Generał_Barcz_opracowanie.pdf

Juliusz KadenBandrowski Generał Barcz

(BN) oprac. M. Sprusiński

LATA BRUKSELSKIE

KadenBandrowski urodził się w 1885 roku w Rzeszowie, w rodzinie o znanych tradycjach artystycznych

i naukowych. Jego ojciec był lekarzem, dyrektorem teatru i publicystą, matka – pianistką i śpiewaczką,

stryj był znakomitym śpiewakiemwagnerzystą.

Bandrowski wcześnie rozpoczął gruntowną naukę muzyczną. Jej etapami był Rzeszów, Kraków, Lwów i

Wwa. Jako 19letni nauczyciel muzyki wyjechał na Kaukaz i tak oglądał rewolucję 1905 roku. Dalsze

studia pianistyczne podjął w Lipsku, później w Brukseli.

Publicystyka, lelewelczycy, debiut

W szkole muzycznej w Brukseli osiągał znakomite wyniki, jednak marzenia o karierze wirtuoza

zniweczyły dwa złamania ręki w dzieciństwie.

JuŜ na początku studiów rozpoczął działalność krytyczną i publicystyczną. Pisał do pism lwowskich,

warszawskich, były to artykuły okolicznościowe, recenzje muzyczne, plastyczne, malarskie, szkice

publicystyczne. Najczęściej pisał w „ Naprzodzie” , „ Tygodniku Ilustrowanym ”, „ Scenie i Sztuce ”,

„ Prawdzie ”.

Większość artykułów traktowała o wydarzeniach artystycznych Brukseli, ale dominowała w nim często

refleksja o sprawach krajowych – polemika z rodzimą zaściankowością i snobizmem, wskazywanie

konieczności propagowania sztuki polskiej za granicą.

Bruksela – była wówczas jednym z najzacniejszych centrów kulturalnych i ośrodkiem studenckim, który

skupiał liczną kolonię młodzieŜy polskiej:

panował tu klimat intelektualny i akademicki sprzyjający artystycznym wtajemniczeniom,

publicystycznym i politycznym emocjom

skupisko polskich akademików darzyło szacunkiem szczególnym mieszkającego tu filozofa i

teoretyka spółdzielczości Edwarda Abramowskiego

znaczącą rolę odgrywało załoŜone w 1910 roku Stowarzyszenie MłodzieŜy Polskiej im. Joachima

Lelewela

W 1909 roku ruch polskiej młodzieŜy na obczyźnie przeŜywał powaŜny rozłam.

na Zjeździe Związku Stowarzyszeń Polskiej MłodzieŜy Postępowej grupa przyszłych legionistów,

działaczy Związku Walki Czynnej 1 załoŜyła nowe stowarzyszenie – Filarecję , której działacze

związani byli z PPSFrakcją 2 i inspirowali załoŜenie koła lelewelczyków

Z wiązek Walki Czynnej (ZWC) - polska tajna organizacja wojskowa załoŜona w czerwcu 1908 we Lwowie przez działaczy Organizacji Bojowej

PPS z Kazimierzem Sosnkowskim na czele. Inicjatorem i przywódcą ZWCz był Józef Piłsudski natomiast bezpośrednio działalnością organizacji

kierowała Rada Główna ZWCz i Wydział Związku, złoŜony z 4 członków: (Kazimierz Sosnkowski, Władysław Jaxa-RoŜen , Stefan Dąbkowski i

Zygmunt Bohuszewicz ). Organizacja miała charakter zdyscyplinowanej i centralnie zarządzanej organizacji wojskowej powiązanej z PPS-Frakcją

Rewolucyjną . Celem Związku było przygotowanie i organizowanie przyszłego powstania zbrojnego w zaborze rosyjskim . Organizacja szybko się

rozrosła obejmując najpierw Galicję , potem obszar Królestwa Polskiego i zabór pruski . Jej komórki powstały nawet na terenie Rosji . ZWCz

zorganizował kilka tajnych szkół podoficerskich i oficerskich. Słuchaczy rekrutowano głównie spośród młodzieŜy akademickiej. W 1910 powstały

podległe ZWCz organizacje jawne: Towarzystwo "Strzelec" w Krakowie i Związek Strzelecki we Lwowie, będące faktycznie organizacjami

przysposobienia wojskowego. W 1912 Związek liczył 700 - 800 członków. W tymŜe roku 1912 dokonano reorganizacji. Komendantem całości został

