Myśków J - Elementy metodyki pracy naukowej.pdf - _ Badania Diagnostyka Metodologia - Henio_Chomik

Studia Theol. Vars. 21 (1983) nr l

Józef Myśków

Elementy metodyki pracy naukowej

Streszczenie

Treść: Wstęp; I. Merytoryczna strona pracy; II. Formalna strona pracy;

Wstęp

Nauczyciele akademiccy, zwłaszcza jako recenzenci prac dyplomowych, zgodnie stwierdzają, iż

opiniowani przez nich dyplomanci zbyt często wykazują wręcz niepokojącą nieznajomość elementarnych

zasad metodyki pracy naukowej. Zapowiedziana treść pracy wskazuje na jej dwuczłonowość: najpierw

omówione zostaną elementy merytorycznej strony pracy naukowej, a następnie jej strona formalna.

I. Merytoryczna strona pracy

Rzeczową stronę pracy stanowią: temat, konstrukcja pracy oraz poszczególnych jej jednostek, a także

sposób ustosunkowania się do literatury przedmiotu.

1. Temat

W odróżnieniu od „tytułu pracy”, który jest sformułowaniem przedmiotu badań, „temat pracy” to zwykle

problem, lub zagadnienie, którego rozwiązania, lub opracowania podejmuje się autor pracy 1 . Użyte tu

terminy: problem i zagadnienie, jakkolwiek często stosowane zamiennie, posiadają niezupełnie to samo

znaczenie, przy czym zagadnienie jako pojęcie węższe, „niniejszego kalibru” z reguły podporządkowane

jest problemowi 2 . Istotna jednak różnica między nimi polega na tym, że problem zawsze w nauce jest

pytaniem, czyli zawsze jest pytaniem naukowym, podczas gdy zagadnienie może nim nie być. I dlatego np.

tematem pracy doktorskiej musi być problem, ponieważ praca doktorska jest już pracą naukową w

ścisłym sensie, czego nie można powiedzieć o pracy magisterskiej, która nie musi zawierać rozwiązania

problemu, ale może ograniczyć się do opracowania zagadnienia choćby dlatego, że nie stanowi ona jeszcze

pracy naukowej ,,sensu stricto”, nie musi być pracą twórczą, ale może być odtwórczą.

Pojęcie problemu jest ściśle związane z pojęciem „problematyka”, przez którą należy rozumieć

„całokształt pytań pochodnych” wynikających z postawionego problemu 3 . O roli, jaką w pracy spełnia

problematyka, mowa będzie poniżej, w punkcie poświęconym strukturze wstępu w pracy naukowej.

Punktem wyjścia dla wszystkich prac badawczych jest ustalenie tematu, czy inaczej wybór tematu.

Właściwie nie może być kwestii co do tego, kto tego wyboru ma dokonać, skoro m.in. istnieje zasadnicza

zbieżność pomiędzy tematem a specjalizacją. Wyznaczenie więc tematu oznaczałoby prawie tyle, co

skierowanie adepta na studia w zakresie określonej specjalizacji niezależnie od jego przygotowania,

1 „Przez „temat” rozumie się zwykle zagadnienie, zadane do opracowania. Jest tak na przykład w zwrotach: „temat pracy

magisterskie]”, „jego temat”, „zatwierdził temat” itp. Chodzi więc o zaznaczenie pochodzenia danego problemu...

Znaczenie powyższych wyrażeń (temat pracy i tytuł pracy — przyp. J. M.) jest umowne, a granice między problemem,

zagadnieniem i tematem są płynne. Pomimo to różnice pojemności problemów są obiektywne”. — J. Pieter, Praca

naukowa, Katowice 1957, s. 47.

2 „W planowaniu badań naukowych zaczyna się przyjmować umowa, w myśl której „zagadnienie” jest to „problem

średniego kalibru”, podporządkowany „problemowi ramowemu”.” Tamże. Przez problem ramowy autor rozumie „wielce

ogólne, wiele obejmujące pytanie naukowe”, zaś przez po prostu problem „wszelkie pytanie naukowe”. — Tamże, s. 46.

