metaprogramy.pdf

Preferowane style myślenia – metaprogramy

Autor tekstu: Jerzy Kolarzowski

C złowiek ma naturalną zdolność do tworzenia konstrukcji umysłowych. W przeszłości

niektóre konstrukcje dotyczące umysłu (np. Berkeleya, Kartezjusza, Locke'a) przybierały

postać mitów. Niekiedy teorie, nawet na zaawansowanym etapie rozwoju wiedzy naukowej,

będą także spełniać rolę mitotwórczą. Zjawisko to często występowało na pograniczu

psychologii i filozofii. Podobną rolę może odegrać koncepcja metaprogramów zaprezentowana

w przedłożonym materiale.

Powtarzalność zdarzeń oraz siłę ich oddziaływania na psychikę badano w różnorodnych

eksperymentach. Działania nawykowe badali P.I. Pawłow i B.F. Skinner, jednak nie było

wiadomo, czy dotyczą one jedynie odruchów warunkowych, czy też mechanizm ten można

potraktować szerzej, próbując wyjaśniać pamięć jako czynność umysłu wskutek działania

bodźców. Mimo że nasza wiedza o pracy mózgu każdego roku powiększa się, to ciągle jeszcze

nie wiemy, jakie czynniki i w jakim stopniu wpływają na to, co zapamiętujemy. O tym, co

zapamiętujemy, decyduje świadomie nasza wola, ale zapamiętywane są również często bodźce

nieuświadomione. Doświadczenia psychologów ujawniły, że pamięć człowieka może być

kluczem do badania nieświadomości. Zauważono, że ludzie w niektórych sytuacjach mają

tendencję do wyrażania się w sposób identyczny, nawet jeżeli sytuacje te różnią się znacznie.

Nasunęło to pomysł zbadania prawidłowości i ewentualnych zależności wzajemnych pomiędzy

używanymi zwrotami lingwistycznymi a podobnymi zdarzeniami. Lata obserwacji pozwoliły

zgrupować podobne wyniki w trzy grupy: 1) SYTUACJE REAGOWANIA NA PIERWSZY KONTAKT

Z KIMŚ LUB CZYMŚ, 2) SYTUACJE PODEJMOWANIA DECYZJI, 3) SYTUACJE WYMAGAJĄCE

PRZEŁAMYWANIA WEWNĘTRZNEGO OPORU. Następnie, korzystając z inspiracji

cybernetycznych zbudowano opisową teorię porządkującą zaobserwowane „skrypty" myślowe i

odpowiadające im zwroty. Psycholingwistyczna teoria metaprogramów [1] rozszerza obszar

naszej wiedzy o zjawiskach z pogranicza tego, co świadome, a zatem, co w pewnych

sytuacjach może być kontrolowane, oraz tego, co ukryte w podświadomości.

Mózg ludzki przetwarza ogromną ilość informacji w konfiguracje, które umożliwiają

nadanie sensu otaczającej nas rzeczywistości. Jego część nieświadoma rejestruje ich ok. 20

tysięcy. Organizowanie informacji na tzw. „wejściu" (termin zapożyczono z cybernetyki)

wymaga początkowo przyporządkowywania ich i kategoryzowania. Badania empiryczne

wykazały, że ludzie są w stanie utrzymywać świadomie w polu uwagi 7 (+2) fragmentów

informacji w każdym danym momencie. W związku z tym ograniczeniem percepcji musimy

wybierać informacje z ogromu ich strumienia, a tym samym znaczną ich część wypieramy,

generalizujemy je i zniekształcamy tworzony przez rozum obraz rzeczywistości. Z tego względu

nasz obraz rzeczywistości jest zawsze subiektywny, a ujawnia się przez cele, które pragniemy

realizować.