Józef Piłsudski, szefem sztabu Kazimierz Sosnkowski. Pod ich komendą były Związek Strzelecki oraz Polskie DruŜyny Strzeleckie . W 1914 ZWCz

liczył 7239 członków, stanowiąc kadry tworzonych Legionów Polskich . Do najbardziej zaufanych ludzi komendanta naleŜeli wtedy oprócz

Sosnkowskiego Marian Kukiel , Władysław Sikorski , Walery Sławek .

2 Polska Partia Socjalistyczna-Frakcja Rewolucyjna, PPS-Frakcja Rewolucyjna, PPS-Frakcja, partia polit., powstała 1906 po rozłamie w PPS

(gł. tzw. starzy); program zbrojnej walki o niepodległość państwa pol.; akcje zbrojne (OB PPS); przywódcy: J. Piłsudski, W. Jodko-Narkiewicz, F.

Perl; 1908 jej władze rozpoczęły tworzenie w Galicji paramilitarnych organizacji niepodległościowych ( Zwi ą zek Walki Czynnej ); uznana przez

PPSD za kontynuatorkę przedrozłamowej PPS; 1909 powróciła do nazwy PPS.

na I Zjeździe Stowarzyszeń MłodzieŜy Niepodległościowej odezwę programową przygotowała Maria

Dąbrowska

wśród załoŜycieli „ Lelewela ” znaleźli się obok Dąbrowskiej: Marian Dąbrowski publicysta,

Downarowicz minister w wolnej Polsce, Juliusz Poniatowski późniejszy poseł i minister rolnictwa

lelewelczycy organizowali dyskusje i odczyty o literaturze polskiej, prowadzili pracę oświatową

wśród robotników polskich w belgijskim zagłębiu węglowym

jeździł tam teŜ Kaden, wygłaszał odczyty, tematy: Powstanie listopadowe, Józef Poniatowski,

Najnowsze kierunki w polskiej literaturze rewolucyjnej

waŜny jest jeden z artykułów zamieszczonych w czasopiśmie francuskim, w którym autor oceniał

twórczość Wyspiańskiego jako symbol zejścia narodu – Kaden ostro odpowiedział na ten artykuł: nie

wolno skazywać przed forum zagranicznym na zagładę narodu, który w chwilach krwawych wniebowstąpień

cięŜką dłonią ludu walczy o wolność

dopowiedzeniem tej polemiki były rozwaŜania O literaturze polskiej z punktu widzenia narodowego,

czyli bilans trwałych wartości naszej literatury od romantyków do śeromskiego

Trzy wielkie fascynacje Kadena stanowili w dobie brukselskiej wybitni Belgowie: rzeźbiarz Meunier,

poeta Verhaeren i prozaik Lemonnier:

a) C. Meunier – rzeźbiarz, człowiek pracy, dostojeństwa i cierpienia fizycznego, projektant

pomnika pracy, niezwykle popularny twórca

b) C. Lemonnier – wprowadzał na karty swych powieści dzień powszedni swego kraju, radykalny

naturalista

c) E. Verhaeren – autor creda praca jest źródłem radości, bądźmy dobrzy

Główny temat refleksji Kadena stanowi praca widziana patetycznie, w poetyckim uniesieniu lub w

naturalistycznej prawdzie. Pisał o wszystkich trzech heroldach pracy, a tonacja i obfitość tych

artykułów dala mu medal od króla Leopolda II za działalność dla Belgii.