„Tematu więc do myślenia naukowego nie można wyrażać w formie tezy lecz należy go ujmować w formie zagadnienia

lub problemu,, który popularnie wyraża się w słowach następujących: czy jest tak, czy może inaczej. Innymi słowy, temat

naukowy winien zawierać pewne dubium, które należy w sposób odpowiedni wyświetlić i rozwiązać. Dubium oznacza

stan umysłu zawieszającego swój sąd wobec dwóch zdań sprzecznych lub sobie przeciwnych.” — W. Kwiatkowski,

Metoda myślenia naukowego, STV 1(1963) f. 1, 22nn. Dalej autor przypomina, że idzie tu nie o dubium negatywne

(nieuzasadnione), ale także fikcyjne, czyli metodyczne (Kartezjańskie) — Tamże, s. 23.

3 J. Pięter, dz. cyt., s. 47. „Oczywiście „problematyka” może być pochodną zarówno problemów wielce ogólnych lub

ramowych, jako też zagadnień średniej, a nawet dość małej pojemności.” — Tamże; „Przez problematykę” rozumie się w

piśmiennictwie naukowym wyłuszczenie — z uzasadnieniem — zadań częściowych, wynikających z problemu,

stanowiącego przedmiot czyichś badań... W problematyce mogą się mieścić rozmaite zadania częściowe: logicznie

podporządkowane, praktycznie uzależniające rozwiązanie danego problemu i sprawy pograniczne”. — Tamże, s. 48.

zainteresowania i aspiracji. Wyznaczenie przeto tematu może być tolerowane raczej wyjątkowo 4 .

Samodzielny zaś wybór tematu nie tylko nie wyklucza, ale nawet zakłada, zwłaszcza w odniesieniu do

najmłodszych adeptów, nauki, pewną pomoc ze strony pracownika naukowego zwanego promotorem 5 .

Mówiąc dalej o wyborze tematu trzeba stwierdzić, że temat dysertacji akademickiej nie może byś

abstrakcyjny, czysto filozoficzny, bowiem każda praca naukowa winna wnosić pozytywny element

badawczy. Można tu posłużyć się następującymi regułami:

Temat pracy winien być dostosowany do zainteresowania, a zwłaszcza uzdolnień i przygotowania

studenta. Np. dużą rolę odgrywa tu znajomość języków, ale też odpowiednia znajomość problematyki,

której praca ma dotyczyć 6 . Zwraca się uwagę na potrzebę respektowania w wyborze tematu pracy

własnych zainteresowań autora głównie dlatego, że kryterium to gwarantuje maksymalne wykorzystanie

potencjalnych możliwości autora w przypadku, gdy podjęty temat autora wręcz pasjonuje, a nawet staje

się dla niego źródłem twórczego entuzjazmu 7 .

Ważne jest również uwzględnienie w wyborze tematu kwestii przygotowania studenta. Kiedy

mowa o przygotowaniu dalszym idzie o studia ogólne odbyte w określonej dziedzinie wiedzy, zaś przez

przygotowanie bliższe rozumie się zaznajomienie się z literaturą przedmiotu.

Do powyższych stwierdzeń dotyczących wyboru tematu należy dodać również i to, że istotnym

warunkiem trafnego wyboru tematu jest jego odpowiedniość w stosunku do aktualnych dezyderatów

istniejących w danej dziedzinie wiedzy. Inaczej mówiąc temat winien podejmować takie zagadnienia,

które na badanym odcinku rzeczywiście stanowią problem domagający się rozstrzygnięcia 8 . Celowi temu

ma służyć wspomniane wyżej przygotowanie bliższe, czyli taka znajomość literatury przedmiotu, które

pozwala na obiektywne ustalenie faktycznego stanu badań w zakresie określonej problematyki, a więc

zarówno już osiągniętych wyników, jak też zagadnień dotąd nierozwiązanych, problemów otwartych. To

przygotowanie bliższe (do tej kwestii powróci się jeszcze w ramach omawiania struktury wstępu pracy

naukowej) musi być bardzo dokładne i odpowiedzialne, bowiem w przeciwnym przypadku mogłoby dojść

albo do fałszywego postawienia problemu, albo do podjęcia pracy niecelowej, np. w przypadku, gdyby

podjęty temat zawierał problem czysto subiektywny, a więc w nauce właściwie nie istniejący.

