Dlaczego warto stosować niekonwencjonalne metody uczenia się i nauczania? Ludzie generalnie pamiętają 10% tego co czytają, 10% tego co słyszą, 30% tego co widzą, 50% tego co widzą i słyszą, 70% tego co mówią i piszą, 90% tego co mówią podczas wykonywania. Z tego wynika, że najmniej efektywne jest czytanie i słuchanie, kolejno oglądanie nieruchomych obrazków, 50% oglądanie obrazków ruchomych i demonstracja, w 70% aktywne "zwiedzanie" i w 90% gry z podziałem na role i symulacje. Można więc stwierdzić, iż kreatywny styl poznawczy sprzyja twórczości, natomiast styl bierny-wykonawczy raczej jej przeszkadza. A jaka jest szkoła? Zdaniem polskich psychologów i pedagogów kryzys szkoły polega m.in. na tym, że: - szkoła rozwija jedynie ich wiedzę, a nie procesy myślowe uczniów - kształtuje zachowawczy system wartości - widzi w uczniach jedynie obiekt przyswajania wiedzy - produkuje w nadmiarze nudę i lęk - próby modernizacji mają charakter działań pozorowanych - rewolucja naukowo techniczna w znikomym stopniu objęła szkołę, nadal podstawowym środkiem dydaktycznym jest tablica i kreda.
Kryzys szkoły, to w dużym stopniu kryzys tradycyjnej dydaktyki szkolnej określanej jako dydaktyka odtwórczości lub dydaktyka produkująca wiedzę jałową. Ostatnio, często pojawiały się na łamach prasy, w programach telewizyjnych czy na stronach internetowych wypowiedzi krytyczne wobec szkoły, nauczycieli. Spotęgowane one zostały wydarzeniami w szkołach (Toruń). Jestem daleki od idealizowania polskiej szkoły i z niektórymi uwagami trudno się nie zgodzić. Ale obarczanie winą tylko szkoły za postawę części młodzieży wydaje się wielkim nieporozumieniem, żeby nie powiedzieć manipulacją opinii publicznej. A gdzie rodzina? Gdzie środowisko w którym młody człowiek bytuje wraz ze wszystkimi negatywnymi zjawiskami: patologia rodziny, bezrobocie, afery korupcyjne... Proszę wierzyć, oni wszystko to widzą. Powodem, że nie są głusi i ślepi niech będzie ostatnio bardzo popularna wśród młodzieży muzyka hip-hopowa. Treści ich piosenek wyraźnie pokazują, że młodzi ludzie doskonale czują realia w których żyją. Według mnie szkoła ma w znaczącym stopniu wspomagać proces wychowawczy kształtujący psychikę młodego człowieka, a nie zastępować domu rodzinnego.
Podstawy programów wspierających twórczość dzieci i młodzieży W obecnych czasach szczególnie ważne wydaje się rozbudzenie własnej, oryginalnej twórczości danej grupy społecznej, wciągnięcie do udziału w procesie twórczym możliwie dużej liczby indywidualnych członków grupy. Tego wymaga się od pracowników oświaty. Nie chodzi tylko o szerzenie wartości kulturalnych, o ułatwienie dostępu do nich jednostkom i grupom - linią przewodnią staje się pomoc w tworzeniu. We współczesnym świecie pola twórczości nie wolno ograniczać do działalności naukowej lub artystycznej. Pola twórczości to również działalność gospodarcza i społeczna. Postawa kreatywna i twórcza człowieka przejawiać się może nawet w drobnych, codziennych sprawach i w jego stosunku do samego siebie. Cechą każdego twórcy jest rozbudzona wyobraźnia, jest on w pewnym stopniu marzycielem. Jednakże nie każdy marzyciel jest twórcą. Twórcą