PROGRAM AUTORSKI Z ZAKRESU EDUKACJI MUZYCZNEJ
mgr Krzysztofa Więcek
mgr Joanna Tajchman- Waliczek
Obok ruchu przy muzyce śpiew jest podstawową forma aktywności muzycznej dziecka.
Najprostszym utworem muzycznym, w którym dziecko wykorzystuje śpiew jest piosenka. Piosenka pod względem „rozmiarów” jest utworem krótkim, swoistą miniaturą. Dlatego dziecko jest w stanie ja zrozumieć, przeżyć, zapamiętać i odtworzyć.
Piosenka jest źródłem emocji i estetycznych przeżyć z jednej strony, z drugiej zaś doskonałym materiałem, na podstawie którego wyjaśniane są najprostsze zjawiska muzyczne, takiej jak: rytm, melodia, dynamika, agogika czy budowa formalna. Jest ona jednocześnie doskonałym materiałem służącym do kształcenia głosu dziecka.
a. Śpiew dzieci w przedszkolu – pierwsze piosenki
Śpiewanie piosenki rozpoczynamy już w grupie najmłodszej. Jednak pierwszy etap to okres słuchania śpiewu nauczycielki. Dopiero po pewnym czasie możemy zachęcać dzieci do śpiewania łatwiejszych fragmentów piosenek. Konstrukcja piosenek dla dzieci najmłodszych powinna być oparta na powtórzeniach melodycznych, powtórzeniach rytmu i słów. Mogą one przybierać także formę echa. Należy pamiętać, iż pierwszy śpiew dziecka może być nieprecyzyjny, niepewny i nieśmiały, melodia odtwarzana niezbyt czysto, a rytm nie do końca poprawnie. Nauczenie poprawnego śpiewania wymaga czasu, wytrwałości i systematyczności.
b. Kryteria doboru piosenki
Poprawnie dobrana piosenka musi spełniać określone warunki. Oto najistotniejsze:
1. Dostosowanie do określonego wieku i poziomu umysłowego.
2. Rozpiętość skali piosenki zgodna ze skalą głosu dziecka.
3. Dostosowanie treści słownej do wieku dziecka.
4. Odpowiedni stopień trudności linii melodycznej. W piosenkach dla najmłodszych nie mogą występować duże skoki w melodii, trudne zboczenia modulacyjne w konstrukcji melodii, skomplikowane rytmy.
5. Wartości artystyczne piosenki w warstwie słownej i muzycznej.
c. Emisja głosu dziecka:
Prowadząc śpiew z małymi dziećmi należy pamiętać, że aparat głosowy w tym wieku jest bardzo delikatny i w pracy należy stosować daleko posuniętą ostrożność. Przede wszystkim dbać należy o to, aby dzieci nie nadwerężały głosu krzykiem. Wówczas struny głosowe ulegają przekrwieniu i mogą powstać na nich zgrubienia. Zwrócić szczególna uwagę należy, aby dziecko brało przykład z właściwego wzoru śpiewaczego.
Prawidłowa, fizyczna postawa śpiewacza jest swobodna i elastyczna. Tułów i szyja wyprostowane. Mięśnie szyjne rozluźnione. Pośladki ściągnięte.
Aby głos prawidłowo wybrzmiał, należy zwrócić baczną uwagę na oddech. Śpiewamy i mówimy na wydechu. Zasada prawidłowego oddychania jest prosta. Oddech bierzemy nosem przy lekko rozchylonych ustach. Nabieramy powietrze lekko i bezgłośnie. Wydychamy zaś ustami, wzmacniając wydech pod koniec jego trwania. W celu opanowania prawidłowego oddechu potrzebne są ćwiczenia usprawniające aparat oddechowy. Ćwiczenia te zwiększą pojemność płuc, poprawią siłę mięśni przepony, usprawnią układ krążenia. Ćwiczenia dla dzieci w wieku przedszkolnym powinny mieć charakter zabawy, a czas ich trwania nie powinien być dłuższy niż 2 – 3 minuty.
