MARCEL SIMON
Cywilizacja wczesnego chrześcijaństwa
Przełożyła Eligia Bgkowska
Tytuł oryginału
LA CIVILISATION DE L'ANTIQUITE ET LE CHRISTIANISME
Editions Arthaud, Grenoble
© B. Arthaud. Pans 1972
PIW 1981
Książka Marcela Simon Cywilizacja wczesnego chrześcijaństwa, I-IV w. zapoznaje czytelnika z zagadnieniami wpływu, jaki w pierwszych wiekach n.e. wywierało chrześcijaństwo, rozwijające się w środowisku mu obcym i od początku wrogim, na schyłkową już kulturę pogańskiego Rzymu. Tematem książki są głównie cztery pierwsze wieki n.e., a więc epoka cywilizacji wczesnochrześcijańskiej. Autor kreśli proces rozszerzania się nowej wiary, strukturę organizacyjną jej wyznawców, stopniowe opanowywanie przez nią rozmaitych dziedzin życia; uwydatnia rewolucyjny jak na owe czasy charakter chrześcijaństwa oraz rolę, jaką odegrało ono w przemianach kulturowych, politycznych i społecznych, zachodzących w pierwszych wiekach n.e. w Europie i w krajach basenu Morza Śródziemnego; wykazuje, jak wiele cywilizacja chrześcijańska zaczerpnęła ze świata rzymskiego.
W roku 395, ze śmiercią Teodozjusza, zanika ostatecznie jedność cesarstwa: cesarstwo wschodnie i cesarstwo zachodnie, odtąd zupełnie odrębne, nigdy już do siebie nie powrócą […]. W roku 410 Wieczne Miasto staje się łupem Wizygotów Alaryka i ówcześni dopatrują się w tej tragedii bez precedensu zapowiedzi końca świata. Na całym obszarze cesarstwa powstają państwa barbarzyńskie [...]. Ludzie ówcześni, bezsilni świadkowie tego dramatu, zastanawiali się, jakie były jego przyczyny. Poganie szukali ich nie w sytuacji politycznej, społecznej, ekonomicznej, demograficznej czy też militarnej tego czasu, lecz w działaniu chrześcijaństwa. Oni podnieśli sprawę odpowiedzialności chrześcijan za upadek Rzymu. Chrześcijanie starali się odeprzeć te oskarżenia. Z kolei historiografia nowoczesna powróciła do tego zagadnienia, proponując rozmaite odpowiedzi. Dyskusja stale się odnawia.
Marcel Simon urodził się 10 IV 1907 w Wasserling we Francji. Studia uniwersyteckie - literatura klasyczna i historia - odbył w Paryżu, następnie wykładał w szkołach średnich, a od 1939 na wydziale humanistycznym uniwersytetu w Strasburgu, gdzie od 1947 r. jest profesorem historii religii. W uczelni tej zorganizował Ośrodek Badania Historii Religii, którego jest dyrektorem. Napisał i opublikował kilka książek z dziedziny religioznawstwa, m.in. “Les Premiers chretiens”, Paris 1952, ‘Les Secres juives au temps de Jesus”, Paris 1960, ‘La Civilisation de l'Antiquite et le Christianisme”, Paris 1972 (której przekład: "Cywilizacja wczesnego chrześcijaństwa, I-IV w.” oddajemy obecnie w ręce Czytelników), oraz ponad 300 artykułów i sprawozdań w różnych pismach francuskich i zagranicznych. Prowadził i prowadzi wykłady i odczyty na licznych uniwersytetach europejskich i amerykańskich.
Spis ilustracji na wkładkach
Spis ilustracji w tekście
Przedmowa do wydania polskiego
Wstęp do wydania francuskiego
Z przedmowy Autora
CZĘŚĆ PIERWSZA
GENEZA I POPRZEDNICY CHRZEŚCIJAŃSTWA
Rozdział pierwszy - Początki chrystianizmu i rozwój Kościoła
Życie i posłannictwo Jezusa
Gmina jerozolimska
Święty Paweł
Rozwój chrześcijaństwa
Organizacja Kościoła.
Rozdział drugi Praeparatio evangelica: judaizm
Sytuacja polityczna Palestyn
Partykularyzm i uniwersalizm
Palestyńskie sekty
Hellenistyczna diaspora
Synagoga
Prozelityzm żydowski (64).
Rozdział trzeci - Praeparatio evangelica: środowisko pogańskie
Podbój rzymski i zjednoczenie kulturowe
Synkretyzm religijny
Szkoły filozoficzne
Kulty misteryjne
Kult cesarzy.
CZĘŚĆ DRUGA
KONTAKTY I KONFLIKTY
Rozdział czwarty - Pierwotny chrystianizm i religijność pogańska
Żydowski czy grecki? Szkoła komparatystyczna
Paweł i misteria pogańskie
Chrześcijańskie sakramenty i ich odpowiedniki
Paweł i judaizm hellenistyczny
Czwarta Ewangelia. Hellenizm i essenizm
Rozdział piąty - Konflikt ideologiczny. Ataki pogan
Chrześcijaństwo wobec cesarstwa i opinii publicznej
Powszechnie wysuwane zarzuty
Ofensywa intelektualistów
Charakter i argumenty polemiki antychrześcijańskiej
Sprzeczności i pokrewieństwa
Rozdział szósty - Obrona chrześcijańska
Apokaliptyka
Apologetyka
Justyn i tendencja harmonizująca
Tertulian i radykalizm antyfilozoficzny
Krytyka pogaństwa
Krytyka społeczeństwa pogańskiego
Chrześcijanie, genus tertium
Rozdział siódmy - Pokusa synkretyzmu
Pochodzenie gnostycyzmu
Podstawowe cechy gnozy
Gnostycyzm i marcjonizm
Gnostycy i społeczeństwo pogańskie
Reakcja ortodoksyjna
Rozdział ósmy - Chrystianizm i filozofia
Wiara intelektualistów
Klemens Aleksandryjski
Orygenes
Rozdział dziewiąty-Prześladowania
Pierwsze alarmy
Trajan i chrześcijanie
Polityka religijna Antoninów
Sewerowie i anarchia wojskowa
Decjusz i Walerian
Dioklecjan
Koniec prześladowań
CZĘŚĆ TRZECIA
OKRES POKOJU W KOŚCIELE
Rozdział dziesiąty - Nazajutrz po zwycięstwie
Nawrócenie Konstantyna
Polityka religijna Konstantyna
Spuścizna po Konstantynie
Rozdział jedenasty - Opór pogaństwa
Julian Apostata
Kościół pogański
Intelektualiści
Arystokracja rzymska
Opozycja literacka przeciw chrześcijaństwu
Ugodowcy
Rozdział dwunasty-Ostatnie walki
Sprawa ołtarza bogini Zwycięstwa
Symmach i Ambroży
Ambroży i Teodozjusz
Koniec pogaństwa
Przyczyny zwycięstwa chrześcijaństwa
Pozostałości pogańskie
CZĘŚĆ CZWARTA
PODSTAWY CYWILIZACJI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ
Rozdział trzynasty-Doktryna
Ortodoksja i herezja. Początki teologii chrześcijańskiej
Zagadnienia chrystologiczne
Narodziny teologii łacińskiej
Spór z arianami
Rozdział czternasty - Kult i życie religijne
Liturgia eucharystyczna
Cykl liturgiczny
Kult męczenników
Pielgrzymki
Instytucje dobroczynne
Rozdział piętnasty- Literatura chrześcijańska
Kościół a wykształcenie w zakresie literatury klasycznej
Pisarze chrześcijańscy. Pokolenie Konstantyna
Święty Ambroży i święty Hieronim
Jan Chryzostom i Kapadocyjczycy
Święty Augustyn
Oryginalność literatury chrześcijańskiej
Rozdział szesnasty - Sztuka chrześcijańska
Ikonoklazm początków chrześcijaństwa
Sztuka chrześcijańska i sztuka żydowska
Malarstwo w katakumbach
Rzeźba przed Konstantynem
Sztuka w IV wieku
Architektura. Bazyliki i martyria
Rozdział siedemnasty - Protest
Opozycja narodowa i lokalna. Donatyzm
Początki monastycyzmu
Pustelnicy i cenobki
Mnisi w społeczeństwie i w Kościele
ZAKOŃCZENIE
Chrześcijaństwo i koniec starożytnego świata
Kościół i klęski dziejowe. Oskarżenia wysuwane przez pogan
Odpowiedź chrześcijaństwa
Punkt widzenia historyków nowożytnych
Kryzys cesarstwa
Kościół a zawód żołnierza
Internacjonalizm chrześcijański a patriotyzm rzymski
Kościół i państwo. Zachód i Wschód
ANEKSY
Słownik osób, nazw, terminów i pojęć
Tablice chronologiczne
Wskazówki bibliograficzne do wydania polskiego. Opracował Wincenty Myszor
Cywilizacja i kultura europejska, a w pewnym sensie i światowa, sięga swymi korzeniami do trzech tradycji: do filozofii greckiej, do prawa rzymskiego i do chrześcijaństwa. Ciągłość tych trzech strumieni życia naszej kultury możemy prześledzić aż do czasów współczesnych. Wszystkie niemal prądy umysłowe naszej ery kształtują się pod ich wpływem, nawiązując do ich wartości, przekształcając je lub zwalczając, zawsze jednak pozostając w jakimś związku z nimi. W szczególny sposób związek tych trzech czynników ukazała kultura średniowiecza, a więc tego okresu, w którym naród polski tworzył podstawy swojej państwowości, gdy przyjmując chrześcijaństwo stworzył sobie nie tylko dostęp do rzymskiego prawa i greckiej filozofii, ale zapewnił sobie posiadanie ich wartości na przyszłość. Z tej racji tak duże dla nas znaczenie ma poznanie chrześcijańskiej kultury średniowiecza. Niemniej jednak, aby zrozumieć pierwszorzędną rolę chrześcijaństwa w tym okresie, jego głębokie związki z kulturą świata ówczesnego, trzeba poznać dokładnie okres, w którym nastąpiło zetknięcie chrześcijaństwa ze światem kultury antycznej po raz pierwszy. Taki cel stawia sobie w książce Cywilizacja wczesnego chrześcijaństwa Marcel Simon.
Marcel Simon stanął przed trudnym zadaniem. Zagadnienie początków chrześcijaństwa, a zwłaszcza jego stosunku do cywilizacji starożytnej, było i jest rozpatrywane z tak różnych punktów widzenia, a badacze dochodzą do tak różnych wniosków, że samo już prześledzenie tych perypetii myślowych stanowi interesujący przykład kompleksowości problematyki tego zagadnie...
ryszardn1