NACZELNE ZASADY PROCESOWE
Są to ogólne idee obejmujące węzłowe kwestie w procesie i wyznaczające model procesu à dyrektywy uregulowania najbardziej istotnych kwestii procesowych.
1. Zasada domniemania niewinności à zasada wynikająca z konstytucji i z prawa międzynarodowego, zawarta w art. 5 k.p.k., która mówi, że oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem
à jest to domniemanie prawne wzruszalne, wzruszane jego obalenie jest możliwe tylko w drodze wyroku skazującego lub warunkowo umarzającego.
+ ! 1 à wyrok prawomocny à wyrok jest prawomocny gdy :
a) albo wyczerpany został tok odwoławczy
b) albo ktoś się po prostu nie odwołał
à w związku z czym postępowanie się zakończyło i nie ma już możliwości odwołania się, zaskarżenia
+ ! 2 à oskarżonego chronią :
a) KK à art. 212 à pomównienie (prywatnoskargowe)
b) KC à art. 23 – 24 à ochrona dóbr osobistych
+ ! 3 à ciężar dowodu à nie spoczywa na oskarżonym à nie musi on nic udowadniać, tylko muszą udowodnić jemu
Zasada w aspekcie:
à procesowym
à pozaprocesowym (jest adresowana do całego społeczeństwa):
* osoby fizyczne (bezpodstawne posądzenie o przestępstwo à art. 212)
* organy władzy à art. 52, par. 1)
* prasa à prawo prasowe
2. Zasada in dubio pro reo à zgodnie z tą zasadą wszelkie wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść oskarżonego. Jednocześnie zakazuje ona ustaleń alternatywnych à (przykładem zasady art. 397 par. 4)
+ ! à ustalenia alternatywne à np. przyjmuje się, że ktoś ukradł albo 1 albo 2 rzecz lub, że ukradł coś tej osobie albo innej ! TAK BYĆ NIE MOŻE ! à z ustaleń musi to jasno wynikać
3. Zasada prawdy materialnej à rozstrzygnięcia organów procesowych powinny być oparte na prawdziwych ustaleniach faktycznych (art.2 § 2 k.p.k.) à podstawą orzeczenia mogą być wyłącznie okoliczności faktyczne, zgodne z prawdą (czyli z rzeczywistością)
à zasada ta odnosi się wyłącznie do ustaleń faktycznych (do dokonywanego w toku procesu stwierdzenia faktów, mających znaczenie dla decyzji procesowej), a nie do procesu interpretacji prawa. Każde rozstrzygnięcie procesowe zostaje wydane na podstawie określonego stanu faktycznego
à nadrzędność à zasada ta jest bezpośrednio związana z celem toczącego się postępowania karnego (z dążeniem do ustalenia prawdy, jako podstawy do rozstrzygnięcia sprawy)
à skierowana jest do sądu i do innych współdziałających z nim organów procesowych
à konsekwencje nieprzestrzegania tej zasady to błąd w ustaleniach faktycznych
à nie jest absolutem, bo ustawodawca chroni inne dobra np. życie rodzinne, tajemnicę spowiedzi, pomimo że utrudniają poznanie prawdy
Gwarancje zasady prawdy materialnej:
- obowiązek inicjatywy dowodowej agentów procesowych
- kontradyktoryjność rozprawy i jej elementy w postępowaniu przygotowawczym
- koncentracja czasowa i miejscowa procesu w czasie rozprawy
- kontrola sądowa postępowania przygotowawczego
- kolegialność sądu
- sposób przesłuchania
- system środków zaskarżenia
Ograniczenie prawdy materialnej:
- prawomocność orzeczenia (ne bis in idem)
- zakazy dowodowe
- immunitety procesowe
- obowiązek zakończenia sprawy w rozsądnym terminie
4. Zasada swobodnej oceny dowodów à jest dyrektywą dokonywania oceny dowodów bez jakiegokolwiek skrępowania i rygorów ustawowych à art. 7 k.p.k. à organy postępowania karnego kształtują swoje przekonanie na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów, ocenianych swobodnie z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego à poza tym sędzia nie jest krępowany żadnymi regułami dowodowymi
Art. 7 K.p.k:
Organy postępowania związane są:
- całokształtem przeprowadzonych dowodów
- zasadami prawidłowego rozumowania
- wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego
+ ! 1 à jest to uzasadniona swobodna ocena dowodów à nie ma tutaj nieograniczonej swobody sędziego à sędzia musi wyjaśnić, w jaki sposób oceniał dowody, dlaczego oparł się na jednych, odrzucając inne oraz dlaczego wyciągnął z nich określone wnioski à to wszystko czyni poprzez uzasadnianie wszystkich orzeczeń i aktów, które powodują przejście do następnego etapu procesu (chyba że ustawa wyraźnie go z tego zwalnia). W szczególności musi uzasadnić :
- postanowienie o wszczęciu / odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego
- postanowienie o umorzeniu, warunkowym umorzeniu lub zawieszeniu postępowania
- postanowienie o przedstawieniu zarzutów (na żądanie podejrzanego)
- akt oskarżenia (w postępowaniu uproszczonym – nie musi)
- wyrok sądu (na wniosek stron – poza kilkoma wyjątkami)
- sąd I instancji musi w uzasadnieniu wyjaśnić à art. 424 k.p.k. à dlaczego oparł się na tych, a nie innych dowodach, i dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych, a także dlaczego uznał fakt za udowodniony lub za nieudowodniony oraz dlaczego uznał fakt za istotny lub za nieistotny
- konieczna jest ocena każdego dowodu na tle pozostałych dowodów à sąd nie może ustalać faktów sprzecznie z dowodami, którym dał wiarę i zarazem zgodnie z dowodami, którym jej nie dał
+ ! 2 à jest to kontrolowana swobodna ocena dowodów à swobodna ocena dowodów jest kontrolowana przez sąd, który rozpoznaje środek odwoławczy à art. 438 k.p.k. à zaskarżone orzeczenie ulega uchyleniu lub zmianie w razie stwierdzenia błędu w ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli błąd ten mógł mieć wpływ na treść tego orzeczenia
+ ! 3 à sąd ocenia dowody po ich przeprowadzeniu, dokonując nie tylko oceny każdego dowodu z osobna, lecz także oceny kompleksowej à oceny aposteriorycznej. Oprócz tego sąd ocenia przydatność zawnioskowanego dowodu lub ewentualność dopuszczenia dowodu z urzędu do udowodnienia danej kwestii à ocena aprioryczna
+ ! à oceną aprioryczną jest uznanie sądu :
a.) że okoliczność nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia
b.) że okoliczność została już udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy
c.) o nieprzydatności dowodu do ustalenia danej okoliczności
d.) o tym, że dowodu nie da się przeprowadzić, gdy np. świadek zmarł
+ ! 4 à zakaz antycypacji dowodowej à nie można z góry przesądzać o tym, że dany dowód jest nieprawidłowy
5. Zasada kontradyktoryjności à spór równouprawnionych stron przed bezstronnym organem. Typowym procesem o charakterze konrtadyktoryjnym jest proces cywilny. Rozprawa główna ma taki charakter.
+ ! 1 à główną cechą kontradyktoryjności jest udział stron i jawność rozprawy
+ ! 2 à inne cechy :
a.) możliwość składania wniosków (np. o dokonanie śledztwa lub dochodzenia)
b.) możliwość składania oświadczeń
c.) możliwość składania pytań do świadków (np. przesłuchania świadka przez sąd, przesłuchanie biegłego)
d.) możliwość udziału w czynnościach dowodowych
e.) możliwość składania odwołań
Funkcje procesowe: Stosunek procesowy:
- oskarżenie - oskarżyciel è stąd proces kontradyktoryjny jest
- obrona - oskarżony procesem trójpodmiotowym
- rozstrzyganie - organ (np. sąd)
6. Zasada inkwizycyjności (śledczości) à obowiązuje w postępowaniu przygotowawczym. Zgodnie z tą zasadą organ działa bez udziału stron
+ ! 1 à art. 297 à cele procesu przygotowawczego
+ ! 2 à art. 299 à strony postępowania przygotowawczego
+ ! 3 à art. 316 à prawo stron do udziału w czynnościach niepowtarzalnych
+ ! 4 à art. 317 à prawo stron do udziału w innych czynnościach
7. Zasada prawa do obrony à oskarżony ma prawo bronić swych interesów, tzn., że oskarżonemu przysługuje prawo do obrony oraz prawo do korzystania z pomocy obrońcy (art. 6 k.p.k.)
+ ! 1 à w sensie materialnym à wyraża się we wszystkich czynnościach podejmowanych przez oskarżonego i przez inne organy w celu obrony interesów oskarżonego
+ ! à PROCES KARNY à oskarżony w szczególności :
- art. 175 § 1 k.p.k. à ma prawo składać wyjaśnienia, nie ma obowiązku składania wyjaśnień, może taż bez podania powodów odmówić odpowiedzi na pytania lub w ogóle odmówić składania wyjaśnień
- art. 300, 386, 175 k.p.k. à ma prawo odmowy zeznań
- art. 316 k.p.k. à ma prawo być obecnym przy czynnościach dowodowych niepowtarzalnych, chyba że zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub zniekształcenia dowodu w razie zwłoki
- art. 156 i 157 k.p.k. à ma prawo do udostępnienia mu akt sprawy sądowej i sporządzenia odpisów orzeczeń
- art. 321 k.p.k. à ma prawo do ostatecznego zaznajomienia się z materiałami postępowania przygotowawczego
- ma prawo swobodnego rozporządzania swoim ciałem
+ ! 2 à w sensie formalnym à oskarżony ma prawo do korzystania z pomocy obrońcy jako osoby ustawowo upoważnionej do udzielania pomocy w sprawach karnych (obrońca może przedsiębrać czynności procesowe jedynie na korzyść oskarżonego). Obrona :
a.) w sensie procesowym (obligatoryjnym) à z urzędu
b.) w sensie cywilnoprawnym (fakultatywnym) à z wyboru oskarżonego
+ ! à PROCES KARNY :
- art. 79 i 80 k.p.k. à obrona obligatoryjna :
· nieletni
· głuchy, niemy lub niewidomy
· zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności
+ à jeżeli w toku postępowania biegli stwierdzą jednak poczytalność à obrońca może zostać zwolniony
· gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę
· jeżeli oskarżonemu zarzucono zbrodnię lub gdy jest pozbawiony wolności (w postępowaniu przed sądem okręgowym jako sądem I instancji)
+ ! ! ! 1 à osoba uprawniona à obrońcą może być jedynie osoba uprawniona do obrony według przepisów o ustroju adwokatury
+ ! ! ! 2 à liczba obrońców à 1 oskarżony może posiadać jednocześnie nie więcej niż 3 obrońców
+ ! ! ! 3 à liczba oskarżonych à obrońca może bronić kilku oskarżonych jeżeli nie pozostają w sprzeczności ich interesy
8. Zasada niezależnych sądów i niezawisłych sędziów :
a.) zasada niezwisłości sędziów (art. 178 ust. 1 KRP) à "sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezwiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz us...
xavi.hernandez