jest tylko ten, kto swój pomysł czy marzenie potrafi oblec w kształty, formy dostępne innym ludziom. A na to trzeba odpowiednich warunków zewnętrznych, a przede wszystkim warsztatu pracy. Brak takiego warsztatu może przytłumić istniejące uzdolnienia i osłabić wolę działania. Można więc stwierdzić, że twórczość jest cechą wszystkich ludzi, szczególnie dzieci i młodzieży, mogłaby się ujawniać spontanicznie, gdyby nie była hamowana przez liczne przeszkody. Według Arthur J. Cropley wśród celów wspierania potencjału twórczego dzieci i młodzieży wymienia pobudzenie i rozwijanie: - wiedzy ogólnej - wiedzy specjalistycznej z jednej lub kilku dziedzin - aktywnej wyobraźni - zdolności do rozpoznawania i odkrywania problemów - zdolności do dostrzegania związków, podobieństw i logicznych implikacji - zdolności do wymyślania wielu sposobów rozwiązywania problemów - preferencji do akomodacji niż do asymilacji - zdolności i chęci do ewaluacji własnej pracyzdolności do komunikowania własnych rezultatów innym ludziom
Treningi kreatywnego i twórczego myślenia Mamy szczęście prowadzić treningi kreatywnego i twórczego myślenia (http://republika.pl/dormat) Są one oparte na kontrakcie grupowym. Normy tam zawarte zostały ustalone w czasie dyskusji z uczestnikami. treningu. Szczegółowe cele, które pragnęliśmy osiągnąć: - ćwiczenie efektywnej komunikacji (nawiązywanie kontaktów, sztuka negocjacji, wypracowywanie kompromisu) - ćwiczenie asertywności (opieranie się presji grupy, konstruktywna krytyka) - rozwijanie umiejętności stawiania i osiągania celów- uczenie odpowiedzialności za realizację podjętego zadania (praca grupowa-odpowiedzialność za efekt końcowy nie tylko własnej pracy ale i kolegów) - stymulowanie do świadomego podejmowania wyborów (wybór drogi myślenia, aby efekt końcowy był najlepszy) - odkrywanie własnych twórczych możliwości - doskonalenie umiejętności publicznego występowania - stwarzanie pozytywnego twórczego klimatu Nasze spostrzeżenia z prowadzonych zajęć: - przestrzeganie zasad współpracy było wielkim problemem niemal dla wszystkich uczniów - ciągłe oczekiwanie na ocenianie odpowiedzi, wykonania zadania - szkolne przyzwyczajenie do natychmiastowego oceniania prowadziło do ściągania - im młodsi uczniowie tym więcej odpowiedzi na ten sam zadany problem. W większości uczniowie po wymyśleniu jednej odpowiedzi, szukali następnych. - silny wpływ środków masowego przekazu (reklamy, niektóre artykuły w pismach młodzieżowych, pewne programy telewizyjne) na psychikę i światopogląd - ciągły bój o to, aby w czasie prezentacji umieli wysłuchać i obejrzeć rozwiązań innych kolegów i koleżanek - tworzenie się stałych grup, w których uczniom łatwiej było współpracować - brak oporów w prezentowaniu swoich rozwiązań u większości dzieci - wraz z trwaniem treningu, grupa coraz bardziej się jednoczyła, nasze spotkania traktowane były jako zabawa.
Czy warto stosować niekonwencjonalne metody aktywizujące? Odpowiedź jest tylko jedna: tak Dlaczego? Ponieważ: - Motywują do uczenia się (nie jest nudno, łatwiej "coś wchodzi do głowy"); - Szybciej przyswaja się materiał; - Rozwijają kreatywne myślenie na co dzień.