Poprawne wydobywanie głosu to także dbałość o szerokie otwieranie ust. Bardzo dobrą metodą jest stosowanie miarki prof.Stuligrosza. Jest nią zgięty w pierwszym stawie kciuk, włożony między rozchylone usta (nie zęby).
Nie mniej ważnym aspektem pięknego śpiewu jest prawidłowe, wyraźne wymawianie tekstu. Ten aspekt emisji głosu powinien być ćwiczony poprzez mowę. Eliminowanie przypadkowych oddechów w środku słowa następuje podczas recytowania wierszy ( kształtowanie poprawnej fazy oddechu). W doskonaleniu dykcji niezwykle pomocne jest recytowanie tekstu szeptem.
W swojej pracy nad głosem dziecka nauczyciel powinien uświadomić dziecku, że piosenkę należy śpiewać nie tyle głośno, co wyraźnie.
d. Wprowadzenie i nauka piosenki
W praktyce przedszkolnej forma kontaktu dziecka z piosenką realizowana jest w dwojaki sposób:
1. Piosenki do słuchania śpiewane przez nauczycielkę.
2. Piosenki do śpiewania przez dzieci.
Wybór jednego z wymienionych sposobów zależy od stopnia trudności piosenki przeznaczonej dla określonej grupy wiekowej.
W pracy nad piosenką służącą do śpiewania przez dzieci wyodrębniamy dwa etapy:
1. Wprowadzenie piosenki.
2. Właściwa nauka piosenki.
Wprowadzenie piosenki polega na wykonaniu jej w całości, ze starannie dobranym i poprawnie wykonanym akompaniamentem. Piosenkę prezentowaną po raz pierwszy śpiewamy dwukrotnie. Po prezentacji powinno nastąpić omówienie jej treści. W przypadku dzieci starszych omówienie poszerzamy o zwrócenie uwagi na charakter melodii i inne istotne szczegóły.
Podczas wprowadzenia ważnym jest zastosowanie rożnego rodzaju pacynek, lalek, zabawek czy obrazków, które pomogą dzieciom zrozumieć treść piosenki poprzez wiązanie bodźców wzrokowych ze słuchowymi.
Naukę piosenki poprzedza praca nad pamięciowym opanowaniem tekstu słownego. Słowa należy wyrecytować dzieciom wyraźnie i sugestywnie, starając się oddać charakter i fabułę (o ile istnieje). Następnie wyjaśniamy dzieciom niezrozumiałe słowa i prosimy, aby własnymi słowami opowiedziały, o czym mówi piosenka. Tekstu uczymy odcinkami.
Po nauczeniu tekstu uczymy melodii piosenki – oczywiście łącznie z tekstem. Melodii uczymy odcinkami – fazami, od razu we właściwym tempie. Następnej zwrotki uczymy tylko wówczas, gdy poprzednia jest już dobrze opanowana.
A oto kilka przykładów ćwiczeń pomocniczych podczas nauki piosenki:
- zabawy oparte na tekście piosenki
- połączenie piosenki z inscenizacją
- nauczyciel śpiewa zwrotki, a dzieci refren lub krótkie fragmenty
- śpiewanie, granie lub wyklaskiwanie rytmu piosenki w formie zagadek
- recytowanie fragmentów ze zmianą dynamiki
- poznanie piosenki po melodii granej na instrumencie
- kończenie fragmentu piosenki śpiewanej przez nauczyciela
- śpiewanie w myśli
- improwizowanie głosem lub na instrumentach krótkich melodii.
W czasie nauki dzieci siedzą, mając wyprostowane, ale nie naprężone, plecy. Nauka piosenki nie powinna trwać dłużej niż 4 – 5 minut w 5 – 6 latkach.
Dlatego też nową piosenkę opracowujemy w ciągu 2 – 3 następnych zajęć.
W grupach 3 – 4 latków naukę przerywamy krótkimi ćwiczeniami ruchowymi lub odprężającą zabawą. Po tych ćwiczeniach należy uspokoić oddech i dopiero przystąpić do następnej fazy nauki.
3 latki są w stanie opanować 1 – 2 piosenki miesięcznie
4 latki – 2 piosenki
5 latki – 2 piosenki (dłuższe i trudniejsze literacko i muzycznie)
6 latki – 2 – 3 piosenki o jeszcze większym stopniu trudności.
2. GRA NA INSTRUMENTACH
W polskim systemie wychowania muzycznego najczęściej stosujemy tzw. instrumentarium Orffa. Są to instrumenty perkusyjne o nieokreślonej barwie dźwięku i instrumenty perkusyjne o określonej barwie dźwięku.
Do pierwszej grupy należą:
- bębenek (uderzany ręką lub pałeczką)
- tamburyn
- grzechotka
- kołatka
- drewienka
- trójkąt rytmiczny
- talerze (uderzane o siebie lub pałką filcową)
Do grupy drugiej zaliczamy:
- dzwonki diatoniczne lub chromatyczne
- ksylofon
- metalofon
Instrumentem, który odgrywa wielką rolę jest fortepian.
Nauka gry na instrumentach powinna odbywać się stopniowo w myśl zasady stopniowania trudności i etapowo:
1. Poszukiwanie dźwięków w otaczającym dziecko środowisku – ćwiczenia twórcze z elementami dramy (odnajdywania dźwięków przy pomocy „instrumentów”, które znajdują się w otoczeniu dziecka: stół, podłoga, krzesło, ściana, kartka papieru, własne ciało; a następnie używanie ich do najróżniejszych ćwiczeń twórczych lub ilustracyjnych).
2. Stosowanie efektów akustycznych uzyskanych poprzez ruch własnego ciała: tupanie, klaskanie, uderzanie rękami o uda, mlaskanie, cmokanie, klaskanie itp.).
3. Oswajanie z barwą i budową instrumentów z instrumentarium Orffa (wydobywanie dźwięku tradycyjnym sposobem jak i eksperymentowanie z innymi możliwościami wydobywania dźwięku).
4. Systematyczna nauka gry na instrumentach:
- granie samodzielnych utworów muzycznych
- akompaniament do piosenek
- w ćwiczeniach słuchowych, rytmicznych, ruchowych
- w zadaniach twórczych.
Podczas zajęć w przedszkolu grę na instrumentach wykorzystujemy:
1. W ćwiczeniach słuchowych. Są to zabawy uwrażliwiające na barwę dźwięku, kierunek dochodzenia dźwięku, gęstość dźwięku – ile gra instrumentów, odległość od instrumentu, a na instrumentach melodycznych – wysokość dźwięku.
2. W ćwiczeniach rytmicznych. Na początku wiąże się z rytmizacją tekstu. W grupach najmłodszych gra zawsze łączy się z mową lub śpiewem. W grupie starszej mówienie rytmiczne tekstu także stanowi podstawę działania, jednak już po kilku powtórzeniach dzieci są w stanie wykonać rytm bez wypowiadania tekstu. W grupie sześciolatków możemy sobie pozwolić na ćwiczenia z zapamiętaniem i późniejszym odtwarzaniem rytmu podanego przez nauczyciela. Praca tą formą opiera się na powiązaniu z recytacją rytmizowanego tekstu.
3. W ćwiczeniach ruchowych. W grupie pięciolatków proste, ruchowe sekwencje ćwierćnutowe lub ósemkowe – będące tupaniem lub chodzeniem możemy połączyć z akompaniamentem instrumentalnym opartym na jednoczesnej grze dokładnie tych samych sekwencji rytmicznych. Grę i kroki (elementy ruchowe) zawsze łączymy z recytacja rytmiczną tekstu. Dopiero po wielu powtórzeniach możemy odtworzyć dany rytm bez recytacji. W grupie najstarszej możemy zaproponować dzieciom granie akompaniamentu do marszu i biegu (ze zmianami agogicznymi i dynamicznymi).
4. W powiązaniu z piosenką. Jest to najczęstsze zastosowanie instrumentów. Rozpoczynamy – w grupie najmłodszej – od podkreślenia rytmów w najbardziej charakterystycznych momentach piosenki (np., ostatni takt lub dwa takty piosenki). W grupach starszych owe fragmenty staja się coraz dłuższe, a ich rytm bardziej urozmaicony. W grupach pięcio – i sześciolatków możemy zastosować grę na instrumentach jako wypełnianie pauz w śpiewanej piosence dźwiękami instrumentów. To ćwiczenie stosujemy w celu przeciwdziałania zachwianiu rytmu w piosence, w której występują trudne do wykonania dla dzieci długo trwające pauzy. W grupie najstarszej możemy zastosować grę na instrumentach jako samodzielny akompaniament do piosenki oparty o łatwy, stale powtarzający się temat rytmiczny zwany ostinatem rytmicznym. W tej samej grupie wprowadzamy i wykorzystujemy instrumenty melodyczne również do akompaniowania do piosenek. Dzieci sześcioletnie mogą zagrać na instrumentach melodycznych całą, łatwą i dobrze znaną piosenkę.
5. W zadaniach twórczych.
- ilustracja zjawisk akustycznych (przyrodniczych i otoczenia)
- improwizacje rytmiczne i melodyczne
- własny akompaniament do piosenek i ćwiczeń ruchowych
- ilustracje do wierszy i opowiadań.
Stosując grę na instrumentach w przedszkolu możemy przyjąć kolejność wprowadzania instrumentów perkusyjnych. Pierwszym instrumentem jest grzechotka. Jest to instrument najbliższy dziecku, z uwagi na podobieństwo do zabawek z najwcześniejszego dzieciństwa. Drugim w kolejności instrumentem jest kołatka. Zarówno pierwszy jak i drugi instrument jest już przeznaczony dla dzieci 3 letnich. W tej grupie dzieci gra odbywa się indywidualnie.
Kolejno wprowadzane instrumenty to
(w grupie dzieci 4 – 5 letnich)
- bębenek
(w grupie dzieci 5 – 6 letnich)
- trójkąt
- talerze
3. RUCH PRZY MUZYCE
Słuchanie i przeżywanie muzyki w wielu aspektach łączy się z aktywnością ruchową. Od samego początku muzyka wyzwala w człowieku potrzebę ruchu. Dziecko, co jest oczywiste z racji etapu rozwoju, przejawia większą dążność do ruchu, w tym ruchu przy muzyce. Co więcej, potrzeba ruchu jest naturalna i warunkując prawidłowy rozwój psycho – fizyczny. Ponadto dziecko odczuwa potrzebę reagowania ruchem na dźwięk, rytm czy inne elementy muzyczne. Wynika z tego iż ruch przy muzyce jest obok śpiewu dominującą formą wychowania muzycznego (szczególnie w pracy z dziećmi młodszymi).
Dla pracy nauczyciela ma to podwójne znaczenie. Po pierwsze: działania nauczyciela powinny być systematyczne i przemyślane, aby efektem jego pracy nad rozwojem ekspresji ruchowej dziecka były:
- rozwój muzykalności
- rzeczywiste pogłębienie wrażliwości estetycznej i emocjonalnej
- ogólny rozwój dziecka (fizyczny i psychiczny)
Po drugie: ranga ruchu przy muzyce predestynuje ja do korelowania z innymi formami wychowania muzycznego. Możemy zatem doskonale łączyć zabawy ruchowe ze śpiewem w formie:
- zabaw inscenizowanych i ilustracyjnych
- zabaw rytmicznych,
- zabaw tanecznych.
Zabawy inscenizowane i ilustracyjne to przedstawienie treści piosenki prostymi, dowolnymi ruchami ciała o charakterze naśladowczym. Są one najczęściej wysnute z treści piosenki. W przypadku zabaw inscenizowanych tekst powinien nosić znamiona akcji. Wynika stąd podział na role zespołowe i solowe. Aby wytworzyć odpowiedni nastrój, zabawę można poprzedzić opowiedzeniem jej treści. Teatralność zabaw inscenizowanych daje możliwość wykorzystania kostiumów, rekwizytów i dekoracji. Dzięki temu cieszą się one ogromnym zainteresowaniem dzieci, a nauczycielowi dają możliwość uaktywnienia dzieci nieśmiałych czy mniej zdolnych.
Mniejszy ładunek dramaturgii odnajdujemy w zabawach ilustracyjnych. Są to najczęściej zabawy bez podziału na role. Wynikają one z treści piosenki, jednak jej tekst nie musi być tekstem fabularnym. Treści piosenki narzuca pewien sposób poruszania się dzieci.
Ważne jest, aby ruchy były proste i naturalne, stosowane tylko w niektórych momentach piosenki. Zbyt duża ilość ruchów naśladowczych utrudnia wykonanie piosenki i przeszkadza, zamiast pomóc.
Zabawy rytmiczne polegają na odtworzeniu charakterystycznego rytmu piosenki przy pomocy ruchu tj. podskoków, tupania, klaskania. Aby móc wykorzystać ten rodzaj zabaw ruchowych ze śpiewem, należy wybrać piosenkę o wyraźnym, prostym rytmie i łatwiej do zapamiętania budowie.
Zabawy taneczne to zabawy wykorzystujące układy ruchowe oparte na znanych dzieciom krokach tanecznych. Poprzedzają one naukę tańców w grupie dzieci sześcioletnich. Zabawy taneczne usprawniają ruchowo, kształcą umiejętność wyczuwania zwrotów zakończeniowych, wyodrębniania części, zadań, fraz, zauważania powtórzeń, podobieństw i kontrastów.
W przypadku zabaw ruchowych z piosenką powinniśmy pamiętać, aby w czasie szybkiego poruszania się lub forsującego układu tanecznego jednocześnie nie śpiewać piosenki. Jeśli chcemy, by ruchowi towarzyszył śpiew, należy podzielić dzieci na dwie grupy. Podczas gdy jedna z nich będzie śpiewać, druga realizować będzie określony układ ruchowy.
W dydaktyce muzyki w przedszkolu znany jest także podział zabaw ruchowych przy akompaniamencie instrumentalnym (np., fortepianowym) ze względu na sferę ich oddziaływań.
I tak, możemy podzielić na 4 grupy:
1. Zabawy z zakresu techniki ruchu – zabawy porządkowe, orientujące w przestrzeni, naprężające i rozluźniające, wzmacniające różne grupy mięśni, korektywne.
2. Zabawy uwrażliwiające na różne elementy muzyki,
3. Opowieści ruchowe.
4. Tańce.
Zabawy porządkowe stosowane w pracy z dziećmi to:
dla dzieci młodszych
- ustawienie w rzędzie
- tworzenie koła wiązanego
- tworzenie par itp.;
dla dzieci starszych
- odnalezienie swego miejsca w rzędzie lub kole
- rozdawanie i zbieranie rekwizytów
- zbiórki itp.
Zabawy orientujące w przestrzeni są to zabawy mające na celu nauczenie rozplanowania ruchu w przestrzenie:
- utrzymanie odpowiedniego odstępu w rzędzie lub w kole
- zmiana kierunku ruchu
- tworzenie większej liczby kół z jednego
- odnajdywanie swojej pary z ruchu w rozsypce
- przejście z dwuszeregu do ustawienia czwórkami, itp.
Ćwiczenia naprężająco – rozluźniające łączą wykonywanie ruchu z wyobrażoną czynnością wymagającą dużego wysiłku fizycznego. Po pracy następuje odpoczynek polegający na rozluźnieniu mięśni. Przykładem takiej zabawy jest: ...
PrzedszkolneSprawy