Poza tym tematem pracy naukowej nie może być problem, który już został wystarczająco i

wyczerpująco opracowany i rozwiązany. Zdarza, się wszakże, że pewne prace są niekompletne, lub

wnoszą niektóre elementy wspólne z obranym tematem 9 .

Temat pracy winien być „dostępny” w sensie literatury. Oznacza to, że nie można podejmować

tematu, do którego zwłaszcza źródła są niedostępne. Oczywiście zakłada się przy tym dokonanie

wszystkich możliwych i koniecznych eksploracji nie tylko w bibliotekach krajowych, ale i zagranicznych,

w czym również pośredniczą biblioteki akademickie, a znaną pomoc stanowią mikrofilmy.

Temat winien być oryginalny, ponieważ dysertacja naukowa powinna stanowić realny wkład do

nauki. Oryginalność ta może być rozumiana dwojako: albo sam temat jest naprawdę nowy (np. dotyczy

jeszcze nie opracowanego autora, nowoodkrytych pism, doktryny czy problemu jeszcze nieopracowanego

czy nie rozwiązanego), albo rozwiązania problemu, które okazuje się problematyczne, bądź

4 J. Pieter pisze, że „...wcale nie do wyjątków należał do niedawna nawyk — wygodny dla profesora — po prostu podania

studentowi tematu pracy magisterskiej i zwięzłej oceny pracy oddanej, bez dostatecznej opieki w międzyczasie. Raczej

do wyjątków należała praktyka inna, w szczególności praktyka systematycznych konsultacji nad przebiegiem pracy”. —

Tamże, s. 9.

5 F. van Steenbergen, Directives pour la confectfon d’une mónographie scientifique avec applications concretes aux

recherches sur la philosophie medievale, Louvain 2 1949, s. 19; Por. W. Kwiatkowski, art. cyt., s. 21 ns., gdzie autor mówi o

potrzebie uwzględnienia przy wyborze tematu kwalifikacji indywidualnych i społecznych (naród, środowisko) adepta, jak

też o przygotowaniu ogólnym i bezpośrednim niezbędnym do dokonania trafnego wyboru tematu.

6 Przytoczmy tu dłuższy fragment wypowiedzi W. Okonia: „Tak więc punktem wyjścia tego procesu twórczego, który ma

doprowadzić do napisania pracy magisterskiej, jest pojawienie się w świadomości studenta określonego problemu.

Ponieważ ma to być problem absorbujący przez dość długi okres maksimum sił twórczych, zrozumiały jest postulat, iż

powinien on się wiązać z zainteresowaniami studenta. W ten sposób proces pisania pracy magisterskiej „zakotwicza się”

w całym procesie kształcenia akademickiego, zależnego zarówno od wysiłków uczelni, jak i od własnych poczynań

samokształceniowych studenta”. — W. Okoń, Elementy dydaktyki szkoły wyższej, PWN, Warszawa 1971 s. 334.

7 Idzie tu o aktualność podejmowanego tematu, o czym W. Kwiatkowski pisze następująco: „Zagadnienie oparte na

pozytywnym dubium metodycznym, które wchodzi do tematu myślenia naukowego musi być także aktualne, tzn.

wrażliwe na ogólnoludzkie potrzeby intelektualne, na rzeczywistość, która w danej chwili pokrywa umysły i uczucia

wszystkich i na prądy, które zmieniają kulturę danego kraju lub narodu. W przeciwnym razie myślenia naukowe jako

zdehumanizowany anachronizm nie spełniłoby swego zadania i zasługiwałoby na usunięcie go poza nawias życia

społecznego”. — Art. cyt., s. 24.

