Słobodnik
§ Szenwald
Krytyka gazetowa, dziennikarska nadawała futuryzmowi sens szeroki i mało precyzyjny – stosowano je do poezji w której uwidaczniała się artystyczna śmiałość i aprobata CYWILIZACJI WSPÓŁCZESNOŚCI (Skamandryci)
Europa: 1909 – „Akt założycielski i manifest futuryzmu” – F.T . Marinetti
§ Artystyczne żądania „słowa na wolności” (poezja wyzwolona z rygorów składni)
1912 – futuryzm w Rosji:
§ „EGO-FUTURYŚCI”
§ „KUBO FUTURYŚCI” (szukali nowych założeń poezji – pomysł „jezyka zaumnego” –tj. pozarozumowego.
1913 – wyodrębniły się tendencje związane z „KUBIZMEM POETYCKIM” (przeobrażający lirykę francuską)
1915 – w Zurychu powstaje DADAIZM (najbardziej radykalnie kwestionujący tradycyjne, estetyczne i społeczne podstawy sztuki)
Futuryzm polski – wydawał się spóźniony i wtórny podobnie w innych krajach Europy Wschodniej (Czechach, Węgrzech, Łotwie, Chorwacji, Serbii)à tu tak samo wiązało się to z polityczną odnową życia narodowego.
Potrzeba nowoczesności – zlewanie się wpływów pochodzących z różnych źródeł.
Polski futuryzm to krótki epizod XX lecia
§ w Warszawie futuryzm zainaugurowali A. Stern i A. Wat - luty 1919 – wystąpili ze swoim pierwszym „Wieczorem podtropikalnym urządzonym przez białych Murzynów” – potem podobne imprezy (recytacje wierszy przelatały się ze skandalizującymi sztubackimi żartami)
§ 1920 – wyd. „Gga” – umieścili w nim manifest „Prymitywiści do narodów świata i do Polski” oraz cykl wierszy obrażający polską tradycję i dobry smak.
§ W Krakowie powstało drugie ugrupowanie: klub futurystów „KATARYNKA”
o T. Czyżewski
o B. Jasielski
o S. Młodożeniec (urządzał „pozakoncerty” zwł na UJ)
§ 1921 – obie grupy połączyły się (w Krakowie, Warszawie, Łodzi i Lwowie odbywali poranki, wieczore, bale, poprzedzone hałaśliwą reklamą) zaskakiwali nonszalanckimi ekstrawancjami.
§ 1921 czerwiec – wydali „Jednodniówkę futurystów” – wypełniona manifestami:
o manifestamido narodu polskiego w sprawie natychmiastowej futuryzacji zycia
o w sprawie krytyki artystycznej ( że jest niepotrzebna)
o w sprawie ortografii fonetycznej (kt. przyjeli i stosowali przez pewien czas)
§ „Nuż w bżuchu” (najbardziej obyczajowo zuchwałe wiersze)
§ dominującym stylem futurystycznego działania byłą strategia skandalu sankcjonująca „prowokację”, naruszanie tabu, świadome awanturnictwo
§ deprecjacja poezji i poety (T. Peiper: „zarówno ze sztuki, jak z artysty nowe warunki życia zbiorowego zdzierają już ten płaszcz gronostajowy i tę koronę ze złotego papieru, kt. lśnili dotąd”
§ MANIFESTY (naczelne hasła futuryzmu europejskiego)
o europejskiego odrzucenie tradycji i szacunku dla przeszłości
o pochwała epoki współczesnej
o żądanie nowatorstwa bezwzględnego (sprzeciwienie się konwencjom, burzenie najbardziej podstawowe i powszechnie przyjmowane zasady artystycznej wypowiedzi)
o echa dadaizmu (lekceważenie wartości kultury mieszczańskiej i apologia idiotyzmu)
„Manifest w sprawie natychmiastowej futuryzacji życia”
Pomysł radykalnej demokratyzacji sztuki i jej ekspansji w wielkomiejską codzienność – by wyzwolić w nim czynnik radości i wynalazczości.
„Artyści na ulicę” – wyzwali
Sztuka musi być niespodzianką, wszechprzenikającą i z nóg zwalającą. (zaczerpnięte od rosyjskich Kubo-futurystów)
§ postulat rozbicia składni, żądanie wyzwolenia poezji spod rygorów logiki – stwierdzenie, że tworzywem poezji jest samo SŁOWO , a dzieło poetyckie stanowi kompozycje słów.
§ Zwracanie się do publiczności przeciętnej, krytyka i środowisko literackie ignorowały futurystów
o Irzykowski „Słoń wśród porcelany” (1934)
o „Snobizm i postęp” Żeromsiego (1922) – zarzut barbarzyństwa i szkodnictwa kulturalnego
o Witkiewicz „Parę zarzutów przeciw futuryzmowi” – futuryści podkopują powagę nowej sztuki
o Zerwali z nimi SKAMANDRYCI
1923 – futuryści sami zaczęli ogłaszać, że futuryzm jest zakończony – nazywali już siebie „POETAMI NOWEJ SZTUKI”
„NOWA SZTUKA” (Stern – tylko 2 numery)
„ALMANACH NOWEJ SZTUKI” (S.S. Gacki – 4 numery; zespół: Gacki, Brucz, Ważyk, Kurek, Przyboś)
(zawieszenie Almanachu –kres ruchu futurystycznego futurystycznego Polsce)
widoczne w nim:
§ Lekceważenie wszelkich konwencji
§ Antyestetyzm
§ Groteskowość
§ Nieobyczajowość
FUTURYZM (źródła jego natchnienia)
§ Pochwała cywilizacji i jej technicznych wynalazków, miasta, tłumów
§ Zwraca się ku biologii i żywiołowej naturze (manifest „prymitywistów”)
§ Wrażliwość wobec konkretu
§ Opozycja wobec symbolizmu
§ Lekceważenie realizmu
§ Negacja logiki
§ Akt artystyczny – jest aktem kreacyjnym (sztuka jest „tworzeniem nowych rzeczy”)
§ Eksperyment językowy (np. poetycka wata „ja z jednej strony i ja z drugiej strony mego mopsożelnego piecyka” 1920)
§ Zasada zestawiania
jrachuba