Metody aktywizujące proces uczenia się można podzielić je na kilka grup. Podział ten związany jest z podstawowymi megaumiejętnościami, takimi jak - mówienie, czytanie i pisanie: 1. metody, które modelują sprawne mówienie - umiejętność podstawową dla sprawnej komunikacji, najbardziej istotnego procesu, jaki zachodzi między ludźmi to: - wykład - żeby uczeń poznał określony kontekst, dla wprowadzenia i podsumowania większej partii materiału, - pytania i odpowiedzi - żeby wzbudzić w uczniu ciekawość i chęć dociekania, - dyskusja - żeby być otwartym na poglądy innych i wyrażać własne myśli, - czytanie (traktowane jako sztuka komunikowania się) - żeby czytać ze zrozumieniem, rozumieć cudze myśli i różne konteksty, - pisanie - żeby uczeń umiał właściwie i w różny sposób wyrażać swoje myśli. 2. metody oparte na obserwacji to: - pokaz, demonstracje - żeby zobaczyć na własne oczy pewien wycinek opowiadanej rzeczywistości 3. metody niekonwencjonalne to: - gry dydaktyczne - żeby poznawać różne strategie para-życiowe, - metody kreatywne - twórcze rozwiązywanie problemów - drama - żeby poczuć, przeżyć na własnej skórze, - symulacja - trenowanie określonych umiejętności w bezpiecznym kontekście - "burza mózgów" - wybranie najlepszego pomysłu - plakat grupowy - scamper - akronim oznaczający serię procesów myślowych - pantomima - umiejętność przedstawienia myśli za pomocą ruchu Metody powyższe rozumiane są jako strategie przekazywania wiedzy o świecie, zakładają określoną formę kontaktu z uczniem. Wydają się tu ważne działania integrujące grupę, które powinny poprzedzać wszelki proces edukacyjny. Temu celowi służą również określone metody wywodzące się z pedagogiki zabawy.
Pedagogika zabawy Jest to symboliczna nazwa poszukiwań metodycznych ułatwiających proces uczenia. Jej celem jest dostarczenie rozmaitych pomysłów umożliwiających świadomą, kreatywną, pobudzającą do twórczych rozwiązań pracę w grupie. Nazwa "zabawa" nasuwa cenne skojarzenia: "coś, co jest przyjemne", "coś, co wyzwala spontaniczne zachowania", "coś, co daje radość". Dlatego pedagogika zabawy wybiera z repertuaru zabaw tradycyjnych i terapeutycznych te, które spełniają określone zasady: - zapewniają dobrowolność uczestnictwa - uwzględniają wszystkie poziomy komunikowania - uznają pozytywne przeżycia jako wartość i unikają rywalizacji - posługują się różnymi środkami wyrazu - Dobrowolność zakłada, że uczestnik sam decyduje o swoim udziale w ćwiczeniu. Rolą animatora jest zachęcenie, zaproszenie i zainteresowanie zabawą, ale nie zmuszanie do wzięcia w nim udziału. - Poziomy komunikacji: rzeczowy i emocjonalny, na które zwraca uwagę pedagogika zabawy, ułatwiają akceptację różnych postaw i odczuć uczestników grupy. Pierwszy dotyczy obiektywnych, logicznych informacji wymienianych między ludźmi. Drugi wskazuje na różnice indywidualne w dotychczasowych doświadczeniach i emocjach towarzyszących uczeniu się i byciu w grupie. Należy pamiętać, że każdy ma inne nastawienie do podejmowanych zadań, inaczej też odczuwa swoje miejsce w grupie, inne towarzyszą mu obawy i lęki. - Pozytywne przeżycia implikują zdobycie pozytywnego doświadczenia, doznania czegoś przyjemnego. Zabawy uczą współdziałania, współpracy, dostrzegania różnych mocnych stron wśród uczestników grupy. Dzięki temu łagodzą niepokój przed oceną, lęk przed przegraną i wzmacniają motywację do wysiłku. - Różnorodność środków wyrazu umożliwia przekazanie treści i emocji poprzez oddziaływanie na różne zmysły. Jest to zasada, która włącza do pracy w grupie wszystkie media. Ruch, gest, dotyk, taniec, dźwięk, malowanie, gra ról, pantomima wzbogacają tradycyjnie dominujące słowo mówione i pisane. Realizacja zasad stosowanych w pedagogice zabawy ma służyć wzmocnieniu motywacji do uczenia się, do pracy w grupie składającej się z różnie ukształtowanych osobowości, ludzi mających różne doświadczenia.
PRZYKŁADY ĆWICZEŃ
Technika zastępowania słów języka obcego Dla fonetycznej postaci słówka znajdujemy polski zamiennik Następnie tłumaczymy słówko na język polski i tworzymy w wyobraźni scenkę łącząc polski zamiennik ze znaczeniem słówka po polsku np.: die Tonne (wym. tone) znaczy "beczka". Polskim zamiennikiem dla tego słówka może być wołanie o pomoc - "tonę, tonę". Wyobrażamy sobie scenkę w której rzucamy tonącemu beczkę na ratunek Technika zastępowania słów trudnych Szukamy słowa podobnie brzmiącego (może się rymować) do tego, którego znaczenie chcemy pamiętać. Następnie tworzymy w wyobraźni scenkę łącząc nasze słówko-skojarzenie ze znaczeniem trudnego słowa np.: bentos - skojarzenie: mentos (bentos-zespół organizmów żywych żyjących na dnie wód). Można sobie wyobrazić małe żyjątka "zasuwające" po dnie morza i "pałaszujące" ze smakiem cukierki "mentosy". Łańcuszek Łańcuszek jest bardzo przydatny przy zapamiętywaniu ciągu wyrazów. Ta technika polega na tworzeniu często bardzo śmiesznej i fantastycznej historyjki z podanych słów. W tym przypadku zapamiętanie i umiejętność późniejszego, bezbłędnego odtworzenia słów w danej kolejności jest skuteczniejsza, gdy będziemy przestrzegali zasady łączenia tylko dwóch kolejnych słów (1-2; 2-3; 3-4....itd.) np. planety: Merkury-kury, Wenus-piękna kobieta, Ziemia-ziemia, Mars-batonik, Jowisz-jojo, Saturn-turniej, Uran-rana, Neptun-dostojny starzec z siwą brodą, Pluton-pies Pluto Akronimy W celu zapamiętania treści układamy zdanie z pierwszych liter słów np. planety: Moją Wolę Znaj Matole, Jak Się Uprę, Nie Pozwolę Wierszyki, rymowanki liczba "pi" - wierszyk: Kuć i orać w dzień zawzięcie, bo plonów nie ma bez trudu. Złocisty szczęścia okręcie kołyszesz......itd. 3,141592632358979... - liczba liter w kolejnym słowie odpowiada kolejnej cyfrze liczby "pi" po przecinku Skojarzenia napisz słowa, które kojarzą ci się z kolorem białym - np.: kula śnieżna, fartuch lekarski, mgła....
PRZYKŁADY ZADAŃ
Test NASA: Rekwizyty: Kartki z opisaną historią i wymienionymi przedmiotami np.: Twój statek kosmiczny wylądował na Marsie. Mieliście się spotkać ze statkiem-bazą na oświetlonej stronie Marsa 300 km stąd. Awaria waszego statku i jego zniszczenie spowodowało, że musicie iść na piechotę te 300 km. Warunkiem przeżycia jest dotarcie do statku-bazy. Ze zniszczonego statku ocalało tylko 15 przedmiotów.. Uszereguj przedmioty w kolejności ich znaczenia dla przetrwania i podaj argumenty przemawiające za słusznością twojego wyboru: 1. pudełko zapałek 2. koncentrat jedzenia 3. 15 m nylonowej liny 4. jedwab ze spadochronu 5. dwa duże zbiorniki tlenu 6. mapa nieba widoczna z Marsa 7. tratwa ratunkowa 8. kompas magnetyczny 9. 20 litrów wody 10. lampy sygnałowe 11. apteczka 12. radionadajnik na baterie słoneczne Przygotowanie: Grupy 3-4 osobowe Opis: Każda grupa wypisuje przedmioty, które jej zdaniem należy zabrać. Następnie prezentacja i argumentacja, dlaczego taka kolejność wybranych przedmiotów? Cele: Współpraca w grupie, umiejętność hierarchizacji wyboru przedmiotów w zależności od kryterium, wiedza ogólna o Marsie i panujących tam warunkach, stosowanie wiedzy, nie boję się krytykiMaszyna: Rekwizyty: Karteczki z nazwami różnych urządzeń np. pralka, rower, mikrofalówka... itd. Przygotowanie: Grupy 4-6 osobowe. Opis: Każda grupa buduje z własnych ciał maszynę, której nazwa widnieje na kartce. Inni odgadują, o jakie urządzenie chodzi. Cele: Współpraca, dzielenie się pomysłami, twórcze wykorzystanie swojego ciała i gestu do przekazywania informacji Ja, członek Rady Nadzorczej Przygotowanie: Grupy 4-6 osobowe Opis: Wyobraź sobie, że jesteś członkiem rady nadzorczej firmy zabawkarskiej. Firma obecnie przeżywa kryzys. Trzeba zaproponować nowy produkt lub nową metodę sprzedaży. Pamiętaj, że tylko wprowadzenie zmian i innowacji umożliwi wyjście z kryzysu i jej rozwój. Przygotowanie jak najatrakcyjniejszej oferty, prezentacja, dyskusja Cele: Praca w zespole i synteza pomysłów, wypracowanie kompromisu, jak być przedsiębiorczym. Skutki braku kreatywności w życiu codziennym "Kura widząc ziarno za siatką będzie tak długo przeciskała łeb przez oczka siatki, aż opadnie z sił, nie zauważając, że metr dalej jest wygodne przejście na drugą stronę ogrodu. Człowiek pogrążony po uszy w działaniu staje się czasami ślepy na możliwość pójścia w całkiem innym kierunku niż to, które podpowiedziało mu pierwsze, błędne nastawienie. I staje się taką kurą" Wymienione niżej przykłady świadczą o tym, że coraz częściej jesteśmy postrzegani jako bierni odbiorcy, a nie twórcze i kreatywne istoty. Jest to szczególnie ważne, gdy osobą traktowaną przedmiotowo a nie podmiotowo staje się dziecko czy młody człowiek. A oto wspomniane przykłady: - zabawa kosztem dzieci - dzieci w sposób wyreżyserowany przez dorosłych naśladują znanych artystów. Nie ma tu miejsca na własny gest, własną mimikę. - dziecięce zespoły taneczne - dzieci ubrane w stroje dorosłych tancerzy tańczący tango według dorosłych reguł sztuki tanecznej. - rodzinne spacery hipermarketowe - wymiana poglądów sprowadza się do jednego tematu: towar. Od momentu wejścia do sklepu króluje on w naszych umysłach. Promocje, przeceny, okazje wszystko to powoduje, że często nie jesteśmy w stanie samodzielnie myśleć i kupujemy rzeczy praktycznie niepotrzebne. Niestety to nie umysł nam podpowiada, że już dość, ale ilość biletów N.B.P. w naszym portfelu. - wszystko jest towarem - we współczesnym świecie coraz trudniej znaleźć miejsce na własne indywidualne przeżycia i doznania. Coś co jest tylko moje i nikogo więcej. Niestety i na to pole psychiki ludzkiej wchodzą środki masowego przekazu. Człowiek, a co gorsze jego wnętrze staje się towarem. Można powiedzieć, i tu nasuwa się tytuł świetnego filmu A. Wajdy, "Wszystko na sprzedaż" - postawa zachowawcza - przekazywana przez większość rodziców swoim pociechom. "Nie wychylaj się", publikowanie swoich poglądów może być ryzykowne. Nie bądź twórczy, tak jest bezpieczniej. To, że później już w dorosłym życiu będziesz ciągle zmęczony wykonując czynności których nie lubisz, to nic. Najważniejsze, że wiedzę zdobyłeś na ocenę 5. Tylko po co Ci ona, skoro nie umiesz jej wykorzystać. W obecnych czasach myślenie kreatywne i twórcze powinno być szczególnie cenne. W życiu codziennym nie bądźmy wymienioną wyżej kurą. I w tym ma nam właśnie pomóc kreatywne i twórcze myślenie. Każdy z nas ma potrzebę twórczego działania, rozwijania w sobie ducha pomysłowości i przedsiębiorczości, poszukiwania możliwości działań innowacyjnych: w pracy, zabawie i w domu, działań oryginalnych, w których najważniejszymi celami są: tworzenie, wyobraźnia i odrzucenie schematu.Posługując się metodami aktywizującymi mamy możliwość wspomóc ucznia w kształceniu potrzebnych mu dyspozycji tj. samodzielnego myślenia, rozwiązywania problemów, komunikowania się, korzystania z różnych źródeł informacji, umiejętności łączenia ich i wyciągania logicznych wniosków. W przededniu wejścia Polski do UE umiejętności te nabierają szczególnego znaczenia.
Opracowanie: inż. Jerzy Surmacz, mgr Beata Szylberg
elfriede20