8 C. Romaniuk, Les chemins de 1’exegese du Nouveau Testament, Lyon 1963, s. 41.

9 F. van Steenberghen, Directives..., art. cyt., s. 10 ns.

kontrowersyjne. W tym jednak przypadku wybór tematu muszą poprzedzić dokładne badania stanu

literatury przedmiotu, których celem winno być wykazanie przyczyn nie rozwiązania danego problemu.

Ogólnie mówiąc mogą być dwa rodzaje przyczyn: jeden ma miejsce wówczas, gdy brak jest

wystarczających danych do rozwiązania problemu, a drugi wtedy, gdy albo problem był źle postawiony,

albo przyjęte założenia? czy wpływy zewnętrzne (religijne, polityczne, społeczne) doprowadziły do

sfałszowania wyników, a tym samym skierowały badania na drogę bez wyjścia.

Wreszcie temat pracy winien być względnie ograniczony, tj. nie może być ani zbyt ogólny, ani zbyt

specjalistyczny. W pierwszym przypadku grozi niebezpieczeństwo powierzchowności, niekompetencji i

niedokładności, a w drugim jednostronności, czyli nie zachowania jednego z istotnych kryteriów

naukowości, mianowicie wszechstronności. Nie może tu zatem być mowy o obszernych syntezach,

bowiem badania naukowe mają z natury rzeczy charakter specjalistyczny, a ich wynikiem są monografie

szczegółowe, których przedmiotem jest dzieło, doktryna, czy także autor. Ograniczenie przedmiotu nie

jest rzeczą łatwą, ponieważ tu również pojawiają się niebezpieczeństwa okrojenia tematyki, okaleczenia

źródeł, zniekształcenia perspektyw badawczych, a w sumie również podważania zasady

wszechstronności. Należy pamiętać o tym, że wszelkie ograniczenie jest w jakimś stopniu dowolne i

sztuczne 10 .

Co się tyczy samego sformułowania tematu (szerzej mowa o tym przy omawianiu tytułu),

wskazane jest ciągłe jego doskonalenie, tj. dostosowywanie do treści zawartej w zebranym materiale.

Wynika stąd, że na początku temat może być zredagowany jedynie prowizorycznie, a więc powinien

posiadać formę raczej ogólna, bowiem z góry nie wiadomo jaka będzie treść pracy, przy czym w toku jego

realizacji będzie on przybierał formę coraz bardziej adekwatna do treści po to, by formę ostateczną

przybrać częstokroć pod koniec pracy 11 .

2. Wstęp

Wstąp, lub też „wprowadzenie” (nie mylić z przedmową) stanowi najtrudniejszą część pracy i

dlatego w wyjątkowym stopniu ujawnia stopień naukowego przygotowania autora. Jest tak głównie

dlatego, że w nim winno znaleźć miejsce postawienie problemu, określenie problematyki pracy, jak i

sposobów jej opracowania, a także wskazanie na zasadność poszczególnych elementów pracy

wchodzących w skład tzw. układu pracy. Stopień trudności jaki zawiera się w morfologii wstępu ujawni

się wówczas, gdy w pełni zdamy sobie sprawę z tych kryteriów, jakim winny sprostać wyżej wspomniane

elementy. Powiedzmy na razie ogólnie, że nie sposób postawić problemu, jeśli się nie prześledzi

odpowiednio literatury przedmiotu i nie uzasadni, że w świetle faktycznego stanu badań dane zagadnienie

oczekuje rozwiązania. Podobnie określenie problematyki musi z jednej strony wywodzić się z podjętego

problemu, a z drugiej nawiązywać zarówno do możliwości wynikających z zebranych materiałów, jak też

zainteresowań i celu towarzyszących autorowi, nie mówiąc o kompetencji, czyli fachowym przygotowaniu

autora. Z kolei również dobór metod roboczych winien stać się wypadkową głównie profilu

reprezentowanej w pracy dyscypliny naukowej i przedmiotu formalnego pracy, czyli jej celu, a także w

różnej mierze (zależy to od charakteru dyscypliny) „bazy” materiałowej, jaką w tworzeniu pracy się

dysponuje. Także zasygnalizowanie układu pracy, jakie winno mieć miejsce pod koniec wstępu pociąga za

sobą potrzebę przemyślenia właściwie wszystkich etapów pracy wraz z definitywnym ustaleniem całego

podziału pracy, czyli jej wewnętrznej konstrukcji, od której z pewnością w istotnej mierze zależeć będzie

wartość całej pracy.

Ujmując rzecz systematycznie i bardziej szczegółowo wskaże się obecnie na owe kryteria i

ustalenia, którymi należy się kierować w konstruowaniu poszczególnych elementów wstępu, czy

wprowadzenia.

Wyliczając elementy wstępu większość autorów na pierwszym miejscu stawia cel pracy 12 .

Pytaniem byłoby, czy nie wygląda to na aprioryzm. Wydaje się, że wskazanie na cel pracy winno być

poprzedzone analizą tematu na tle literatury przedmiotu, bowiem dopiero na tej podstawie można mówić

o własnych zamierzeniach. Inaczej mówiąc w proponowanym ujęciu kolejność elementów wstępu

przedstawiałoby się następująco: krytyczna analiza literatury naukowej związanej z tematem zarówno

bezpośrednio jak też pośrednio, postawienie problemu, przedstawienie własnej problematyki badawczej,

ewentualne wyjaśnienie podstawowych terminów, a także: charakterystykę terenu badań, czy specyfikę

danej dyscypliny naukowej i dostosowany do niej zestaw metod użytych w pracy z dokładnym

10 Por. W. Kwiatkowski, art. cyt., s. 24.

11 Por. W. Kwiatkowski, art. cyt., s. 24.

12 Por. W. Okoń, dz. cyt., s. 347 ns; M. Święcicki, Jak studiować? Jak pisać pracę magisterską, PWN, Warszawa 2 1971, s. 174.

określeniem metody wiodącej, oceną materiałów źródłowych z punktu widzenia ich zupełności i

autentyczności oraz omówienie konstrukcji (planu) pracy 13 .

Krytyka literatury przedmiotu. Przez krytykę tę należy rozumieć nie spis bibliograficzny, ale analizę

pewnych, w podjętym temacie najważniejszych, pozycji bibliograficznych oraz wykazanie na jej podstawie

w jakiej mierze temat pracy został rozwiązany, a w jakiej nie. Wobec wieloaspektowości badanej

rzeczywistości okazuje się bowiem częstokroć, że ten sam temat bądź nie został opracowany pod jakimś

kątem widzenia, bądź też pod określonym aspektem nie został rozwiązany całkowicie. Wynika z tego, że

ocenę oryginalności tematu warunkuje dobra znajomość faktycznego stanu badań na danym odcinku

nauki 14 . Tę samą myśl można najprościej sformułować następująco: Analiza literatury winna dać

odpowiedź na trzy pytania: - co dotąd zrobiono, czego nie zrobiono i co autor zamierza zrobić, oczywiście

w zakresie wyznaczonym przez temat pracy. Łatwo przy tym zauważyć, że dopiero w związku z trzecim

pytaniem pojawia się samorzutnie zresztą cel pracy oraz podjęty przez nią problem.

Krytyka literatury przedmiotu ma też swoją stronę techniczną, zewnętrzną. Podstawowa zasada w tym

względzie nakazuje przeciwstawienie się dość uporczywej sugestii, by krytyczne opracowanie źródeł

rozpoczynać od czytania literatury pomocniczej i opracowań. Przestrzeganie tej zasady może w znacznym

stopniu zapewnić pracy obiektywność a tym samym naukową wartość. Będzie jeszcze zresztą mowa o

źródłowości jako jednym z istotnych kryteriów naukowości, ale już teraz zauważyć warto, że uzyskanie

tego sprawdzianu w pracy jest w dużej mierze uwarunkowane respektowaniem wspomnianej zasady 15 .