To, co nazywamy pracowitością, poczuciem obowiązku, solidnością itp., to w gruncie

rzeczy pewnego rodzaju wyobrażenia, które sami sobie narzucamy albo które kiedyś nam

narzucono, a my stosujemy je, nie umiejąc odpowiedzieć, skąd i po co wzięły się w naszej

psychice. Style myślenia zakorzenione zostały poprzez wydarzenia, które kiedyś się zdarzyły i

uwarunkowały nasz sposób mówienia i działania. Niezależnie od zmieniających się sytuacji i

subiektywnych doświadczeń istnieje tendencja do posiadania konfiguracji preferowanych

stylów myślenia, które organizują w psychice jednostki myślenie, ocenianie doświadczeń,

rozumienie i zachowanie.

U podstaw TEORII METAPROGRAMÓW leży przeświadczenie, iż „wewnętrzna spójność

psychiki" jest jedynym, choć nie do końca rozwiniętym instynktem wyższym homo sapiens

(gatunki niższe mają go w postaci bardzo ubogiej). Owa wewnętrzna „spójność psychiczna"

przejawia się w tym, że ludzie mają pewne nawykowe i nieświadome wzory zachowania.

Scenariusze budujące metaprogramy są właśnie tymi wzorami.

Możemy powiedzieć, że scenariusze służą filtrowaniu i porządkowaniu informacji,

pomagają naszym myślom tworzyć i rozumieć rzeczywistość. Metaprogram danej jednostki jest

charakterystycznym dla niej stylem sortowania informacji, składającym się z różnych zestawów

scenariuszy. W dużej części działają one poza świadomością. Zatem odszyfrowany

Racjonalista.pl

Strona 1 z 19

jednostkowy metaprogram umożliwia świadomy dostęp do własnych, bądź drugiej osoby,

wcześniej nieuświadomionych scenariuszy myślenia.

Metaprogramy, na które składają się przeciwstawne i uzupełniające się scenariusze

myślenia, są odpowiedzialne za sposób przetwarzania informacji i w konsekwencji za

rozumienie rzeczywistości. Z kolei od scenariuszy zależy głównie to, na co przede wszystkim

zwracamy uwagę, jak podejmujemy decyzje oraz jakie znaczenie nadajemy temu, co widzimy,

słyszymy i czujemy. Wpływają one na to, co robimy, i na to, czego unikamy. Ich rolą jest

decydowanie o tym, na które informacje uwaga ma być zwrócona oraz które fragmenty mają

być pominięte. Znajomość scenariuszy — preferowanych stylów myślenia — służąca do

kierowania celami, jest kluczem pozwalającym na tworzenie podstawowych rozróżnień, dzięki

którym rozpoznajemy formy interakcji komunikacyjnej. Scenariusze po ich rozpoznaniu

pozwalają skutecznie kierować procesami autokomunikacji (rozmawianie z samym sobą w

myślach, po to, by dokładnie rozumieć swoje zachowania oraz wybory) i komunikacji z innymi.

Poznając własne scenariusze lub scenariusze drugiej osoby, możemy porozumieć się w

krótszym czasie i bez niepotrzebnych zakłóceń i nieporozumień. Praca ze scenariuszami i

związanymi z nimi wyobrażeniami, solidne ich rozpoznanie, uporządkowanie i dokonywany co

jaki czas ich samoświadomy przegląd — to podstawy higieny psychicznej.

Rozumiejąc, jak działają wewnętrzne style organizujące myślenie, można znaleźć reguły,

określające sposób, w który należy podawać informacje, aby dotrzeć i dopasować się do

struktury doświadczenia drugiej osoby. Jeżeli chcemy skutecznie komunikować się z drugą

osobą, to kluczem do sukcesu jest uważna obserwacja tej osoby oraz słuchanie języka, jakiego

ona używa. Ludzie nieustannie dostarczają informacji poprzez sposób, w jaki używają języka,

co wskazuje na preferowane style myślenia (wybrane z poszczególnych metaprogramów

scenariusze), determinujące ich myślenie, decyzje i zachowanie.

Warunkiem skutecznej komunikacji jest dopasowanie własnej komunikacji do

metaprogramów drugiego człowieka, nie zaś formowanie jej zgodnie z własną percepcją i

własnymi życzeniami (życzeniami, jak według nas powinien funkcjonować świat albo też jak

inni powinni się zachować). Poznając własne preferencje i preferencje osób, z którymi często

przychodzi nam się komunikować, lepiej pokierujemy sprawami, którym bieg nadaje rozmowa,

lepiej będziemy rozumiani, a przez to łatwiej będziemy realizować założone cele i zdobywać

potrzebne informacje.

Ważne jest, aby pamiętać, iż preferowane style myślenia (pary scenariuszowe złożone w

metaprogramy) nie mają charakteru absolutnego. Nikt nie reaguje w taki sam sposób na ten

sam bodziec. Ludzie rozwijają i modyfikują dominujący zestaw preferowanych scenariuszy

myślenia (metaprogramów). Stąd też u większości osób metaprogramowe scenariusze są

wyraziste i zafiksowane na dany typ postawy życiowej. Stosunkowo niewielu ludzi posiada

tendencję do jednostajnego funkcjonowania na podstawie tylko jednego i tego samego

scenariusza. Niektórzy nie posiadają jednoznacznie wyrazistych scenariuszy

charakteryzujących ich style myślenia. Trzeba ponadto pamiętać, że rozszyfrowywane u innych

metaprogramy mogą zniekształcić obraz ich systemów wartości. Dlatego też

METAPROGRAMÓW NIE NALEŻY UTOŻSAMIAĆ Z SYSTEMEM WARTOŚCI JEDNOSTKI, Z KTÓRĄ

PRAGNIEMY SIĘ POROZUMIEĆ.

W NASZEJ PODŚWIADOMOŚCI SCENARIUSZE NIE ŁĄCZĄ SIĘ W PARY PRZECIWIEŃSTW.

Ułożone zostały w ten sposób wyłącznie dla potrzeb analizy tego, co nieświadome i świadome

zarazem na poziomie meta. Może zdarzyć się, że konkretne jednostki będą używać niektórych

scenariuszy w sposób przemienny, przypominający migoczące światło. Przemienność w obrębie

jednego metaprogramu jest jednak dużą rzadkością, za wyjątkiem metaprogramu III

PODOBIEŃSTWA — RÓŻNICE, w którym używane są tzw. scenariusze złożone - podobieństwa

z różnicami w tle i różnice z podobieństwami w tle.

Każdy metaprogram będzie omawiany według następującego schematu. Najpierw

omówione zostaną przeciwstawne scenariusze. Opis scenariusza zawierać będzie podpunkt

SUGESTIE KOMUNIKACYJNE. Będą to wskazówki lingwistyczne dotyczące szybkiego

rozpoznania osoby używającej danego scenariusza. Układy scenariuszy w świecie mentalnym

każdego z nas można określić mianem powiązań wzajemnie oddziałujących. Zostaną one

opisane pod wyróżnionym tytułem UWAGI O NAJCZĘSTSZYCH INTERFERENCJACH.

W psycholingwistyce jest osiem wyróżnionych metaprogramów. Pisząc o nich używam

liczby pojedynczej. Natomiast scenariuszy jest tyle, ile jednostkowych reprezentacji danego

typu myślenia — dlatego w odniesieniu do konkretnych scenariuszy używam liczby mnogiej.

Podstawowe metaprogramy to preferowane pary scenariuszowe, służące do sortowania myśli i

stylów myślenia:

• Metaprogram I: Unikanie — Dążenie.

• Metaprogram II: Wewnętrzne — Zewnętrzne (wewnętrzny autorytet —

zewnętrzny autorytet).

• Metaprogram III: Podobieństwa — Różnice (w metaprogramie tym oprócz

scenariuszy podobieństwa i scenariuszy różnicy występują tzw. scenariusze

złożone: podobieństwa z różnicami w tle i różnice z podobieństwami w tle).

• Metaprogram IV: Ja — Inni.

• Metaprogram V: Konieczność — Możliwość.

• Metaprogram VI: Szczegółowe — Globalne.

• Metaprogram VII: Proaktywne — Reaktywne.

• Metaprogram VIII: W czasie — Przez czas.

METAPROGRAM I: UNIKANIE — DĄŻENIE

Składa się ze stylów myślenia: scenariuszy nastawionych na unikanie tego, co przykre,

awersyjne i scenariuszy nastawionych na dążenie do tego, co przyjemne, satysfakcjonujące.

SCENARIUSZE UNIKANIA

Ludzie, których styl myślenia jest nastawiony na unikanie, mają tendencję do skupiania

się na problemach, na tym, co kiedyś nie wyszło, może nie wyjść lub nie wyjdzie. Często

sprawia im trudność zdefiniowanie i określenie celów. Są zdezorientowani i niezdecydowani,

gdy dochodzi do ustalania celów. Łatwo rozprasza ich perspektywa negatywnych konsekwencji.

Myślą o sytuacjach, ludziach, decyzjach tak, jakby chodziło o ich zamknięcie lub wyłączenie.

Osoby w scenariuszach nastawionych na UNIKANIE używają słów: uniknę, trzymam się z

daleka, pozbywam się, NIE ma tematu, NIE chcę, NIE lubię, chcę, żeby się NIE stało, pozbędę

się.

SUGESTIE KOMUNIKACYJNE W SCENARIUSZACH UNIKANIA

Ustal, czego nie chcą, czego pragną uniknąć. Podkreśl, że możesz im pomóc uniknąć

tego, czego nie chcą. Uprzedzaj, przewiduj potencjalne problemy. Zapewnij, że potencjalne

problemy mogą zostać rozwiązane. Pomóż im sprecyzować to, czego naprawdę chcą,

pamiętając, że jest to ich autentyczna trudność.

UWAGI O NAJCZĘSTSZYCH INTERFERENCJACH W

SCENARIUSZACH UNIKANIA

Scenariusze osób nastawionych na unikanie często łączą się z wewnętrznym źródłem

autorytetu (patrz: scenariusze wewnętrzne w metaprogramie Wewnętrzne - Zewnętrzne).

Pojawiają się u osób reaktywnych (patrz: scenariusze reaktywne w metaprogramie Proaktywne

— Reaktywne), którymi zatem trzeba posterować. Osoby takie częściej coś muszą, niż mogą, a

zatem to, co steruje ich poczynaniami, to raczej konieczność niż możliwość (patrz: Konieczność

— Możliwość).

SCENARIUSZE DĄŻENIA

Posiadają je ludzie o silnie zarysowanym myśleniu nastawionym na dążenia. Dążą,

zbliżają się ku temu, czego chcą i co lubią. Mają często trudności z rozpoznawaniem tego,

czego należy uniknąć. Minimalizują negatywne konsekwencje, bywa, że są obojętni wobec

tego, co nie działa lub źle wychodzi. Reagują na zyski, nagrody, pochlebstwa i inne psychiczne

wzmocnienia pozytywne. Kolekcjonują wrażenia, przyjaźnie, znajomości, sukcesy.

Ludzie w scenariuszach nastawionych na dążenia używają słów: chcę, osiągnę, zyskam,

posiadam, wokół siebie zgromadziłem — wskazują na elitarność swego otoczenia.

Racjonalista.pl

Strona 3 z 19

SUGESTIE KOMUNIKACYJNE W SCENARIUSZACH DĄŻENIA

Mówiąc do takich osób, podkreślaj ich cele i to, co chcą osiągnąć. Podkreśl, że to, co ty

robisz, pomoże im wydatnie osiągnąć to, czego chcą. Pamiętaj, że mają tendencję do

ignorowania potencjalnych problemów, a nawet zrzucania ich na innych, przypisywania winy

innym za to, co im nie wyszło.

UWAGI O NAJCZĘSTSZYCH INTERFERENCJACH W

SCENARIUSZACH DĄŻENIA

Osoby nastawione na dążenie, częściej kierują się na zewnątrz (zewnętrzne odniesienie

autorytetu). Jednak osoby silnie zdeterminowane, bardzo ambitne mogą postępować

odmiennie.

