Zagadnienia na egzamin z toksykomanii:
1. Charakterystyka podstawowych pojęć:
a) Toksykomania – termin ten pojawił się około 100 lat temu i oznacza przyjmowanie substancji chemicznych, syntetycznych lub naturalnych, które szkodliwie działają na organizm i psychikę człowieka. Druga część źródłosłowia wywodzi się z języka greckiego „mania” – szał, obsesja, obłęd. Zarówno w psychologii jak psychiatrii określenie to jest używane dla oznaczenia zaburzeń psychicznych wywołanych środkami szkodliwymi dla organizmu.
Podobnie określa ten termin Z. Ostrowska (1983) uważając, że jest to nawyk do określonego lub systematycznego nadmiernego przyjmowania różnych środków, które szkodliwie działają na organizm ludzi. Nawyk w odróżnieniu od nałogu ma miejsce wówczas, gdy człowiek czuje nieodpartą chęć, ale jeszcze nie przymus zażywania środków narkotycznych, ich dawki nie wymagają zwiększania, a człowiek nie jest od nich uzależniony fizycznie.
Cz. Cekiera (1985 str. 48-49) słowem „toksykomania” określa nadmierne używanie, jak i nałogowe nadużywanie środków leczniczych, lecz nie w celu leczniczym bądź innym środkach naturalnych lub syntetycznych odurzających i nieodurzających. Mogą one działać pobudzająco bądź relaksująco, zawsze jednak szkodliwie dla zdrowia i organizmu ludzkiego. Autor pod pojęciem tym rozumie wszelkie nałogowe używanie szkodliwych dla organizmu środków nie tylko wówczas, gdy powstało już uzależnienie.
W szerokim znaczeniu „toksykomania” jest to zatem wszelkie zażywanie szkodliwych środków, nawet gdy nie ma ono charakteru nałogu.
Światowa Organizacja Zdrowia WHO uważa, że toksykomania to stan depresji lub przewlekłej intoksykacji (zatrucia, choroby) przynoszący jednostce i społeczeństwu szkodę, wywołany powtarzającym się zażywaniem środka odurzającego lub pobudzającego.
b) Narkomania – wg Cekiery jest to psychiczny, a czasami także fizyczny stan wypływający z wzajemnego oddziaływania miedzy żywym organizmem a środkami toksycznymi, charakteryzujący się zmianami zachowania oraz innymi reakcjami, które zawsze zmierzają do tego, aby zażywać środki stale lub regularnie ze względu na ich działanie na psychikę a także po to, aby zapobiegać nieprzyjemnym stanom płynącym z ich braku. Tolerancja może wystąpić, ale nie musi. Jedna osoba może być uzależniona od więcej niż jednego środka odurzającego.
Ustawa o Przeciwdziałaniu Narkomanii mówi, że narkomania – to stałe lub okresowe używanie w celach niemedycznych środka odurzającego lub substancji psychotropowych albo środków zastępczych w wyniku czego może powstać lub powstało uzależnienie od nich.
Narkomanię charakteryzuje:
− nieodparte pragnienie, potrzeba lub wewnętrzny przymus stałego zażywania
− stałe dążenie do zwieszania dawki
− zależność psychiczna i fizyczna
− objawy abstynencji
c) Używanie – określane jest jako wprowadzenie do organizmu człowieka środka odurzającego, substancji psychotropowej lub środka zastępczego, niezależnie od drogi ich podania.
d) Nadużywanie – wg Cekiery (1985) – oznacza nadmierne przyjmowanie środka toksycznego (zbyt często, zbyt dużo, w nieodpowiednim czasie np. w pracy, w okresie ciąży, bez uzasadnionej racji). Z nadużywaniem środka wiąże się bardzo często zaburzenie funkcji psychicznych: spostrzegania, oceny, sądu. Nadużywanie może prowadzić do uzależnienia.
O nadużywaniu mówimy, gdy:
− trwa ono ponad miesiąc i nie ma już charakteru eksperymentu
− występuje zależność psychiczna
− występują zauważalne skutki negatywne w sferze fizycznej i psychicznej
e) Uzależnienie – pojęcie to zostało wprowadzone dopiero w 1964 roku i zgodnie z definicję Komitetu Ekspertów WHO jest to stan psychiczny a niekiedy także fizyczny wynikający z interakcji między żyjącymi organizmami a środkami uzależniającymi, charakteryzujący się zmianami zachowania lub innymi reakcjami, które zawsze zawierają przymus brania tego środka w sposób ciągły lub okresowo w celu doświadczania jego psychicznych efektów lub w celu uniknięcia złego samopoczucia związanego z jego brakiem.
W celu rozpoznania uzależnienia należy stwierdzić łączne występowanie przez pewien czas w ciągu ostatniego roku takich cech lub objawów jak:
a) odczuwanie silnego pragnienia, przymusu zażywania danego środka narkotycznego
b) trudności w kontrolowaniu zachowania, które jest związane z jego zażywaniem
c) wystąpienie zespołu abstynencyjnego tzn. objawów fizycznych i psychicznych po przerwaniu zażywania środka lub zmniejszeniu dawek. Objawy te są charakterystyczne dla danego środka, ale bywają często zróżnicowane w zależności od stopnia uzależnienia, wielkości przyjmowanej dawki, rodzaju środka oraz cech indywidualnych danych osób.
Do objawów fizycznych można zaliczyć: nudności, potliwość, wysięk z nosa, wzrost temperatury ciała, skurcze, wymioty.
Do objawów psychicznych można zaliczyć: omamy, psychozy, lęki, apatie, irytacje.
d) wystąpienie wzrostu tolerancji na dany środek, co oznacza konieczność zwiększania dawek zażywanej substancji dla uzyskania działania równego początkowemu. Może dojść do zażywania tak dużej ilości dawek, iż wystąpi działanie tak toksyczne, że nastąpi wstrząs chemiczny i często śmierć, ponieważ organizm nie będzie mógł przyjąć i przetworzyć takiej ilości toksyn
e) przyjmowanie środka pomimo wiedzy o jego szkodliwości zarówno psychicznej jak fizycznej i społecznej
f) ograniczenie różnorodnych wzorów zachowań związanych z jego przyjmowaniem
g) koncentrowanie własnej aktywności na zdobywaniu oraz zażywaniu substancji psychoaktywnej lub na odwracaniu niepożądanych następstw jej działania
f) Podstawowe właściwości środka odurzającego wg Hanauseka:
1. zdolność do wywoływania określonego zespołu doznań psychicznych, które może przybierać różne formy, zależne również od właściwości odbiorcy; mamy 3 podstawowe typ takich doznań: pobudzenie, odprężenie, halucynacje
2. zdolność do wywoływania zależności psychicznej, czyli silnego nie dającego się opanować pragnienie zażycia środka
3. zdolność do wywoływania zależności fizycznej, która jest wynikiem zmian organicznych powstałych na skutek długotrwałego oddziaływania danego środka na organizm człowieka
4. zdolność do wywoływania wzrostu tolerancji, który następuje w wyniku stopniowego przyzwyczajenia organizmu do działania środka
5. zdolność do stopniowego wyniszczenia organizmu
g) Klasyfikacja substancji psychoaktywnych:
ŚRODKI UZALEŻNIAJĄCE
ŚRODKI PSYCHOAKTYWNE ŚRODKI BEHAWIORALNE
Czynności nadmiernie angażując
Urządzenia pobudzające nadmierne interakcje
Substancje pobudzające system nerwowy
Alkohol
Środki odurzające i psychotropowe
Czynności nadmiernie angażujące
praca seks
Narkotyki Leki Nikotyna Kofeina automaty do gry zakupy praca
jedzenie
komputer
telewizor
h) Trzy rodzaje uzależnienia:
· Fizyczne (fizjologiczne) – jest stanem biologicznego przystosowania się organizmu do przyjmowania danego środka. Jest ono sztucznie wytworzoną potrzebą biologiczną, która objawia się przymusem brania danego środka. Uzależniony organizm reaguje na nagłe odstawienie pojawieniem się zespołu abstynencyjnego.
· Psychiczne (psychologiczne) – jest głębokim przymusem zażywania środka lub wykonania pewnej czynności, przymusem manifestującym się narastającym napięciem, rozdrażnieniem, lękiem, niepokojem. Osoba uzależniona ma wrażenie, że nie rozładuje tych emocji w danym momencie w żaden inny sposób.
· Społeczne (socjologiczne) – jest to niezwykle silne uzależnienie od grupy, a wtórnie od środków narkotycznych. Może mieć charakter obrzedowy czy kulturowy (co ma miejsce w niektórych plemionach). Przynależność do grupy pociąga za sobą bezwzględne respektowanie reguł, zasad, obyczajów, które w niej panują. Działa tu silny motyw społeczno-psychologiczny – bo chęć przynależenia do danej grupy pociąga za sobą uzależnienie społeczne.
2. Wzory, style picia i funkcje alkoholu:
Mamy następujące style picia wg Kępińskiego:
a) Typ neurastyczny – zmniejszenie zmęczenia lub rozdrażnienia
b) Kontaktowy – podtrzymanie lub nawiązanie kontaktów z innymi ludźmi bądź to w celu zmniejszenia dystansu miedzy osobami
c) Dionizyjski – przeżycie nowych wrażeń, oderwanie od rzeczywistości
d) Heroiczny – dodanie odwagi, poczucie mocy i siły, dlatego może realizować swoje marzenia, na które wcześniej nie miałby odwagi
e) Typ samobójczy – żeby ze sobą skończyć w bardziej uświadomionych celach autodestrukcyjnych
f) Ucieczkowe – od oderwania się od kłopotów i zmartwień
g) Spontaniczne – pijemy w celach towarzyskich lub poszukiwaniu przyjemności
Mamy następujące wzorce:
· wzór śródziemnomorski – taki jaki występuje w Polsce
· wzorzec anglosaski – powolne picie wina, delektowanie się nim
· wzorzec skandynawski – alkohol wysokoprocentowy występuje w dużych ilościach
Funkcje alkoholu:
ü fizjologiczne
ü psychologiczne
ü korzyści społeczne
ü ekonomiczne – zyski ze sprzedaży alkoholu trafiają do dochodów państwa
ü polityczne – zatargi polityczne, rozgrywki polityczne
3. Rozwój uzależnienia od alkoholu:
a) Uzależnienie od alkoholu – wskaźniki diagnostyczne:
Amerykańska klasyfikacja zaburzeń i chorób psychicznych (DSM – IV) definiuje uzależnienie od alkoholu jako – nieprawidłowy wzorzec picia prowadzący do klinicznie znaczących uszkodzeń somatycznych lub zaburzeń psychicznych.
Aby można mówić o alkoholizmie muszą wystąpić 3 podstawowe objawy spośród:
1. wzrost tolerancji na alkohol: konieczność spożywania coraz większych dawek w celu uzyskania oczekiwanego rezultatu równemu początkowemu, bo mamy obecnie o wiele mniejsze rezultaty wywołane działaniem alkoholu w wyniku spożycia takiej samej dawki tego środka
2. wystąpienie stanów abstynencyjnych, które mogą się przejawiać w dwóch formach a mianowicie: w formie zespołu abstynencyjnego (wzmożona reaktywność układu wegetatywnego; napady drgawkowe; lęki; omamy; nudności; wymioty; drżenia rąk; zaburzenia snu; nadmierna potliwość) lub w formie picia alkoholu lub innych substancji celem uniknięcia lub załagodzenia symptomów omawianego zespołu
3. utrata kontroli nad ilością spożywanego alkoholu, częstsze picie oraz spożywanie większych dawek
4. podejmowanie prób abstynencyjnych lub ograniczanie ilości spożywanego alkoholu, zakończone fiaskiem
5. czasochłonne poszukiwanie alkoholu wymagające pełniejszego zaangażowania, wolniejsze powracanie do pełni sił po spożyciu
6. zaniedbywanie innych form działalności będące efektem spożywania alkoholu
7. dalsze picie pomimo niepokojących wieści o pogarszającym się stanie zdrowia
b) Fazy rozwoju uzależnienia wg E. M. Jellinka są następujące:
...
Feliks_26