Powracając do ściśle technicznej strony krytycznego opracowywania literatury przedmiotu należy raz

jeszcze zwrócić uwagę na sprawę prowadzenia tzw. wyciągów oraz umiejętnego z nich korzystania.

Przedmiotem wyciągów są w zasadzie myśli dzieła poddawanego analizie, ale też własne uwagi krytyczne

powstałe w toku dokonywanej analizy. Konieczne jest przy tym oddzielne ujmowanie zarówno zdań.

wynikających z materiałów źródłowych, jak i twierdzeń zawartych nawet w pozycji źródłowej, ale

pochodzących od autora danego dzieła, jak też wreszcie własnych myśli i uwag. Inaczej mówiąc wyciąg

powinien być taki, by z niego łatwo można było odczytać jakie treści są rzeczywiście źródłowe, jakie

zostały do nich już później dodane, a także co o tym wszystkim sądzi autor opracowania krytycznego.

Przyjęło się sporządzanie wyciągów na kartkach o wymiarze 5x7 cm, lub 10x14 cm. Kartkę wypełnia się

tylko na jednej stronie i zamieszcza się na niej zasadniczo tylko jedną myśl, stanowiącą z reguły

streszczenie w jednym lub w kilku zdaniach treści studiowanej literatury 16 .

A propos streszczenie celowe jest przytoczenie następujących uwag. Opis czynności streszczenia

musi być poprzedzony uwagami wstępnymi dotyczącymi sposobu czytania wszelkiego rodzaju publikacji.

Najpierw należy zwrócić baczną uwagę na stronę formalną pracy, przeanalizować wnikliwie sam tytuł

książki, zebrać wszystkie wiadomości, które informują o jej treści, a więc zastanowić się nad takimi jej

elementami, jak podtytuł, wydawca, miejsce wydania i rok, spis treści, przedmowa, bibliografia, indeksy,

aneksy, a także odnośniki, wiele mówiące o sposobie wykorzystania literatury przedmiotu. Po zdobyciu

tej wstępnej orientacji co do formalnego charakteru pracy przystępuje się do jej czytania, które jest

zasadniczo różne od czynności czytania znanej dobrze z życia codziennego, np. czytania prasy, czy

13 M. Święcicki stwierdzając, że „Rozdział wstępny („Wstęp” albo lepiej „Wprowadzenie”) jest konieczny w każdej pracy

magisterskiej” oraz że „Ma on charakter metodologiczny” (Tamże) wymienia 9 elementów: a. cel pracy; b. aktualny stan

badań w zakresie podjętego tematu; c. problematyką; d. sprawy związane z terminologią; e. określenie metod; f. opis

aparatu badawczego w przypadku własnych badań empirycznych ze wskazaniem na okoliczności istotnie związane z

tematem; g. „ocenę materiałów źródłowych z punktu widzenia ich zupełności i wiarygodności (jeżeli tego nie wyczerpuje

punkt f” (tamże, s. 175); h. tło badań i wreszcie i. „Omówienie konstrukcji (planu) pracy”. Autor dodaje, że

„Wprowadzeniu” trzeba poświęcić wiele uwagi. Przy ocenie pracy magisterskiej rozdział ten należy zazwyczaj do

najwyżej notowanych. „Wprowadzenie” najwyraźniej ujawnia stopień naukowego wyrobienia autora” — Tamże;

Charakteryzując zwięźle konstrukcję wstępu K. Romaniuk zwraca uwagę na to, że zadaniem wstępu jest wprowadzić

czytelnika w problematykę całej pracy i przedstawić w zarysie zawarte w niej wywody. W określonych przypadkach jest

tu miejsce na ukazanie historii krytyki literatury przedmiotu. Jest tu też miejsce na omówienie zastosowanych metod. —

Art. cyt., s. 60.

14 Co się tyczy znajomości literatury przedmiotu jako warunku właściwego postawienia problemu, a co za tym idzie,

osiągnięcia wyników, które będą mogły stanowić „novum” w nauce zob. tamże, s. 41; por. też druga część pracy, gdzie

jest mowa o bibliografii.

15 W. Kwiatkowski, art. cyt., s. 25.

16 Por. tamże, s. 25-27; Autor pisze m.in.: „Wartość metody kartkowej polega na wyrabianiu w sobie coraz większego

krytycyzmu i nabywaniu większej wprawy w odszukiwaniu trafnych haseł celem syntetycznego ujęcia bądź ogólniejszego,

bądź ściślejszego już wypisanej myśli... Metoda kartkowa, prócz koniecznego ćwiczenia się w wysokiej technice myślenia

naukowego, ma jeszcze jedną stronę dodatnią, a mianowicie, że w wielkim stopniu ułatwia przeprowadzenie układu

całego materiału bądź w sposób chronologiczny, bądź w sposób systematyczny zależnie od różnych potrzeb konkretnych,

czego oczywiście powiedzieć nie można o metodzie zeszytowej”. Tamże, s. 27; Por. C. Romaniuk, art. cyt., s. 44 ns.

różnego rodzaju utworów literatury pięknej. Czytanie, które tutaj można nazwać naukowym, winno

przestrzegać pewnych ustalonych w tym zakresie zasad. Zasadą pierwszą jest jednoczesne sporządzanie

notatek. Dodajmy, że notatek tych nie wolno robić w samej książce, czy pracy, nawet gdy stanowi ona

naszą własność. O charakterze zaś samych notatek była już mowa. Kolejna zasada mówi, że należy czytać

wolno, uważnie i ze zrozumieniem. Zwłaszcza w czytaniu lektury obcojęzycznej niedopuszczalne jest

„przeskakiwanie” niezrozumiałych słów, bez odpowiedniego skonfrontowania znaczenia tego słowa w

różnych jego odcieniach, znaczenia, które z kolei może mocno zaważyć na sensie całego zdania. Kolejna

zasada zaleca usilnie jednoczesne notowanie wszelkich uwag, jakie w trakcie lektury się nasuwają, nawet

tych, z których nie uczyni się żadnego użytku. W uwagach tych dobrze jest wyodrębnić uwagi krytyczne,

przy jakimś zaznaczeniu, że w obu wypadkach chodzi o nasze własne uwagi. Można je umieszczać w

oddzielnym katalogu systematycznym pod odpowiednimi hasłami, ale praktyczniej jest ujmować je

łącznie z parafrazą analizowanego tekstu. Kolejna zasada wiąże się właśnie z parafrazą, czyli własna

modyfikacją tekstu oddającą jego treść w innej, raczej przystępniejszej i bardziej przejrzystej formie.

Streszczenie, stanowiące tu istotę operacji, winno być możliwie najwierniejszym odtworzeniem sensu

zawartego w tekście w formie syntetycznej, zawsze własnej. Przepisywanie całych zdań i fragmentów

pracy należy uznać za niecelowe poza wypadkami, kiedy się przewiduje konieczność dosłownego

cytowania tekstu w przypisach. Kiedy mowa o potrzebie syntetycznego ujmowania materiału

streszczanego wskazane jest dokonywanie tej czynności w odniesieniu nie do poszczególnych zdań, ale

określonych części pracy, przy czym przez cześć należy rozumieć niekoniecznie jednostkę formalną pracy,

jak np. rozdział, artykuł czy paragraf, ale także poszczególne elementy merytoryczne, jak np.

problematyka, argumentacja, oryginalność wywodów itp. W związku z tym uwagi czynione w trakcie

lektury, jak i same streszczenia, winny być poddawane po kolejnych partiach pracy retrospekcji celem

upewnienia się co do słuszności i trafności dotychczasowych uwag, które w międzyczasie, wobec

kolejnych wywodów autora mogą się okazać nieaktualne czy nieuzasadnione. Tego rodzaju retrospekcja

jest niezbędna szczególnie po przeczytaniu całej książki”, bowiem od niej bezpośrednio zależy wartość

naszego streszczenia, które winno być całościowym ujęciem pozycji, z której korzystamy. W konsekwencji

nie wszystkie notatki poczynione w trakcie czytania znajdą zastosowanie w ostatecznej formie odsyłaczy.