Jednocześnie warto zwrócić uwagę, iż w przeważającej liczbie osoby do czegoś dążące, to

osoby proaktywne, samodzielnie inicjujące zadania (patrz: scenariusze proaktywne w

metaprogramie Proaktywne — Reaktywne). Osoby takie wręcz nie lubią narzucania im celów i

dyrektywnych poleceń. Cenią wolność i dlatego lubią słyszeć o tym, co mogą, a nie o tym, co

muszą (patrz: Konieczność — Możliwość).

METAPROGRAM II: WEWNĘTRZNE — ZEWNĘTRZNE

(WEWNĘTRZNY AUTORYTET — ZEWNĘTRZNY

AUTORYTET)

Odnosi się on do położenia źródła autorytetu, miejsca, w którym osoba lokuje inspirujące

ją motywy własnego postępowania. Metaprogram ten jest stosunkowo silniejszy niż inne,

ponieważ zawiera potwierdzenie dla samoświadomości. Składa się ze stylów myślenia —

scenariuszy nastawionych „do wewnątrz" i „na zewnątrz" jednostki.

SCENARIUSZE OPARTE NA WEWNĘTRZNYM ŹRÓDLE

ODNIESIENIA (WEWNĘTRZNYM AUTORYTECIE)

Ludzie, którzy tak myślą, mają tendencję do opierania się na własnych wewnętrznych

kryteriach, ocenach. Wartościują według własnej wewnętrznej skali ocen. Oceniają rzeczy

według tego, co sami uznają za właściwe. Używają własnych uczuć, żeby stwierdzić, czy

dobrze postąpili. Źródło autorytetu i potwierdzenie słuszności ich działań, słów, opinii leży

wewnątrz ich osoby. Osoby takie zwracają się do swego WNĘTRZA, aby tam znaleźć

potwierdzenie tego, jak im się udały działania.

Uznają przede wszystkim dowody odnajdywane w swej retrospektywnej świadomości.

Oceniają rezultaty swych działań na podstawie kryteriów subiektywnych. Sami się motywują.

Dają się przekonać wówczas, gdy odwołujemy się do spraw, zdarzeń, sytuacji, które są im

znane z własnego doświadczenia. Będą się opierać, gdy ktoś inny będzie im sugerował, co jest

dobre dla nich, nie odwołując się do ich „ja" wewnętrznego.

Osoby w scenariuszu wewnętrznym mówią, o tym, co już zdecydowali, będą mówić o

tym, że po prostu to wiedzą, czują itp . Powiedzą także : czuję, że tak jest dobrze, czuję to w

środku, to mnie satysfakcjonuje.

SUGESTIE KOMUNIKACYJNE W SCENARIUSZACH

WEWNĘTRZNYCH (WEWNĘTRZNYCH PUNKTACH ODNIESIENIA)

Nie mów do takich osób o tym, co inni ludzie myślą, czy też, jakie inni podjęli decyzje.

Warto podkreślić to, co oni myślą, powiedz im, że sami muszą podjąć decyzję, zdecydować o

sobie. Pomóż takim osobom wyklarować ich myśli.

Rozpoczynając przekonywanie takich osób, powiedz im: ja nie mogę cię do niczego

przekonać; jesteś jedyną osobą, która może się do tego przekonać; tylko ty podejmiesz

najlepszą z decyzji dobrych dla ciebie; to, co zdecydujesz, zależy wyłącznie od ciebie.

UWAGI O NAJCZĘSTSZYCH INTERFERENCJACH W

SCENARIUSZACH WEWNĘTRZNYCH

Często ma miejsce połączenie wewnętrznego punktu odniesienia ze scenariuszem

nastawionym na unikanie (patrz: scenariusze unikania w metaprogramie Unikanie - Dążenie).

Przykład: jesteś jedyną osobą, która wie, co straci, jeżeli nie...

SCENARIUSZE, POLEGAJĄCE NA ZEWNĘTRZNYM PUNKCIE

ODNIESIENIA (ZEWNĘTRZNYM ŹRÓDLE AUTORYTETU)

Ludzie, u których przeważa ten styl myślenia, opierają się na osądach innych. Źródło

autorytetu i źródło dowodów usytuowane jest w ich myśleniu na zewnątrz. Ludzie ci używają

zewnętrznych standardów i zewnętrznych informacji zwrotnych. Formułują własne opinie na

podstawie sądów innych. Szukają potwierdzenia na zewnątrz, potrzebują aprobaty od innych.

Wymagają ukierunkowania przez innych. Często wyciągają wnioski na podstawie reakcji

innych. Pozwalają innym podejmować decyzje, co robić i jak robić, sami, stawiają się w tle, w

drugim rzędzie. Muszą pytać innych ludzi, co sądzą o ich pracy. Liczą na innych, gdy pytają,

czy dobrze im poszło. Używają kryteriów innych osób. Często dostosowują się do przekonań

innych ludzi. Ludzie ci odbierają nadchodzący komunikat tak, jakby był już decyzją. Często

reagują na obojętną informację tak, jakby to był imperatyw czy polecenie.

Osoby w zewnętrznych scenariuszach mówią, że wiedzą coś, ponieważ ktoś im to

powiedział, słyszeli w mediach, przeczytali w książce lub gazecie. Dlatego: ktoś musi mi

powiedzieć; fakty przemawiają za ty; naukowcy dowiedli; słyszałem o tym od...; jestem na

bieżąco, interesuję się, więc wiem; zostanę pochwalony; dostrzeżono mnie; zwrócili na mnie

uwagę; spodziewam się nagrody; tak po prostu jest.

SUGESTIE KOMUNIKACYJNE W SCENARIUSZACH

ZEWNĘTRZNYCH ODNIESIEŃ

Przy zewnętrznych punktach odniesienia powinieneś się dowiedzieć, kto jest autorytetem

dla twego rozmówcy.

Mówiąc do takich osób warto podkreślić, co inni myślą lub jak inni postąpili, zwłaszcza,

jeżeli są to osoby imponujące im; np. Inni ludzie sądzą, że...

Przekonując ich, dostarcz im liczb, faktów, danych naukowych, statystyk, np. Fakty

pokazują … Dostarcz wielu pozytywnych informacji zwrotnych, umiejętnie ich chwal za to, że

poświęcili ci swoją uwagę. Informuj ich na bieżąco, jak im idzie. Zasugeruj, żeby twój partner

porozmawiał z osobami, które już podjęły decyzję.

UWAGI O NAJCZĘSTSZYCH INTERFERENCJACH W

SCENARIUSZACH ZEWNĘTRZNYCH ODNIESIEŃ

Osoby opierające się na zewnętrznych źródłach autorytetu lubią przewodzić lub

przynajmniej zaliczać się do elity. Źle znoszą imperatywne dyrektywy, chociaż czasem

wybierają przymus, jeżeli podporządkowanie się dyrektywom spełnia ich ambicje. Unikają

ryzyka tylko wtedy, gdy zostaną obciążone poczuciem odpowiedzialności (patrz: scenariusze

unikania i scenariusze dążenia w metaprogramie Unikanie — Dążenie).

METAPROGRAM III: PODOBIEŃSTWA — RÓŻNICE

Metaprogram ten umożliwia określenie sposobu sortowania informacji w procesach

percepcji, uczenia się, zapamiętywania, zrozumienia nowych zjawisk. Składa się ze scenariuszy

nastawionych na identyfikowanie tego, co podobne, i scenariuszy wychwytujących przede

wszystkim różnice. Jest to jeden z bardziej autonomicznych metaprogramów.

SCENARIUSZE POLEGAJĄCE NA POSZUKIWANIU PODOBIEŃSTW

Scenariusze te przejawiają się jako tendencja poszukiwania identyczności albo co

najmniej podobieństw. Opierają się na wspomnieniach tego, co było w przeszłości i porównania

Racjonalista.pl

Strona 5 z 19

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: