PRAWDY MATERIALNEJ
(prawnie zdefiniowana / konstytucyjna)
ustalenia faktyczne – stwierdzenia faktów dokonywane w procesie, mające znaczenie dla decyzji procesowych
poznawanie prawdy w procesie (dokonywanie ustaleń faktycznych) odznacza się cechami:
- charakter probabilistyczny
- jest materialne ( to udowodnienie: konfrontacja ustaleń z dowodami ; warunek obiektywny i subiektywny)
- ma sens, gdy jest prawnie relewantne (w granicach poznania i w stopniu dokładności wyznaczonym przez przedmiot
procesu) ;
PODSTAWĘ wszelkich ROZSTRZYGNIĘĆ powinny stanowić
USTALENIA FAKTYCZNE zgodne z RZECZYWISTOŚCIĄ (art. 2 § 2)
1) organy procesowe obowiązane są do podejmowania wszelkich starań , aby ich ustalenia faktyczne były zgodne z prawdą
2) organ sprawujący kontrolę judykacyjną zobowiązany jest do sprawdzenia, czy organ wcześniejszy poczynił prawdziwe ustalenia faktyczne (vide art. 438 pkt.3)
realizuje ją całokształt przepisów kpk, ale fundamentalnymi gwarancjami są m.in.:
- obowiązek inicjatywy dowodowy organów proces.
- kontradyktoryjność (patrz niżej! tam m.in. możliwość zadawania dodatkowych pytań przez członków składu)
- koncentracja czasowa i miejscowa procesu
- kontrola sądowa postępowania przygotowawczego
- kolegialność sądów i udział czynnika społecznego (ławników)
-system środków zaskarżania
poznawanie prawdy mat. ulega natomiast ograniczeniom (z powodu ochrony innych dóbr):
- prawomocność orzeczeń
- humanitaryzm procesu
- zakazy dowodowe
- immunitety procesowe
- zakaz reformationis in peius
OBIEKTYWIZMU
(prawnie zdefiniowana / w konstytucji część. :bezstronny i niezawisły sąd)
polega na (m.in. bezstronności, a więc pojęcie szersze to obiektywizm):
BEZSTRONNYM stosunku do stron i innych uczestników procesu NEUTRALNOŚĆ organu proces.
NIE powinien KIERUNKOWO nastawiać się do samej sprawy (+ także zdolność psychiczna do zmiany
hipotetycznego obrazu czynu)
dotyczy sędziów (ławników), jak i innych uczestników, którzy powinni budzić zaufanie stron (oskarżyciel publiczny, biegły, protokolant, stenograf, zawodowy kurator sąd., specjalista)
1.szeroko pojmowana NIEZAWISŁOŚĆ sądu
- iudex inhabilis
- iudex suspectus
2. sąd powinien wziąć pod uwagę CAŁY MATERIAŁ DOWODOWY(przemawiający na korzyść każdej ze stron i
wysłuchać ARGUMENTACJI wszystkich stron procesowych;
3. minimalizacja działania czynników IRRACJONALNYCH na podejmowane decyzje ( m.in. poprzez doświadczenie
życiowe i charakter oraz wiedzę sędziego(„osobowość”), a także kolektywność orzekania
WSPÓŁDZIAŁANIA
ZE SPOŁECZEŃSTWEM
I INSTYTUCJAMI
w ściganiu przestępstw
(prawnie zdefiniowana)
1. SPOŁECZNY OBOWIĄZEK powiadomienia prokuratora / Policji każdego, kto dowiedział się o popełnieniu p. ściganego z urzędu (art..304§1 kpk) → ze względu na charakter społeczny brak sankcji, ale wyjątki:
· obowiązek ujawnienia dowodów niewinności osoby podejrzanej (zatajenie to występek z art.236 kk)
· obowiązek niezwłocznego zawiadomienia organu ścigania o posiadaniu wiarygodnej wiadomości o karalnym przygotowaniu /usiłowaniu /popełnieniu określ. czynów np. z art.148kk (niedopełnienie to przestępstwo z art. 240 kpk)
2. OCHRONA OSÓB (dwustopniowa):
· zastrzeżenia danych o miejscu zamieszkania świadka wył. do wiadomości sądu/ prokuratora, jeżeli jest uzasadniona obawa użycia przemocy lub groźby wobec niego lub osoby najbliższej
· świadek incognito – powoduje zatajenie danych osobowych, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia / zdrowia /wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby najbliższej (wówczas przesłuchuje go sąd orzekający lub prokurator)
3. obowiązek udzielania pomocy organom prowadzącym postępowanie przez wszystkie INSTYTUCJE PAŃSTWOWE , SAMORZĄDOWE i SPOŁECZNE (art. 15§2) oraz
obowiązek powiadomienia przez inst. PAŃSTWOWE /SAMORZĄDOWE (tylko!) o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu (art. 304§2 kpk) – na kierowniku
+ udział przedstawiciela społecznego (w ramach org. społecznych)
4. udział ŁAWNIKÓW (jako czynnika społecznego – art. 182 Konst. i art. 3 kpk):
- niezawiśli
- pozycja niemal identyczna do sędziów. tyle, że nie mogą przewodniczyć rozprawie/ naradzie, ani wykonywać czynności sędziego poza rozprawą
- tylko w postępowaniu głównym
DOMNIEMANIE NIEWINNOŚCI
(pawnie zdefiniowana / konstytucyjna)
(prawnie zdefiniowana /konstytucyjna)
Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie
- stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu (art. 42.3 Konstytucji)
- udowodniona i stwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu (art.5 §1 kpk)
jest to domniemanie:
- od strony pozytywnej (nie zakaz dom. winy)
- prawnie wzruszalne (iuris tantum), poprzez prawomocny wyrok skazujący
„udowodnienie winy”
prawomocne orzeczenie o warunkowym umorzeniu
(były wątpliwości, ale dla wydania takiego orzeczenia
okoliczności popełnienia p-a nie budzą wątpliwości,
a więc wina musi być udowodniona ! (SN), np. :
jednoczesne nakładanie obowiązków, nadzór etc.)
3 ujęcia „traktowania oskarżonego jak niewinnego” : subiektywistyczne ( zakładanie n. przez organ ), obiektywistyczne(organ uznaje n. na podstawie nakazu ustawodawcy) , humanistycznego sceptycyzmu;
zakres obowiązywania zasady (w 2 aspektach):
procesowym : we wszystkich 3 stadiach i wobec wszystkich organów
pozaprocesowym : skierowana d o społeczeństwa – osób fizycznych, organy administracji organizacji społecznych,
przedsiębiorstw
nie dające się usunąć wątpliwości , rozstrzyga się na korzyść oskarżonego
zarówno FAKTYCZNE, jak i PRAWNE
zakaz tzw. ustaleń alternatywnych !
ciężar dowodu (onus probandi) [≠ obowiązek udowodnienia: to powinność ze względu na cudzy interes prawny
klienta-adwokat, Państwa-oskarżyciel publiczny ]
w kpk w tzw. znaczeniu MATERIALNYM (następstwem jest obciążenie; obojętnie kto) – spoczywa na oskarżycielu
i powodzie cywilnym, (ale może też sąd lub kto inny zwolnić samemu udowadniając)
oraz PRAKSEOLOGICZNYM (spoczywa na każdym kto coś twierdzi, w przeciwnym przypadku wzmacnia twierdzenia
przeciwnika)
nie można przerzucić dowodu prawdy (w zn. materialnym) na oskarżonego [wyjątek- ciężar „dowodu prawdy” przy pomówieniu z art. 212 kk, 3 zakresy dowodzenia]
SWOBODNEJ OCENY DOWODÓW
ORGANY postępowania kształtują swe przekonanie
na podstawie WSZYSTKICH przeprowadzonych DOWODÓW
Ocenianych SWOBODNIE, ale z uwzględnieniem :
- zasad PRAWIDŁOWEGO ROZUMOWANIA (reguły logiki formalnej)
- WSKAZAŃ WIEDZY (stan nauki w danej dziedzinie)
- DOŚWIADCZENIA ŻYCIOWEGO (tutaj znaczenie mają cenzusy wiekowe sędziów i ławników)
sfera ocen APRIORYCZNYCH dowodów:
brak reguł nakazujących uznanie pewnych faktów za udowodnione lub za nieudowodnione, ale wyjątki:
- zakazy dowodowe (ochrona innych dóbr)
- domniemania prawnie niewzruszalne [p. iuris ac de iure] (jest ich niewiele)
A więc jedynie czy jest prawnie dopuszczalny, możliwy do przeprowadzenia i przydatny do stwierdzenia danej okoliczności ( ale już nie czy będzie wiarygodny) ! ! !
ocena APOSTERIORYCZNA to podstawowa ocena dowodów!
swoboda oceny dowodów = KONTROLOWANA ocena dowodów:
1) organ procesowy musi się WYTŁUMACZYĆ z uwzględnienia / nieuwzględnienia dowodów
→ w drodze uzasadnień rozstrzygnięć przesuwających proces do następnego etapu;
2) organ rozpoznający środek odwoławczy kontroluje swobodną ocenę dowodów ( apelacje i zażalenia, bo w
kasacji nie czyni się ustaleń faktycznych)
BEZPOŚREDNIOŚCI
każde poznawanie zdarzenia przez sąd ma charakter POŚREDNI (to dobrze, a zarazem potrzebna z. bezpośred.)
[ zasada ta wiąże WSZYSTKIE ORGANY procesowe ]
składają się na nią dwie dyrektywy :
(I) z.b. w znaczeniu FORMALNYM - organ proc. powinien zetknąć się osobiście, własnymi zmysłami ze źródłem i
środkami dowodowymi
(II) z.b. w znaczeniu MATERIALNYM – organ proc,. powinien dokonywać ustaleń przede wszystkim za pomocą
dowodów pierwotnych (tzw. oryginalny – pochodzi z „pierwszej ręki”,
pochodzi ze źródła mającego bezpośredni kontakt z faktem) ;
wyjątki :
1) dopuszczalne jest ustalenie faktu za pomocą d. pochodnego, gdy d. pierwotny nie istnieje / jest niedostępny
2) dopuszczalne jest przeprowadzenie d. pochodnego, gdy zachodzi potrzeba skontrolowania d. pierwotnego
dotyczy to rozbieżności w wyjaśnieniach lub zeznaniach
3) niektóre dowody są ze swej istoty zawsze d. pochodnymi (np. opinie biegłego, wywiady środowiskowe,
protokoły oględzin/ przeszukania i zatrzymania rzeczy, wyniki wywiadu środowiskwego )
4) dopuszczalność d. pochodnego, gdy wymagają tego postulaty szybkości i ekonomii procesu, a strony
zgadzają się na takie odstępstwo
5) pomoc prawna (krajowa – zwrócenie się do innego organu przez o. prowadzący / zagraniczna)
6) w postępowaniu apelacyjnym nie przeprowadza się p. dowodowego co do istoty sprawy (ale..)
7) w postępowaniu uproszczonym sąd może prowadzić rozprawę mimo nieobecności oskarżonego (tylko odczytanie
wyjaśnień lub przesłuchanie w drodze pomocy prawnej)
SKARGOWOŚCI
ŚCIGANIA Z URZĘDU
wszczęcie postępowania SĄDOWEGO następuje na ŻĄDANIE uprawnionego oskarżyciela
(główne / apelacyjne /kasacyjne /dot. Wznowienia, następcz...
xavi.hernandez