Należy się bowiem liczyć z .potrzebą wyeliminowania pewnych uwag czy kwestii, jak też odpowiedniego

skoordynowania całego zdobytego materiału. Stworzenie z niego konstruktywnej całości, całości

organicznej, to jeszcze jedno zadanie, od którego spełnienia zależeć będzie wartość streszczenia.

P OSTAWIENIE PROBLEMU . Ustalenie stanu faktycznego w literaturze badanego przedmiotu, a więc

znalezienie odpowiedzi na pytanie co w odniesieniu do naszego tematu dotąd zrobiono, a czego nie

zrobiono pozwala na postawienie trzeciego pytania: co ja zamierzam zrobić, a tym samym na postawienie

problemu, jaki w pracy zamierza się rozwiązać. Łatwo zauważyć, że trafność tej operacji, podstawowej dla

dalszej pracy, w dużej mierze stanowi wypadkowa poprawności dwu poprzednich czynności, łącznie

rozumianej jako. krytyka literatury. Dlatego od precyzji odpowiedzi na pierwsze dwa pytania zależeć też

będzie dokładność tej czynności, którą nazywamy postawieniem problemu. Dojdzie do tego jeszcze rzecz

jasna odpowiednie zawężenie czy uściślenie zamierzonego przedmiotu badań.

P ROBLEMATYKA . Podjęty w pracy problem winien znaleźć swoje wyczerpujące odzwierciedlenie w

problematyce, przez którą należy rozumieć zagadnienie pochodne w stosunku do opracowywanego

problemu 17 . W tym celu wskazane jest sporządzanie w trakcie studium literatury swoistego rejestru czy

zestawu pytań, jak też zresztą w toku pisania pracy ciągłe uzupełnianie go. Ten zestaw pytań właśnie

stanowić będzie zrąb problematyki, a właściwie także zarys konstrukcji przygotowywanej pracy. W

związku z tym nie zawadzi dodać, że również ten element wstępu, zresztą ujmowany z reguły łącznie z

kwestią postawienia problemu, w wyjątkowym stopniu informuje o naukowym przygotowaniu autora, a

tym samym o wartości podjętej przez niego pracy.

Kolejne miejsce we wstępie zająć może omówienie ZAGADNIEŃ TERMINOLOGICZNYCH (jeżeli takie

występują). Zwłaszcza przy stosowaniu specyficznego języka naukowego istnieje potrzeba wskazania na

kwestie semantyczne występujące w pracy, potrzeba ustalenia i wyjaśnienia używanych pojęć i terminów.

O KREŚLENIE STOSOWANYCH METOD . Postawienie problemu implikuje jego rozwiązanie, a to z kolei

pociąga za sobą potrzebę posłużenia się określonymi metodami roboczymi. Użyto tu liczby mnogiej m. in.

z tego względu, że „każdy problem naukowy wymaga metody roboczej swoistej, sobie tylko właściwej” 18 .

Wynika z tego, że istnieje tyle metod roboczych ile jest odrębnych przedmiotów badań naukowych.

Niemniej należy mówić o kilku zasadniczych, jakościowo odrębnych, rodzajach metod roboczych, takich

jak: metody: obserwacyjne, eksperymentalne, statystyczne, krytyki źródłowej, analizy logicznej oraz

17 Por. J. Pieter, dz. cyt., s. 17. O pojęciach: problem, problematyka itp. była mowa przy omawianiu „tematu pracy”; por. P.

B. Medawar, Induction and Institution in scientific Thought, London 1969, s. 1-21.

18 Por. tamże; J. Pieter, dz. cyt., s. 81.

Myśków J - Elementy metodyki pracy naukowej.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: