MAŁŻEŃSTWO
ZAWARCIE MAŁŻEŃSTWA
Istnieją dwie możliwości zawarcia małżeństwa: przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oraz przed duchownym.
Zawarcie małżeństwa przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego
Czynność zawarcia małżeństwa obwarowana jest koniecznością spełnienia konkretnych przesłanek. Ze względu na skutki, jakie one wywołują można je podzielić na trzy grupy.
1. Przesłanki, których niezachowanie sprawia, iż małżeństwo nie zostaje zawarte. W prawie takie małżeństwo poczytuje się za nieistniejące.
2. Przesłanki formalne, których niezachowanie nie ma wpływu na ważność małżeństwa
3. Przesłanki wyłączające zawarcie małżeństwa, które mogą stanowić podstawę unieważnienia małżeństwa, mimo iż istniały w momencie jego zawarcia(tzw. przeszkody małżeńskie).
Ad 1.
Koniecznymi przesłankami do zawarcia małżeństwa jest jednoczesne (czyli następujące w bezpośredniej kolejności) złożenie urzędnikowi (którym jest wójt lub burmistrz miasta- jednakże rada gminy może powołać innego kierownika u.s.c. wraz z jego zastępcą) oświadczeń woli o chęci wstąpienia w związek małżeński. Muszą być oczywiście różnej płci.
Istnieje od tego wyjątek, w postaci możliwości wydelegowania pełnomocnika w celu zawarcia małżeństwa. Taka możliwość występuje jednak w bardzo wyjątkowych sytuacjach, gdy jeden z przyszłych małżonków nie ma możliwości stawienia się przed urzędnikiem u.s.c. Takie pełnomocnictwo powinno zawierać podpis urzędowo poświadczony oraz wymieniać osobę, z którą mocodawca chce wstąpić w związek małżeński.
Istnieje kilka przesłanek nieważności pełnomocnictwa. Natomiast jego nieważność nie powoduje nieważności małżeństwa, a jedynie możliwość ubiegania się mocodawcy o jego unieważnienie, i to o tyle, o ile małżonkowie nie rozpoczęli jeszcze wspólnego pożycia. Tak więc przesłankami nieważności pełnomocnictwa, według art.16 k.r.o. są:
- skuteczne jego odwołanie przez mocodawcę
- brak zgody sądu na takie pełnomocnictwo
- stan psychiczny opisany w art.82 k.c.
- śmierć mocodawcy lub pełnomocnika
Nie jest możliwe wyłączenie przez mocodawcę możliwości odwołania takiego pełnomocnictwa.
Ad 2.
Chodzi tutaj o przesłanki poprzedzające zawarcie małżeństwa lub związane ze złożeniem oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński.
Tak więc osoba zamierzająca zawrzeć związek małżeński obowiązana jest przedstawić:
- dowód tożsamości
- skrócony akt urodzenia
- jeśli pozostawał kiedyś w związku małżeńskim, dowód ustania lub unieważnienia poprzedniego małżeństwa
- pisemne oświadczenie, iż nie wie o okolicznościach wyłączających możliwość zawarcia małżeństwa
- w niektórych przypadkach zezwolenie na zawarcie małżeństwa
Nupturienci nie mogą zawrzeć małżeństwa w terminie 1 miesiąca od dnia, w którym złożyli pisemne zapewnienie, iż nie wiedzą o okolicznościach wyłączających możliwość zawarcia małżeństwa (chyba że przemawiają za tym szczególne okoliczności).
Oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński powinny być złożone w obecności dwóch pełnoletnich świadków.
Ad 3.
Należy zauważyć, iż małżeństwo zawarte mimo istniejących przeszkód jest ważne, może jedynie zostać unieważnione, jeśli nie uległo konwalidacji.
Przepisy zawierają wyczerpujący katalog przeszkód małżeńskich. Tak więc:
1. Nie osiągnięcie dolnej granicy wieku. Wynosi ona zarówno w przypadku mężczyzny jak i kobiety 18 lat. Istnieje od tego wyjątek. Otóż kobieta, po osiągnięciu wieku 16 lat, za zgodą właściwego sądu opiekuńczego, może wejść w związek małżeński, jeśli przemawiają za tym szczególne przesłanki. Staje się ona wtedy pełnoletnia. Natomiast gdy takie małżeństwo ustanie, a kobieta dalej nie będzie miała 18 lat, do zawarcia kolejnego związku małżeńskiego ponownie konieczna jest zgoda sądu opiekuńczego, chociaż wciąż nie traci owego przymiotu pełnoletności.
2. Małżeństwa nie może zawrzeć osoba ubezwłasnowolniona całkowicie. Sąd uznaje za taką osobę, której choroba psychiczna lub znaczny niedorozwój psychiczny nie pozwalają na kontrolowanie swojego zachowania. Tym bardziej nie może założyć rodziny.
3. Małżeństwa nie może zawrzeć osoba chora psychicznie bądź dotknięta niedorozwojem umysłowym. Jeśli jednak stan choroby lub stopień niedorozwoju nie zagrażają małżeństwu ani potomstwu i owa osoba nie jest ubezwłasnowolniona całkowicie, sąd może zezwolić na zawarcie takiego małżeństwa. Unieważnienie małżeństwa z powodu choroby psychicznej jest możliwe jedynie wtedy, gdy przeszkoda ta istniała w czasie zawierania małżeństwa.
4. Nie może wstąpić w związek małżeński osoba, która w takim związku już się znajduje (zakaz bigamii), czyli jeśli jej małżeństwo nie zostało unieważnione, nie nastąpił rozwód lub współmałżonek nie zmarł.
5. Zakaz zawierania małżeństwa posiadają krewni w linii prostej oraz rodzeństwo rodzone i przyrodnie.
6. Zakaz małżeństwa dla powinowatych w linii prostej.
7. Zakaz małżeństwa dla przysposobionego i przysposabiającego.
8. Dopuszczalność unieważnienia małżeństwa z powodu wad oświadczenia. Dotyczy to trzech sytuacji: stan wyłączający świadome wyrażenie woli, błąd co dom tożsamości osoby, oświadczenie złożone pod wpływem groźby (tutaj kilka warunków: groźba musi być bezprawna, może pochodzić od drugiej strony lub osoby trzeciej, groźba musi obiektywnie uzasadniać obawy o istnieniu niebezpieczeństwa, niebezpieczeństwo musi mieć charakter osobisty, pomiędzy złożeniem oświadczenia a groźbą musi istnieć związek przyczynowy).
Zawarcie małżeństwa przed duchownym
Małżeństwo zawarte zgodnie z prawem wewnętrznym kościoła lub innego związku wyznaniowego wywoła również skutki prawne na gruncie prawa polskiego, jeśli zostaną kumulatywnie spełnione dwie przesłanki:
1. Nupturienci wyrażą w obecności duchownego wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa na gruncie prawa polskiego (jeśli więc takiej woli nie wyrażą, zgodnie z prawem polskim pozostaną w konkubinacie).
2. Konieczność sporządzenia przez urzędnika u.s.c. aktu małżeństwa.
Oświadczenia mogą być również złożone przez pełnomocnika, jeśli wystąpi ważny powód oraz uzyskają zgodę sądu. Forma pełnomocnictwa jest taka sama jak w przypadku zawierania małżeństwa przed kierownikiem u.s.c.
Można wskazać kilka etapów poprzedzających sporządzenie aktu małżeństwa przez kierownika u.s.c. Są nimi:
1. Uzyskanie od kierownika u.s.c. zaświadczeniu o braku okoliczności wyłączających możliwość zawarcia małżeństwa, oraz treść i datę złożonych przed kierownikiem oświadczeń w sprawie nazwisk przyszłych małżonków i ich dzieci. Moc takiego zaświadczenia wygasa w terminie 3 miesięcy.
2. Uzyskane oświadczenie Nupturienci obowiązani są przedłożyć duchownemu, przed którym ma zostać zawarty związek małżeński podlegający prawu polskiemu. Jednak duchowny może przyjąć ich oświadczenia o chęci wstąpienia w związek małżeński bez zaświadczenia kierownika u.s.c.. Może to mieć miejsce w sytuacji niebezpieczeństwa bezpośrednio grożącemu życiu jednej ze stron (art.9 $2) Strony muszą jednak zapewnić, iż nie wiedzą o istnieniu żadnych przeszkód.
3. Po przyjęciu oświadczeń małżonków, duchowny jest obowiązany sporządzić zaświadczenie, iż oświadczenia zostały złożone w jego obecności przy zawarciu małżeństwa podlegającemu wewnętrznemu prawu kościoła.
4. Zaświadczenie duchownego wraz z zaświadczeniem kierownika u.s.c. zostaje przekazane do u.s.c. właściwego ze względu na miejsce zawarcia małżeństwa. Jest obowiązany zrobić to w ciągu 5 dni.
UNIEWAŻNIENIE MAŁŻEŃSTWA
Małżeństwo może zostać unieważnione, jeśli doszło do niego wbrew jednej z enumeratywnie wymienionych przeszkód (była o nich mowa wcześniej). Ale nie zawsze takie małżeństwo może zostać unieważnione. Wyjątkami są:
- przypadek konwalidacji małżeństwa
- małżeństwo zawarte bez zgody sądu, ale sąd udziela zgody ex post
- nie można unieważnić małżeństwa po jego ustaniu ( wyjątkiem jest zawarcie małżeństwa wbrew przeszkodzie pokrewieństwa i bigamii)
Wyłączenie unieważnienia małżeństwa:
Nie jest dopuszczalne unieważnienie małżeństwa z powodu braku wymaganego wieku, jeśli wiek ten został osiągnięty przed wytoczeniem powództwa. Również późniejsze zezwolenie sądu konwaliduje takie małżeństwo zawarte bez osiągnięcia określonego wieku. Ma to jednak zakres ograniczony. O ile zezwolenie takie dotyczy sytuacji, gdy kobieta nie osiągnęła jeszcze 18 lat, nie może dotyczyć sytuacji, gdy kobieta nie ukończyła 16 albo mężczyzna 18 lat. Gdy jednak nawet takie zezwolenie przez sąd opiekuńczy zostanie wydane, to i tak małżeństwo takie może zostać unieważnione.
Małżeństwo zawarte przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie nie może zostać unieważnione, jeśli uchylono ubezwłasnowolnienie. Ustanie tej przeszkody przed wyrokiem unieważniającym sprawia, iż istniejący związek małżeński ulega konwalidacji.
Małżeństwa zawartego bez zgody sądu przez osobę dotkniętą chorobą psychiczną lub niedorozwojem umysłowym nie można unieważnić, jeśli choroba psychiczna ustała (tylko w wypadku choroby!).
Nie może zostać unieważnione małżeństwo z powodu pozostawania jednego z małżonków w innym związku małżeńskim, jeśli owo małżeństwo ustało lub zostało unieważnione. Odpada wtedy podstawa do stwierdzenia bigamii, a prawo opowiada się za ciągłością drugiego małżeństwa. Czyli rozwód, unieważnienie małżeństwa lub ustanie z powodu śmierci pierwszego małżonka – wszystkie one konwaliduje małżeństwo bigamiczne.
W wypadku zawarcia małżeństwa przez osoby pozostające w stosunku przysposobienia, małżeństwo może zostać konwalidowane w wyniku orzeczenia sądu o zniesieniu stosunku przysposobienia.
Unieważnienie małżeństwa po jego ustaniu
O ile zazwyczaj takie unieważnienie z oczywistych powodów staje się bezprzedmiotowe w wyniku jego ustania, istnieją sytuacje, gdy jest to możliwe.
Wyjątki te dotyczą małżeństwa wbrew zakazom pokrewieństwa i bigamii. Ich unieważnienia może żądać osoba, która ma w tym interes prawny lub prokurator.
Śmierć małżonka po wytoczeniu powództwa o unieważnienie małżeństwa
W tej sytuacji, gdy śmierć poniesie powód, wtedy na jego miejsce mogą wstępować jego zstępni. Jeśli tego nie zrobią w ciągu 6 miesięcy, postępowanie ulega umorzeniu. Jeśli umiera pozwany, wtedy na jego miejsce wchodzi kurator. Jeśli oboje małżonkowie byli pozwanymi, wtedy na miejsce zmarłego wstępuje kurator.
Skutki prawne unieważnienia małżeństwa
Pomimo kłótni, czy wywołują ono skutki ex nunc czy też ex tunc, pewne jest, iż nie wywołuje ono skutków retroaktywnych w przypadku:
a) dzieci urodzonych w takim małżeństwie, poczytuje się je jako dzieci urodzone w tym małżeństwie
b) w przedmiocie praw i obowiązków rodziców wobec ich małoletnich dzieci, zwłaszcza wykonywania władzy rodzicielskiej oraz dostarczania im środków utrzymania i wychowania orzeka sąd zgodnie z zasadami dotyczącymi rozwodu. Tak więc sąd może orzec iż:
- władzę rodzicielską rodzice będą sprawować wspólnie
- może powierzyć ją jednemu z nich ograniczając prawa i obowiązki drugiego
- ze względu na przemijające przeszkody może tę władzę zawiesić w stosunku do jednego lub obojga małżonków
- może pozbawić władzy rodzicielskiej jednego lub dwóch małżonków orzekając obowiązek alimentacyjny.
c) zakończenie wspólności majątkowej-regulowane przez przepisy o rozwodzie
PRAWA I OBOWIĄZKI MAŁŻONKÓW
Podstawowe prawa i obowiązki małżonków obejmują:
1. Obowiązek wspólnego pożycia. Polega na duchowej, fizycznej i gospodarczej więzi współmałżonków.
2. Obowiązek wierności małżeńskiej.
3. Obowiązek wzajemnej pomocy.
4. Obowiązek współdziałania dla dobra rodziny.
MAŁŻEŃSKI USTRÓJ MAJĄTKOWY
Określa jedynie część stosunków majątkowych między małżonkami. Określa on mianowicie sytuację prawną małżonka wobec majątku współmałżonka. Tak więc w RP mogą istnieć:
1. Ustawowa wspólność majątkowa
2. Rozdzielność majątkowa ex lege w wypadku zniesienia przez sąd współwłasności ustawowej lub umownej, lub rozdzielność majątkowa umowna
3. Dwa rodzaje umownej wspólności majątkowej:
a) rozszerzona wspólność majątkowa
b) ograniczona wspólność majątkowa
Wspólność ustawowa.
Ten rodzaj wspólności wyraża się w tym, iż: powstaje z mocy prawa w momencie zawarcia małżeństwa oraz obejmuje dorobek małżonków.
Wspólność ustawowa trwa do momentu ustania lub unieważnienia małżeństwa lub orzeczenia separacji, lub gdy w czasie trwania małżeństwa:
1. Małżonkowie zawarli umowę majątkową
2. Z ważnych powodów na wniosek jednego z małżonków sąd orzekł zniesienie wspólności.
3. z mocy prawa na skutek częściowego lub całkowitego ubezwłasnowolnienia jednego ze współmałżonków.
Dorobkiem małżonków są przedmioty majątkowe nabyte przez współmałżonków bądź przez jednego z nich w czasie trwania wspólności ustawowej, a zwłaszcza:
a) pobrane wynagrodzenie za pracę jak i inne usługi świadczone osobiście przez któregokolwiek małżonka
b) dochody z majątku wspólnego, jak i majątku odrębnego każdego z małżonków.
W wypadku istnienia wspólności ustawowej, istnieją trzy masy majątkowe: majątek wspólny, majątek osobisty męża oraz majątek osobisty żony.
Zarząd majątkiem wspólnym:
O ile w sprawach zwykłego zarządu małżonkowie mogą działać i podejmować decyzje samodzielnie, o tyle w sprawach przekraczających zwykły zarząd wymagana jest zgoda współmałżonka. Akt zgody współmałżonka na taką czynność prawną jest traktowany jako zgoda osoby trzeciej. Nie staje się ona więc stroną umowy. W przypadku czynności jednostronnych zgoda taka musi zostać wyrażona przed lub w momencie dokonania czynności. W innym przypadku taka czynność prawna jest nieważna. Natomiast umowę traktuje się jako czynność prawną niezupełną, do czasu potwierdzenia.
Małżonek może zwrócić się do sądu o wydanie stosownego rozstrzygnięcia, jeśli nie uzyskał zgody współmałżonka lub jeśli uzyskanie tej zgody napotkało trudne do przezwyciężenia przeszkody. Zgoda sądu zastępuje zgodę współmałżonka.
Z ważnych powodów (stała nieobecność małżonka, zniedołężnienie) sąd może na żądanie drugiego małżonka pozbawić drugiego samodzielnego zarządu majątkiem wspólnym. Może również postanowić, iż w przypadku czynności zwykłego zarządu w takiej sytuacji wymagana będzie do ich ważności nie zgoda drugiego małżonka, a zgoda sądu. Czynności prawne dokonane przez małżonka pozbawionego prawa do samodzielnego zarządzania majątkiem wspólnym należy w tym wypadku traktować jako czynności osoby nieuprawnionej.
Majątki odrębne małżonków.
O tym, czy majątek wchodzi w skład majątku odrębnego decydują: czas i sposób nabycia majątku oraz przeznaczenie lub charakter majątku.
1. Do majątku odrębnego wchodzą przedmioty nabyte przed powstaniem wspólności majątkowej. Ze względu na sposób nabycia do majątku osobistego wchodzi również majątek nabyty poprzez dziedziczenie, zapis czy darowiznę. Do majątku osobistego wchodzą również przedmioty nabyte ze środków uzyskanych w zamian za przedmioty nabyte przed powstaniem wspólności majątkowej lub nabyte poprzez dziedziczenie, zapis czy darowiznę.
2. Z punktu widzenia przeznaczenia przedmiotów, do majątku osobistego wchodzą te przedmioty, które służą do zaspokajania indywidualnych potrzeb małżonka (ubranie, zegarek). Do majątku tego wchodzą również prawa niezbywalne. Wierzytelności o wynagrodzenie za wykonaną pracę lub świadczone usługi jednego z małżonków. Nagrody za osobiste osiągnięcia. Prawa autorskie.
Umowny ustrój majątkowy.
Do swej ważności wymagana jest forma aktu notarialnego. Może zostać zawarta przed powstaniem małżeństwa lub w jego trakcie.
Wspólność majątkową można rozszerzyć na przedmioty wchodzące w skład majątku odrębnego. Jednak nie można jej rozszerzyć na: prawa niezbywalne, wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia (oprócz renty), wierzytelności z tytułu odszkodowania za doznaną krzywdę, niewymagalne wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub usługi świadczone przez jednego z małżonków.
Ustanie wspólności majątkowej.
Ustrój wspólności majątkowej może ustać w wypadku, gdy małżeństwo ustanie, zostanie unieważnione, lub w czasie trwania małżeństwa w kilku przypadkach, to znaczy:
1. W wypadku podpisania intercyzy, gdzie ustrój wspólności zastąpiony jest rozdzielnością majątkową.
2. Z ważnych powodów może żądać tego każdy z małżonków lub prokurator. Datą zniesienia wspólności majątkowej jest dzień oznaczony w wyroku, który ją znosi. Sąd może uznać iż tą datą będzie dzień ogłoszenia wyroku, dzień złożenia pozwu a nawet dzień wcześniejszy. Ważne powody to takie, które sprawiają iż w danych warunkach wspólność majątkowa nie sprzyja dobru rodziny i prowadzi do wyników sprzecznych z założeniami prawa rodzinnego. Są to np. nieprzyczynianie się małżonka zdolnego do pracy do utrzymywania rodziny, pijaństwo, narkomania, długoletni wyrok pozbawienia wolności, opuszczenie małżonka bez uzasadnionego powodu.
3. Ustaje z mocy prawa w wypadku ubezwłasnowolnienia częściowego lub całkowitego jednego ze współmałżonków.
Z chwilą orzeczenia rozdzielności majątkowej, majątek wchodzący w skłąd wspólnego majątku staję się majątkiem podlegającym współwłasności w częsćaich ułamkowych (należy on do małżonków, małżonka i spadkobierców drugiego zmarłego małżonka, lub do spadkobierców, gdy obydwoje małżonkowie nie żyją).
Udziały w takim podzielonym majątku są równe, istnieją od tego oczywiście wyjątki:
1. Gdy na mocy intercyzy do majątku wspólnego weszły przedmioty, które w wypadku wspólności ustawowej należałyby do majątku odrębnego małżonków, mogą oni w treści umowy postanowić, iż udziały w majątku po ustaniu wspólności nie będą równe i określić ich wysokość.
2. Z ważnych powodów, co należy badać podobnie jak w wypadku zwrócenia się do sądu z wnioskiem o ustanie wspólności majątkowej. Decydujące znaczenie ma tutaj wkład małżonka we wspólny majątek.
Ustalenia nierównych udziałów małżonek może żądać zarówno w przypadku ustania wspólności majątkowej z mocy prawa, jak i w wypadku zniesienia jej przez sąd z ważnych powodów.
Spadkobiercy mogą żądać ustalenia nierównych udziałów w wypadku, gdy spadkodawca za życia wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa bądź rozwód.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ MAŁŻONKÓW ZA ZOBOWIĄZANIA
Odpowiedzialność w czasie trwania wspólności majątkowej
Jeżeli nie dotyczy majątku odrębnego jednego ze współmałżonków i nie powstało przed powstaniem wspólności majątkowej, wierzyciel może żądać zaspokojenia zarówno z majątku wspólnego jak i odrębnego współmałżonka dłużnika.
Gdy natomiast zobowiązanie dotyczy majątku odrębnego małżonka lub powstało przed powstaniem wspólności majątkowej, wtedy wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku odrębnego małżonka, z wynagrodzenia za pracę lub inne usługi świadczone bezpośrednio przez małżonka lub z korzyści uzyskanych przez niego z racji praw autorskich, praw twórcy wynalazku, wzoru lub projektu racjonalizatorskiego.
Wierzyciel może jednak żądać zaspokojenia z majątku wspólnego małżonków nawet w wypadku, gdy zobowiązanie powstało przed powstaniem wspólności majątkowej, jeśli jest to wspólność umowna rozszerzona, gdzie w skład majątku wspólnego wchodzą przedmioty, które w ramach zwykłej wspólności majątkowej należałyby do majątku odrębnego jednego z małżonków.
Jeśli w stosunku do jednego z małżonków orzeczone zostaną kara grzywny, nawiązki lub należności sądowe, wtedy są one egzekwowane z majątku osobistego dłużnika. Dopiero, gdy zaspokojenie z tych źródeł nie jest możliwe, można dokonać egzekucji na majątku wspólnym. Współmałżonek może żądać od sądu ograniczenia lub całkowitego wyłączenia możliwości egzekucji z majątku wspólnego (w przypadkach, gdy skazany małżonek w żadnym bądź niewielkim stopniu przyczynił się do powstania majątku wspólnego).
...
xavi.hernandez