Debiutancka powieść Kadena była pisana w latach 19091910. jej pierwotny tytuł Tęsknota zmienił na

Niezguła, która ukazała się w 1911 roku, dzięki przychylności Ortwina, kierownika literackiego lwowskiej

księgarni:

ten debiut zwrócił uwagę krytyki, widziano w powieści świadectwo wkroczenia nowego pokolenia, i

znak przesilenia młodopolskiej stylistyki

głównego bohatera, przeciętnego urzędnika i Ŝyciowego niezgułę, wyposaŜył autor w prometejskie

Ŝycie duchowe, fabuła powieści zawiera liczne liryzowane opisy bezkresów, otchłani, nieskończoności

taki bohater nie pojmuje sensów rewolucji 1905 roku w zakaukaskim miasteczku

Kaden doprowadził w powieści liryczne właściwości prozy młodopolskiej często poza granice

mimowolnej parodii

Zawody i rzemiosło stylisty

Niezgułę przyjęto przychylnie. Natomiast za rewelację uznano to nowel Zawody wydany w 1911 roku w

wydawnictwie krakowskim związanym z PPSFrakcja Rewolucyjną:

temat pracy fizycznej odkrył u schyłku XIX wieku Niemojewski, podejmował go teŜ Gruszecki –

wybierali oni scenerię Zagłębia Dąbrowskiego

w Zawodach temat ten uzyskał on inną odmianę: Kaden pisał o krakowskich rzemieślnikach i o

ludziach skazanych rodzajem uprawianego zajęcia na samotność, szyderstwo i poniŜenie, o

jednostkach całkowicie pracy przypisanych

mamy w tych opowiadaniach w zbliŜeniu mechanizm wysiłku, walkę o byt w szpetnym, wrogim mieście

interesujący jest styl tych nowel , w którym widać pasję analityczna, pomysłowe metafory, widziano

w nowelach wpływy śeromskiego i Berenta, został ogłoszony przez Feldmana turpistą, pisarz

zawierza bardziej ekspresjonizmowi niŜ symbolizmowi i impresjonizmowi:

jego temperamentowi pisarskiemu dopowiada najbardziej ekspresjonistyczna poetyka

kontrastu, brutalności, rozpadu

Kaden operuje przede wszystkim epitetem , narzędziami animizacji, antropomorfizacji i

animalizacji, z upodobaniem rytmizuje prozę i nagle zestrojone muzycznie kadencje zamyka

ostrym, potocznym słowem

stosuje narrację zwolnioną, dzięki uŜyciu składni retardacyjnej, zyskuje wtedy przyspieszenie,

patos poetycki wysokiego stylu zostaje nagle poddany próbie groteski, demaskacji Ŝywiołem

brutalnego dialogu

obraz w którym wszystko wprawione jest w ruch, zamiera i znów potęŜnieje, rozpięty miedzy

ekstazą a histerią, naznaczony ulubionymi kolorami ekspresjonistów: czernią i fioletem,

czerwienia i sinością, zielenią i purpurą

pisarz przemieniając postaci w rzeźby niszczy wszelkie pozory ładu, ciało ludzkie Ŝyje poddane

lekcji anatomii, wbrew prawom fizyki, jego elementy oglądamy w znacznym przybliŜeniu

epitet poŜytkuje pisarz na prawach naturalistycznego oskarŜenia, diagnostyka przymiotnikowa

obnaŜa kalectwo, chorobę, rozpad i śmierć człowieka, pejzaŜu, miasta

migawkowe ujęcia gromadzi Kaden dokonując mikroskopowego wejrzenia w mechanikę ruchu

człowiek w Zawodach pozbawiony toŜsamości, poddany próbie przedmiotu, osaczony gigantycznymi

formami z wysiłkiem broni swego istnienia przed agresją świata, w tym kręgu wartości włada

brzydota

Kolejna waŜna ksiąŜka Kadena to Zbytki, odmienna od poprzedniej tematyką, ale pokrewna

stylistycznie. Znów na krakowskich przykładach portretował róŜne style zbytkownego moralnie i

materialnie Ŝycia. Z bohaterów czynił groteskowe manekiny. Apogeum zyskały pasja analizy i

anatomiczność widzenia. Jednostka istnieje tu albo we władzy instynktu i impulsu, albo na podobieństwo

bezwolnej marionetki. Tylko świat dzieciństwa będzie dla nowelisty sferą ludzką.

Proch. Debiut skandalisty

Drugi debiut Kadena to powieść Proch, wydana w 1913 roku, gdy pisarz wrócił do Krakowa. Była debiutem

skandalisty, oparta na doświadczeniach własnych pisarza. Do ksiąŜki wprowadził znane sobie miejsca:

Wwę, Kraków, Brukselę.

Główny bohater, student pianistyki pracuje w polskiej organizacji studenckiej, uwikłany jest w miłość.

Mamy teŜ w powieści zapis nastroju stolicy po roku 1905, zapis konfliktu młodego i starego pokolenia,

ironiczną ocenę galicyjskiego politykowania i konformizmu, a najobszerniej Ŝycie kolonii akademickiej w

Brukseli, a w jej centrum lelewelczycy.

W powieści mamy postacie autentyczne wprowadzone pod przejrzystymi pseudonimami: Maria

Dąbrowska, Marian Dąbrowski. Sportretowanych zostało ponad 20 studentów.

Dzisiaj powieść jest świadectwem obyczajowości, politycznych aspiracji studenckiej emigracji po 1905

roku. Młodzi oglądani w scenach składkowego balu, zebrania organizacyjnego, agitacji, podczas

strzeleckich manewrów, zastanawiają z jednej strony szlachetnością zamiarów, z drugiej

rozpolitykowaniem.

Powieść zamyka opis ćwiczeń wojskowych odbywanych przez robotników i Ŝołnierzy – wykorzystuje tu

osobiste doświadczenia.

Nowa stylistyka: pisarz dowodzi bardziej wstrzemięźliwego operowania skrajnymi emocjonalnie

epitetami, chętnie włada kunsztowna metonimią i oŜywia martwe przestrzenie agresywnym kojarzeniem

brył, postaci, stanów.

CZAS WOJNY

Po powrocie do Krakowa nadal współpracuje z załoŜonym przez Daszyńskiego socjalistycznym

dziennikiem „Naprzód”. Zamieszcza tam nowele, prozę poetycka, recenzje muzyczne i literackie.

Aktywnie uczestniczy w akcji odczytowej prowadzonej pod egidą Krakowskiego Uniwersytetu

Ludowego.

Jako publicysta powraca jeszcze do analizy powodów marazmu galicyjskiego Ŝycia umysłowego. Jako

krytyk sztuki wiele pisze o Wyspiańskim, Mehofferze, Dunikowskim, Malczewskim. Jako nowelista w

lirycznych miniaturkach portretuje zabytki, obyczaje ludzi i symbole historii pod Wawelem. Te prozy

drukuje w cyklu Kroniki krakowskie .

WaŜny jest tom Wianki – to patriotyczna apostrofa, która ma uczynić Ŝywym wielkie muzeum

narodowych pamiątek, lekcja historii skazywanej często na muzealne trwanie.

Legiony

Godzina – proza poetycka, którą wydrukował w naprzodzie” w 1914 roku. Był to czas mobilizacji

legionowej, pisarz razem z Sieroszewskim o Daniłowskim pisze odezwę do ludności Królestwa, zostaje

oficerem sztabowym i werbunkowym, rozpoczyna agitację.

Jego reportaŜe, korespondencje i opowiadania pisane w okopach mają właśnie werbunkowe cele.

Powstaje wtedy 5 tomików prozy: Iskry (nowele o pierwszej królewiackiej drodze legionistów),

Piłsudczycy (portrety i działania ludzi I Brygady), Bitwa pod Konarami (reportaŜ wojenny), Mogiły

(nekrologi Ŝołnierskie), Spotkanie (stracie oręŜnej i cywilnej postawy Ŝyciowej).

Szczególną poczytność zyskują Piłsudczycy, autor zyskuje popularność i miano „autora Piłsudczyków” . w

okresie wojny teksty Kadena znajdą się w kanonie literatury, która stworzyła kronikę i heroiczną

legendę legionów.

Postacią najwaŜniejszą jest tu Piłsudski, reprezentujący wielkość tragiczna, Kaden wpisał go w

wyraziste tło polityczne, natomiast milczeniem kwituje przyjecie jakiego Legiony doznały w Królestwie.

Legenda zna tylko scenę i pełne światła bohaterstwa.

Nowa stylistyka: na dalszym planie naturalistyczne i ekspresjonistyczne tropy, prytmat lirycznego opisu

piękna odzyskiwanej ziemi.

„Dzieło nader ludzkiego miłosierdzia”

Tak określił Kaden powieść Łuk, wydaną w 1919 roku. Dowód pisarskiego miłosierdzia stanowiło to, Ŝe

małość ludzka miała jeszcze mocniej intronizować wielkość, umacniać postawy heroiczne. Czytelnicy nie

zwracali jednak uwagi na intencję.

Powieść osadzona w krakowskim środowisku uniwersytecki bulwersowała opinie portretami postaci

dobrze znanych. W powieści pojawili się m.in.: K. Irzykowski (ukazany z ironią), K. Srokowski, profesor

M. Szyjkowski.

Pasja polemiczna i oskarŜycielska: pisarz portretuje ludzi Ŝywych i dopełnia ich biografie szeregiem

fikcyjnych epizodów, swobodnie gospodarzy wydarzeniami. Jego zamierzeniem była demaskacja

krakowskiego lojalizmu, ujawnienie zasadniczego przełomu obyczajowego, jaki sprawił czs wojny,

oskarŜenie mieszczańskiej dulszczyzny.

Powieść zamyka się w latach 1914 – 1916. mamy tu obszerną galerię postaci. Kaden dokonuje wiwisekcji

fenomenu zwanego mieszczaństwem galicyjskim.

Mamy w powieści pierwszą u Kadena postać kobiety, która występuje przeciwko zmowie męŜczyzn,

osiąga niezaleŜność osobista, prowadzi Ŝycie łamiące pruderyjne obyczaje środowiska. Zarzucano

Kadenowi seksualizm, pornografię, demoralizowanie czytelników.

Poprzez postać tej kobiety analizował nagły w dobie wojny kryzys rodziny, tradycyjnych więzi

pokoleniowych.

Trzy wyprawy

W 1918 roku Kaden wrócił z Krynicy i rozpoczął działalność w krakowskiej Polskiej Organizacji

Wojskowej, tajnej organizacji militarnej powstałej we wrześniu 1914 roku. W listopadzie podjął słuŜbę

wojskową, ruszył pod Przemyśl, następnie relacjonował walki o Lwów i zmagania na kresach wschodnich.

Po powrocie spod Lwowa pracował jako redaktor naczelny nowego tygodnika „ śołnierz Polski ”.

Po tych wydarzeniach Kaden przenosi się do Wwy, gdzie kieruje Biurem Prasowym Naczelnego

Dowództwa, skąd znów wyjeŜdŜa do Lwowa, podróŜ ta poświadczone jest szeregiem relacji o działaniach

wojska polskiego.

Trzecia wyprawa Kadena do podróŜ do USA w 1921 roku z ramienia „Naprzodu”. Zaraz po przyjeździe

rozpoczął odczyty w środowiskach polonijnych. Mówił o wojnie, sytuacji w kraju. W okresie trzech

miesięcy wygłosił ok. 100 odczytów przyjmowanych z uznaniem. Spełniał teŜ rolę komentatora filmów

nakręconych przez wojskowych operatorów na frontach 1920 roku.

Zaledwie kilka tygodni po powrocie z USA rozpoczyna pisanie powieści politycznej Generał Barcz, gdzie

powrócił do afery biura – Kaden został przed wyjazdem do USA oskarŜony o naduŜycia finansowe w

Biurze Prasowym Naczelnego Dowództwa, zarzuty oddalono po tygodniach skandalu.

Przymierze serc i Czarne skrzydła

Generałem Barczem zyskał powszechny rozgłos. Całkowitą klęskę poniósł debiutują w teatrze dramatem

Karty w tas. Premierę poprzedziły komplikacje, ataki chadeckie zmusiły dyrektora teatru do zdjęcia

sztuki.

W latach 19231926 piastował Kaden stanowisko przewodniczącego Związku Zawodowego Literatów

Polskich. Pracował intensywnie, wydał 5 tomów prozy, a takŜe w 1924 roku Przymierze serc i wakacje

moich dzieci. Kolejne utwory to: Miasto mojej matki, W cieniu zapomnianej olszyny i Nad brzegiem

wielkiej rzeki. Te wszystkie dzieła przyniosły mu popularność. Kaden zaskoczył krytykę wspomnieniami,

których refleksyjna i liryczna tonacja nie przypominała agresywnej brutalności stylu poprzednich

utworów.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: