I. Prawo publiczne i prawo prywatne
– prawo prywatne reguluje stosunki między autonomicznymi podmiotami, którym przysługują własne, prawnie chronione, sfery interesów majątkowych i niemajątkowych (osobistych);
* autonomiczność raczej niż równorzędność, która wyraża się w braku władczego podporządkowania;
* relacje między osobami fizycznymi, ale i prawnymi;
* swoboda stron nie jest nieograniczona, gdyż prawo prywatne wskazuje ogólne granice autonomii ze względu na interes drugiej strony czy interes powszechny;
* autonomiczność nie musi oznaczać równorzędnego usytuowania podmiotów względem siebie, gdyż czasem przepisy chronią stronę słabszą (np. konsumenta), dla realizacji zasady sprawiedliwości;
* autonomiczna pozycja podmiotów uzupełniana przez tryb rozstrzygania sporów i sposób stosowania sankcji → z ich inicjatywy, przez niezależny od organów państwowych sądy (lub przez powołane przez strony sądy polubowne);
→ tak samo egzekucja;
– prawo publiczne reguluje stosunki prawne, w których co najmniej po jednej stronie występuje organ państwa lub organ samorządu terytorialnego albo innej organizacji powołanej z mocy prawa do realizacji interesów społeczności państwowej lub węższych grup ludności (interesów publicznych);
* organy te wyposażone w kompetencje władczego kształtowania sytuacji prawnej innych podmiotów;
* bezpośredni przymus realizowany przez organy państwowe w razie nieposłuszeństwa tym normom;
V. Systematyka prawa cywilnego
Poszczególne działy prawa cywilnego
1. część ogólna – instytucje i zasady wspólne dla całego prawa cywilnego;
2. prawo rzeczowe – normy, które wyznaczają bezwzględne prawa podmiotowe (skuteczne wobec wszystkich), a odnoszące się do rzeczy;
3. prawo zobowiązań – normy regulujące prawa majątkowe o charakterze względnym, skuteczne wobec indywidualnie oznaczonych podmiotów;
4. prawo spadkowe – reguluje przejście majątku osoby zmarłej na inne podmioty;
5. prawo rodzinne – - reguluje stosunki prawne między małżonkami, rodzicami i dziećmi oraz innymi krewnymi oraz powinowatymi a także instytucję opieki i kurateli;
6. prawo na dobrach niematerialnych (prawo własności intelektualnej) – reguluje prawa podmiotowe do oryginalnego, niematerialnego wytworu umysłu ludzkiego, mającego wartość majątkową.
→ w szczególności prawa do utworu naukowego, literackiego, artystycznego, wynalazku, wzoru użytkowego, programu komputerowego itp.;
→ w polskim systemie prawnym uregulowana w odrębnej ustawie z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawie z 30.6.2000 r. Prawo własności przemysłowej;
→ dyskusyjne czy powinny być w ramach prawa rzeczowego czy jako odrębny dział → odrębny gdyż z jednej strony wyraźne ograniczenie norm prawa rzeczowego do przedmiotów materialnych oraz z drugiej strony okoliczność, że do prawa bezwzględnych należą również prawa osobiste o niemajątkowej wartości;
Inne wyróżnienia zespołów norm cywilnoprawnych
– powyższe działy mogą być dodatkowo dzielone w głąb, ale porządkująca funkcja podziały na w/w działy była by zakłócona gdyby do tych działów dodano prawo handlowe, gdyż ono zawiera w sobie normy z różnych działów (części ogólnej, zobowiązań, prawa na dobrach niematerialnych) → dlatego prawo handlowe jest odrębną dyscypliną naukową i dydaktyczną, ale wyróżnioną na innej podstawie niż działy prawa cywilnego;
– poszczególne działy mają też swoje regulacje szczegółowe, ale nie stanowią one odrębnych działów, np. prawo: wekslowe, czekowe, górnicze, lotnicze, ubezpieczeniowe, łączności, przewozowe itp.;
VI. Zasady prawa cywilnego
Pojęcie
– w nauce mówi się o zasadach prawa w ogóle jak i o zasadach konkretnego prawa, np. zasadach prawa cywilnego;
– zasady prawa cywilnego to pewna kategoria norm prawnych, które wyróżniają się ze względu na swoją doniosłość i szczególną rolę na obszarze prawa cywilnego;
* wskazują one wartości, jakie powinny być realizowane przez normy prawa cywilnego;
* wyznaczają kierunek działań prawodawczych, sposób stosowania prawa (interpretacji), wskazują preferencje w razie kolizji norm prawnych oraz określają granice czynienia użytku z praw podmiotowych;
– spełnienie norm-zasad jest stopniowalne, natomiast normy o charakterystyce reguł mogą być spełnione albo niespełnione;
– ich nadrzędnie wiążący charakter nie jest ustalany w sposób arbitralny, ale wymaga szczególnego uzasadnienia, np. w normach konstytucyjnych, międzynarodowych, lub tekstach ustaw zwykłych, na podstawie, których rekonstruowane są te zasady;
Ważniejsze rodzaje norm i przepisów prawa cywilnego
I. Uwagi ogólne
Struktura normy prawnej
– hipoteza (poprzednik) wskazuje adresata oraz okoliczności zastosowania normy;
– dyspozycja (następnik) wskazany jest normatywny skutek prawny (nakazane zachowanie się adresata normy);
– sankcja (wskazanie, jak powinny zachować się organy państwowe w razie niezastosowania się adresata do dyspozycji normy) → kwestia sporna czy to trzeci człon, czy część normy sankcjonującej;
* swoista rola sankcji w prawie cywilnym → ma na celu doprowadzić do zaspokojenia interesu podmiotu stosunku cywilnoprawnego, a funkcje represyjne lub wychowawcze są albo efektem ubocznym albo podporządkowane realizacji celu zasadniczego è dlatego formy reakcji organów państwowych mają bardzo różnorodną postać;
→ dominuje → egzekucja z majątku dłużnika, czasem tylko ustalenie istnienia stosunku prawnego, ważności czynności, przekształcenie treści stosunku prawnego, czasem tylko uznanie prawidłowości;
→ przeważnie stosowane tylko z inicjatywy i w sposób bliżej określony przez samego uprawnionego;
Norma a przepis prawny
– przepis prawny to samodzielna jednostka redakcyjna, zawarta w aktach normatywnych (artykuły, paragrafy, zdania);
* dla zrekonstruowania normy z reguły koniecznych jest wiele przepisów poddanych wykładni;
* jeden przepis może zawierać elementy kilku norm;
→ identyfikowanie normy z przepisem to skrajny pozytywizm prawniczy z XIX w. (nie uwzględniał kontekstu systemowego);
II. Prawo intertemporalne
Uwagi ogólne
– prawo intertemporalne (międzyczasowe) reguluje kwestie, czy dawna, czy nowa norma znajduje zastosowanie do stosunków prawnych, które powstały przed uchyleniem dawnej normy, a trwają nadal pod rządem nowej normy;
* tradycyjnie problematyka tego prawa postrzegana jest w kategoriach konfliktu przepisów prawnych (nierozróżnianych od norm prawnych) → założenie: uchylony przepis nie obowiązuje, ale mimo to ma w określonym zakresie zastosowanie;
* wg Radwańskiego → prawo intertemporalne zawiera reguły, które wskazują, jakim modyfikacjom ulega zakres obowiązywania, i tym samym stosowania dawnych norm ze względu na ustanowienie nowych;
– w kc brak wyczerpującego ujęcia reguł tego prawa, a jego podstawą są:
* art. 3 kc,
* zespoły przepisów przechodnich wydawanych do konkretnych aktów prawnych o podstawowym znaczeniu dla prawa cywilnego, głównie do kc (art. XXVI i n. pwkc);
Zasada nieretroakcji
– ważna uchw. SN z 1996 r., wg którego w ramach nieretroakcji mieści się ochrona praw nabytych a „przepisy intertemporalne powinny być tak tłumaczone, aby osoby uprawnione nie znalazły się w sytuacji dopuszczającej utratę możności dochodzenia prawa tylko na skutek samej zmiany ustawodawczej”;
– wg tej zasady:
* zdarzenie powstałe i zakończone pod rządami dawnej ustawy → dawna ustawa;
* zdarzenia powstałe pod rządami dawnej, ale trwające nadal → dawna ustawa dla określenia konsekwencji prawnych do czasu wejścia w życie ustawy nowej;
– zasady tej nie stosuje się:
* wyraźne brzmienie ustawy – czyli gdy ustawa sama przewiduje skutek retroaktywny (co orzecz. TK mocno ogranicza);
* cel ustawy – czyli gdy na wsteczne działanie wskazuje rezultat funkcjonalnej (celowościowej) wykładni;
Kolizje norm nieobjętych zasadą nieretroakcji
co gdy zdarzenie powstałe pod rządami dawnej, ale konsekwencje prawne powstały pod nową ustawą → reguły ogólne (oparte na ogólnych założeniach pr. cyw. oraz na szczegółowych posunięciach ustawodawczych):
– postulat ochrony praw nabytych → sam fakt uchylenia normy nie oznacza wygaśnięcia konkretnych stosunków prawnych i nie ogranicza zastosowania do nich normy dotychczasowej (np. ciężary realne);
– gdy norma nowa inaczej reguluje treść stosunku prawnego → o zasięgu czasowym decyduje rodzaj regulowanego stosunku prawnego:
* którego treść regulowana jest samodzielnie (w oderwaniu od stanów faktycznych powodujących jego powstanie, np. prawo własności) → normy nowej ustawy (tzw. zasada bezpośredniego działania ustawy nowej);
* którego treść regulują przepisy prawne nierozdzielne z w/w stanem faktycznym (np. umowa sprzedaży) → normy dawniejsze (tzw. dalsze działanie ustawy dawnej);
→ zastrzeżenia do w/w koncepcji, gdyż:
Ä za podstawę wyróżnienia przyjmuje się redakcję tylko niektórych kodeksowych przepisów, a stosunki prawne, czasem traktowane jako związane z określonymi typami umów mogą powstawać też z innych zdarzeń prawnych;
Ä w praktyce tym regułom poddane jest bardzo wąski zakres stosunków i to z przyczyn niedających się na gruncie tej koncepcji wyjaśnić;
→ wg Radwańskiego → lepsze byłoby wyróżnienie stosunków trwałych (ustanawiane na długie okresy) do których zastosowanie miałaby nowa ustawa (argumenty: „lepsze” prawo, stosunkowa łatwość zastosowania ze względu na z reguły periodyczne świadczenia z nimi związane) oraz stosunków, w których czynnik czasu nie stanowi istotnego elementu (ustawa dawna → głównie prawo zobowiązań);
Ä tak samo analiza przepisów przechodnich do kc oraz orz. TK z 1986 r.;
– gdy czynność powstała pod rządami dawnej ustawy, ale skutki prawne powstały pod rządami nowej → stosuje się do nich nową ustawę;
* modyfikacja gdy skutki te związane są z istotą dawnego stosunku prawnego → wtedy stosuje się dawną ustawę (ta zasada ma sprzyjać zachowaniu spójności regulacji danego stosunku prawnego);
– gdy powyższe reguły nie doprowadziły do rezultatu è reguła interpretacyjna II-giego stopnia – w razie wątpliwości preferencje dla norm ustanowionych w ustawie nowej;
III. Obowiązywanie norm prawa cywilnego w zasięgu przestrzennym
– ogólne zasady → normy prawa cywilnego obowiązują na całym terytorium RP, jeżeli co innego nie wynika z treści odpowiednich przepisów prawnych lub kompetencji organu stanowiącego;
– adresatami tych norm są:
...
buziaczek1887