Jarosław Iwaszkiewicz - Poezje.doc

JAROSŁAW IWASZKIEWICZ (1894-1980) – żył 86 lat – POEZJE

àBIOGRAFIA

Jarosław Iwaszkiewicz urodził się w 1894 roku w Kalniku na Ukrainie. Był poetą, prozaikiem, dramaturgiem, eseistą i tłumaczem. Rodzina Iwaszkiewicza, związana więzami pokrewieństwa i stylem życia z kresowym ziemiaństwem, pozbawiona była własnego majątku. Nad jej sytuacją zaciążyły represje za udział w powstaniu styczniowym, jakie dotknęły ojca poety. Po jego śmierci w roku 1902 rodzina wyjechała na kilka lat do Warszawy, później Iwaszkiewicz powrócił na Ukrainę. Nawiązał przyjaźń z kompozytorem K. Szymanowskim; rozpoczął studia prawnicze i muzyczne w Kijowie.

Debiutował w roku 1915 sonetem Lilith. Od roku 1918 związał się w Warszawie z grupą skupioną wokół pisma „Pro Arte et Studio”. Był jednym z członków grupy poetyckiej Skamander, do której należeli także Antoni Słonimski, Jan Lechoń, Julian Tuwim oraz Kazimierz Wierzyński.

W 1919 pojawił się jego pierwszy tom poetycki Oktostychy. Ożenił się z Anną Lilpop, córką zamożnego przemysłowca, która przez całe swoje życie związana była z literaturą w dwojaki sposób - jako tłumaczka i autorka szkiców poświęconych literaturze i muzyce, a także jako osoba obdarzona wyjątkową wrażliwością literacką i muzyczną, posiadająca zdolność inspirowania twórców, z którymi była zaprzyjaźniona.

W 1928 roku Iwaszkiewicz zamieszkał w Podkowie Leśnej w domu nazwanym Stawiskiem, gdzie obecnie mieści się muzeum im. Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów.

Na początku lat 30. pełnił funkcję sekretarza poselstwa polskiego w Danii, a następnie Belgii. Wiele podróżował, m.in. do Włoch i Francji.

Podczas wojny mieszkał z żoną w Stawisku, gdzie prowadzili dom otwarty dla artystów.

W 1945 roku został redaktorem tygodnika „Nowiny Literackie”; a dziesięć lat później objął redakcję „Twórczości”. Funkcję tę sprawował do śmierci. Zmarł w roku 1980 w Warszawie.

TWÓRCZOŚĆ POETYCKA:

Poezja Jarosława Iwaszkiewicza była dla niego zawsze obszarem klasycznie pojmowanego piękna, jednak wraz z rozwojem swojej twórczości poszukiwał go na innych płaszczyznach. Do charakterystycznych i najtrwalszych cech jego poezji należą: silna wrażliwość zmysłowa, która pozwalała poecie z zaskakującą intensywnością oddawać urodę świata, kult sztuki oraz jasna świadomość nieosiągalności szczęścia. Ważnym elementem jego twórczości bez względu na etap jej rozwoju wydaje się swoiście pojmowane decorum, które nie pozwoliło mu w żadnym miejscu na przekroczenie granic anachronicznego dziś pojęcia „dobrego smaku”.

Jarosław Iwaszkiewicz rozpoczynał swoją drogę poetycką jako jeden z członków sławnej grupy Skamander. Jego poezja była osadzona w szerokim kontekście kulturowym, poeta sięgał do kultury wschodnio-chrześcijańskiej. W swojej twórczości wykorzystywał wiedzę literacko-filozoficzną. Wiele z jego wierszy charakteryzowało się swoistą „prywatnością” – skierowane do wąskiego grona odbiorców, cechowały się przewagą poufałości nad konwencją. W jego poezji odnajdziemy elementy parnasizmu, ekspresjonizmu introwertycznego oraz kunsztownej wynalazczości.

Debiutancki tomik Iwaszkiewicza pt. „Oktostychy” ukazał się w roku 1919 i jest oceniany jako zbiór niezwykły, oryginalny na tle ówczesnej poezji polskiej. Do wyróżniających go cech należy: skrajnie artystowska postawa podmiotu, wrażliwość na kolor i światło, malarskość, wirtuozeria w ukształtowaniu formalnym, bogactwo wyszukanych stylizacji, specyficzna „dominanta rezygnacji”, która skłania do kontemplacji sztuki i piękna, będącej jedynym lekarstwem na tragizm ludzkiego losu. U Iwaszkiewicza miejsce Tuwimowskiej codzienności zajęło upojenie sztuką, a żywiołowa radość życia została zamienił na poszukiwanie wyrafinowanego piękna. Nierzeczywisty świat „Oktostychów”, który poeta wyczarował z subtelnych, zmysłowych doznań, istnieje po to, by zachwycać. Patronem tego tomu był wyrafinowany esteta-egotyk Oskar Wilde. „Oktostychy” przyniosły również zdobycze techniczno-poetyckie. Iwaszkiewicz skodyfikował, pojawiający się dotąd sporadycznie w literaturze polskiej, nowy gatunek wiersza-strofy, zwany oktostychem. Oktostych to ośmiowers składający się zazwyczaj z czterech dystychów. Pisząc „Uty” poeta podejmuje próbę przeniesienia japońskiego gatunku lirycznego na grunt polski.

W następnych wydanych tomach, które zresztą prawdopodobnie były pisane w tym samym czasie co „Oktostychy”, poeta zbliża się do prądów nowatorskich. W wydanych w 1922 roku „Dionizjach” Iwaszkiewicz dał oryginalną wersję polskiego ekspresjonizmu. Ten tom miał z pewnością dwóch patronów: francuskiego poetę - Arthura Rimbauda oraz bóstwo skamandrytów – Dionizosa. Tom charakteryzuje się strukturą dysonansową, która manifestuje się na wielu poziomach: leksyki, wersyfikacji, składni, ukształtowania świata przedstawionego. Dysonansowością charakteryzują się również wybór poetyckich konwencji oraz psychika ewokowana przez wiersze zbioru, w której krzyżują się biegunowe nastroje i wzruszenia. W tym tomie estetyczny dystans wobec świata przemienił się w wielorako odczuwane uzależnienie, które zostało wyrażone dynamicznej, hałaśliwej dykcji poetyckiej, w sposób zmysłowy opisującej świat, jednak już pozbawionej chłodnego dystansu.

„Pojawiające się w <> motywy śmierci skojarzonej z miłosnym spełnieniem, metafizycznej tajemnicy ukrytej w doznaniach codzienności, związku z materią i tęsknoty do transcendencji, upojenia światem i wiecznego niepokoju stanął się stałymi tematami poezji (a także i prozy) Iwaszkiewicza.”

„Kasydy zakończone siedmioma wierszami” to tom prozy poetyckiej, podobnie jak „Dionizje”, inspirowany twórczością Rimbauda. Zbiór ten charakteryzuje się śmiałością wizyjnej wyobraźni, która została połączona z daleko posuniętą „telegraficznością” składni. Natomiast realia zaczerpnięte z życia codziennego poeta zestawił z postawą filozoficzną bliską panteizmowi.

Teraz poezja Iwaszkiewicza zaczęła powoli zmierzać ku klasycyzmowi, który można odnaleźć choćby w tomie „Lato 1932”. W tym cyklu wierszy poeta ukazuje świat wewnętrznych niepokojów i metafizycznego lęku.

Natomiast „Inne życie” przyniosło głównie poezję kultury, w której wielkie dzieła malarskie zostały przetłumaczone na język poetycki. W latach trzydziestych poeta zmierza ku sferze sacrum, w której mieści się nie tylko rozmaicie pojmowany Bóg, ale również ludzkie życie i piękno. W Poezji Iwaszkiewicza dostrzegalne są dwie tendencje: z jednej strony droga „sprawdzanie języka”, która zaprowadziła go ku klasycznej prostocie przekazu, z drugiej poszerzanie poetyckiego uniwersum: „od parnasistowskiego inkluzu i egotyzmu ku wyjściu ku światu, określanego z jednej strony przez materię, cielesność, żywiołowość i zmysłowość, z drugiej zaś strony przez głęboko skryty metafizyczny ład, duchowa istotę rzeczywistości.”

Iwaszkiewicz był również jednym z twórców, którzy dali poetycki wyraz przeżyciu wojny. Taki charakter ma cykl „Plejady”, wydany w tomie „Warkocz jesienny”. Odwołania do rzeczywistości okupacyjnej są tu rzadsze i bardziej odległe niż w np. w poezji Staffa. Refleksja wojenna prowadzi Iwaszkiewicza do wniosków natury filozoficznej, a przede wszystkim egzystencjalnej. Cykl pięciu wierszy o charakterze osobistego lirycznego wyznania opowiada o przemijaniu i daremności wszelkich ludzkich wysiłków. Dostrzegalna jest w nich wręcz stoicka postawa pogodzenia z konieczną i nieuchronną śmiercią. Rysuje się tu kontrast między przemijalnością ludzkiego życia, a pięknem i bogactwem natury. W ten sposób poeta potwierdza swoje filozoficzne przekonanie o paradoksalnym wymiarze życia człowieka. Uczucie smutku i tęsknoty zostało tu podkreślone przez klasyczną formę wiersza, ujętego w regularny trzynastozgłoskowiec.

Po tomach przejściowych: „Warkoczu jesiennym”(1954) oraz „Ciemnych ścieżkach”(1957), decydujący zwrot w twórczości Iwaszkiewicza przyniósł zbiór „Jutro żniwa”, który zapoczątkował, kontynuowany przez tomy „Krągły rok”(1967), „Xsenie i elegie”(1970), „Śpiewnik włoski” (1974), renesans jego poezji. Odtąd posługując się nowoczesnym, ascetycznym językiem, poruszała ona w przejmujący sposób temat przemijalności ludzkiego życia i jego wartości w perspektywie śmierci.

Szczytowym osiągnięciem w twórczości poetyckiej Iwaszkiewicza okazał się tom „Mapa pogody”. Zbiór ten ma kluczowe znaczenie dla całokształtu dorobku lirycznego poety, gdyż w jego przestrzeni łączą się wszystkie źródła, z których przez sześćdziesiąt lat czerpał autor „Dionizji”, źródła, które skupiają się w dwóch zasadniczych nurtach: rzymskim i bizantyjskim. Poeta powrócił tu do bogactwa środków wyrazu, do szerokich perspektyw historyczno-kulturowych. W „Mapie pogody” Iwaszkiewicz doprowadził do syntezując tradycje Bizancjum i Rzymu, uzyskał jednorodny kształt wierszy, co otrzymało szczególny wyraz na poziomi leksyki.

Poeta poza działalnością w ramach grupy Skamander, współpracował z wieloma innymi środowiskami literackimi. W latach 1919-1920 był w zespole redakcyjnym „Zdroju”, 1920-1922 redagował w „Kurierze Polskim” dział „Sztuka”. Wiersze, prozę i recenzje publikował w „Kurierze Lwowskim” (1921-1922) i „Tygodniku Ilustrowanym” (od 1922). W następnych latach swoje utwory ogłaszał w „Wiadomościach Literackich” (1924-1939), „Pologne Littéraire” (1926-1935), „Muzyce” (1926-1937 z przerwami), „Pamiętniku Warszawskim” (1929-1931), „Gazecie Polskiej” (1934-1938) oraz „Ateneum” (1938-1939).

Po II wojnie światowej, w latach 1945-1946 był redaktorem naczelnym poznańskiego dwutygodnika „Życie Literackie”, następnie między 1947 a 1948 - redaktorem tygodnika „Nowiny literackie”. Publikował w „Odrodzeniu” (1945-1949), „Przekroju” (1945-1954) oraz „Kuźnicy” (1946-1949), później również w „Nowej Kulturze” (1950-1956) i „Przeglądzie Kulturalnym” (1952-1954). W latach

1952, 1954 i 1970 otrzymał Państwową Nagrodę Artystyczną I stopnia. Od lutego 1955 do śmierci był redaktorem miesięcznika „Twórczość”. W latach 1955-1979 publikował cotygodniowe felietony w „Życiu Warszawy” pod tytułem „Rozmowy o książkach”.

Jego twórczość zdumiewa bogactwem tematów, nastrojów, form, konwencji artystycznych. Trudno ją jednoznacznie przyporządkować określonej tendencji artystycznej XX wieku i to chyba najlepiej świadczy o autorze. Wyjątkowość jego pisarstwa tkwi w sięganiu do najbardziej uniwersalnej tematyki, w dotykaniu najważniejszych tajemnic i paradoksów ludzkiego istnienia, miłości i śmierci, trwania i przemijania.

Urodził się na Ukrainie we wsi Kalnik nieopodal Kijowa 20 lutego 1894 roku. Wywodził się z kresowej szlachty kultywującej tradycje patriotyczne. Jego ojciec, Bolesław, brał udział w powstaniu styczniowym, stąd w domu Iwaszkiewiczów atmosfera wspomnień przeszłości powstańczej i w takim klimacie upłynęły lata dzieciństwa pisarza. Ukraina to dla Iwaszkiewicza intelektualna atmosfera szkół, do których uczęszczał, lektura modernistycznych filozofów:Schopenhauera, Nietzschego, Bergsona i twórców europejskiego estetyzmu – Oskara Wilde'a przede wszystkim. Pod wrażeniem dzieł angielskiego artysty napisał niedługo potem Oktostychy. Wkrótce wysmakowanego artystycznie Wilde'a porzucił dla buntownika – Arthura Rimbauda.

Debiutował w 1915 roku wierszem Lilith w czasopiśmie Pióro. Pamiętajmy jednak, że młodość spędzona na kresach nie była dla młodego Iwaszkiewicza jedynie czasem obcowania ze sztuką. Nigdy nie czuł się artystą wyizolowanym, zamkniętym we własnym świecie. Los nie oszczędził mu także powszednich trosk, a jedną z nich był tak prozaiczny brak pieniędzy. Zarabiał na życie korepetycjami. Jako domowy nauczyciel – guwerner.

Wyjazd do Warszawy, pozwolił pisarzowi zaistnieć literacko. Poeta przyłączył się do grupy młodych gniewnych poetów, skupionych wokół czasopisma Pro arte...