Globalne Ocieplenie - Czym Nam Grozi.pdf - Świat Nauki - parys90

Globalne ocieplenie

Ð czym nam grozi?

Z symulacji komputerowych wynika, ýe ekspansj wielu chorb.

Pierwsze tego oznaki widoczne s juý dziæ

Paul R. Epstein

jeszcze w stopniowe ogrzewa-

nie si« atmosfery. Wi«kszoæ

jest teý zgodna co do tego, ýe proces ten

ulega przyæpieszeniu, a skutki zmian mo-

g by coraz dotkliwsze. Juý uczniowie

szko¸y æredniej potrafi wyrecytowa li-

st« potencjalnych zagroýeÄ: lodowce za-

czn topnie, przez co poziom mrz si«

podniesie i s¸ona woda zaleje nisko po¸o-

ýone tereny nadmorskie. Nastpi takýe

przesuni«cie obszarw rolniczych. Po-

goda stanie si« bardziej kapryæna, a sztor-

my gwa¸towniejsze.

Jednak mniej znane nast«pstwa tego

procesu mog okaza si« rwnie zgub-

ne. Z symulacji komputerowych wyni-

ka, ýe globalne ocieplenie i zwizane

z nim zmiany klimatyczne zwi«ksz za-

si«g wielu powaýnych chorb. Szcze-

glnie niepokojcy jest fakt, ýe przewi-

dywania te Ð jak si« wydaje Ð zaczynaj

si« sprawdza.

Wp¸yw ogrzewania si« atmosfery na

zdrowie moýe rýnie si« przejawia.

Przede wszystkim w cz«stszych, d¸uý-

szych i intensywniejszych falach upa¸w,

ktre stan si« szczeglnie grone, jeæli

w godzinach wieczornych nie nastpi

och¸odzenie. Niestety, noce nie przynio-

s ulgi Ð to wydaje si« przesdzone; ocie-

plenie post«puje nierwnomiernie, a naj-

wi«kszy wzrost temperatury obserwuje

si« noc, w zimie i na obszarach po¸oýo-

nych powyýej 50¡ szerokoæci geograficz-

nej. W niektrych rejonach do roku 2020

spodziewany jest dwukrotny wzrost licz-

by æmiertelnych ofiar wysokiej tempera-

tury. D¸ugotrwa¸e upa¸y sprzyjaj rw-

nieý powstawaniu smogu oraz rozprze-

strzenianiu si« alergenw powodujcych

schorzenia uk¸adu oddechowego.

Globalne ocieplenie stanowi rwnieý

powaýne, cho nie tak bezpoærednie, za-

groýenie dla ýycia, co wiýe si« ze zmie-

niajcym si« klimatem, a zw¸aszcza

wzrostem cz«stoæci i intensywnoæci po-

wodzi oraz susz, a takýe nasileniem si«

nag¸ych zmian pogody. W miar« ogrze-

wania si« atmosfery, w cigu ostatniego

stulecia susze na obszarach z niedostat-

kiem wody trwa¸y coraz d¸uýej, po-

wszechniejsze by¸y teý gwa¸towne ule-

wy. Tego rodzaju kl«ski ýywio¸owe

nios æmier w wyniku utoni«cia lub

g¸odu i sprzyjaj rozprzestrzenianiu si«

chorb zakanych.

To bardzo niepokojce, gdyý choroby

te s jak wypuszczony na wolnoæ dýin,

ktrego nie sposb zamkn z powro-

tem w butelce. Cho na raz nie powo-

duj zwykle tylu ofiar æmiertelnych, co

szalejca powd lub przed¸uýajca si«

susza, to kiedy zaatakuj dan spo¸ecz-

noæ, cz«sto ci«ýko jest je wykorzeni i

mog nawet rozprzestrzeni si« na no-

we obszary.

Najtrudniej b«dzie opanowa sytuacj«

w krajach rozwijajcych si«, ktre dys-

ponuj zwykle ograniczonymi ærodka-

mi na dzia¸ania zapobiegawcze i lecze-

nie. Ale i kraje wysoko rozwini«te s

zagroýone Ð w ubieg¸ym roku wirus za-

chodniego Nilu pojawi¸ si« po raz pierw-

szy w Ameryce P¸nocnej, powodujc

æmier siedmiu mieszkaÄcw Nowego

Jorku [patrz: ãNiespodziewany atak wi-

rusaÓ, WIADOMOåCI I OPINIE ; åwiat Na-

uki , czerwiec 2000]. W dobie mi«dzyna-

rodowego handlu i podrýy choroba

zakana pojawiajca si« w jednym za-

ktku æwiata moýe szybko sta si« pro-

blemem na innym kontynencie, jeýeli

wywo¸ujcy j czynnik, czyli patogen,

znajdzie tam odpowiednie ærodowisko.

Powodzie i susze zwizane z global-

nymi zmianami klimatu wywo¸uj tak-

ýe inne zagroýenia dla zdrowia. Mog

zniszczy plony lub by przyczyn cho-

rb roælin, masowych pojaww szkodni-

kw bd chwastw, przez co spada pro-

dukcja ýywnoæci i pojawia si« problem

niedoýywienia. W krajach rozwijajcych

si« nieraz ca¸e spo¸ecznoæci musz zmie-

ni miejsce pobytu na d¸ugi czas lub na

sta¸e, co powoduje lokalne przeludnie-

nie, a to z kolei przyczynia si« do roz-

przestrzeniania na przyk¸ad grulicy.

Warunki pogodowe staj si« skrajnie

zmienne, poniewaý globalne ocieplenie

przyæpiesza obieg wody w przyrodzie Ð

para wodna, pochodzca g¸wnie z oce-

anw, dostaje si« do atmosfery, gdzie si«

skrapla i powraca na powierzchni« Zie-

mi w postaci opadw. Cieplejsza atmos-

fera ogrzewa oceany (co nasila parowa-

nie), a jednoczeænie poch¸ania wi«cej

wilgoci niý zimna. Im wi«cej pary wod-

nej, tym szybsza jej kondensacja, a na-

st«pnie gwa¸towniejsze ulewy. Gdy

ogrzewaj si« oceany, to samo dzieje si«

na sta¸ym ldzie; w rezultacie suche ob-

szary pustynniej. Wyst«puj tam znacz-

ne wahania temperatury i ciænienia, a to

przyczynia si« do powstawania huraga-

nw, tornad i gwa¸townych wiatrw. Co

wi«cej, towarzyszce globalnemu ocie-

pleniu przekszta¸cenia w rozk¸adzie ci-

ænienia i temperatury mog zmienia czas

i miejsce wyst«powania sztormw, po-

wodzi i susz.

Niebezpieczny wp¸yw globalnego

ocieplenia i zaburzeÄ klimatycznych na

nasze zdrowie omwi« dalej bardziej

szczeg¸owo, tu natomiast chcia¸em

zwrci uwag«, ýe nie wszystkie jego

konsekwencje musz by z¸e. Wysoka

temperatura w regionach gorcych moýe

ograniczy liczebnoæ populacji ælima-

kw, ktre s ýywicielami poærednimi

KOBIETA PüUCZE RYû w wezbranych podczas

powodzi wodach rzeki, stojc na progu chaty.

Ogromne powodzie w pierwszej po¸owie br. wy-

wo¸a¸y na Madagaskarze oraz w Mozambiku epi-

demie cholery (przenoszonej przez wod«) i mala-

rii (przenoszonej przez komary). Mozambik:

matka trzymajca na r«kach dziecko z podejrze-

niem malarii (z prawej) . Z¸oýenie do trumny cia-

¸a ofiary cholery na Madagaskarze (dalej z pra-

wej) . W miar« nasilania si« globalnego ocieplenia

przewidywany jest wzrost liczby katastrofalnych

powodzi i susz na ca¸ym æwiecie, a tym samym

wzrost cz«stoæci wyst«powania chorb zakanych,

ktrym sprzyjaj zmienne warunki klimatyczne.

28 å WIAT N AUKI Listopad 2000

M a¸o ktry naukowiec wtpi

JEAN-MARC BOUJU AP Photo (powyýej i dalej z prawej) ; KAREL PRINSLOO AP Photo (z prawej)

PRZEWIDYWANA

ZMIANA RYZYKA

SZERZENIA SI¢ MALARII

MNOûNIK

WSPîüCZYNNIKA

RYZYKA

1.7Ð2.0

1.4Ð1.7

1.1Ð1.4

OBSZARY OD NIEDAWNA

ZAGROûONE

BEZ ZMIAN

SPADEK RYZYKA

BEZ ISTOTNEGO RYZYKA

RYZYKO ZARAûENIA zarodcem malarii wzroænie w wielu rejonach æwiata

do roku 2020 (w stosunku do przeci«tnego ryzyka z lat 1961Ð1990) zgodnie z prze-

widywaniami zak¸adajcymi podniesienie si« temperatury o oko¸o 1¡C. Anali-

z« oparto wy¸cznie na ocenie skutkw tego zjawiska, bez uwzgl«dnienia in-

nych czynnikw mogcych mie wp¸yw na rozprzestrzenianie si« tej choroby.

przywr wywo¸ujcych schistosomatoz«.

Silne wiatry rozpraszaj niekiedy zanie-

czyszczenia. Cieplejsze zimy w regionach

o niskiej temperaturze mog ogranicza

liczb« atakw serca zwizanych z zim-

nem i wyst«powanie schorzeÄ uk¸adu

oddechowego. Oglnie jednak niepoý-

dane skutki wi«kszej zmiennoæci pogo-

dy stan si« zapewne kolejnym rd¸em

stresu i niemi¸ych niespodzianek, przy

ktrych korzyæci wydaj si« niewielkie.

mar egipski ( Aedes aegypti ), odpowie-

dzialny za rozprzestrzenianie si« ý¸tej

gorczki i dengi, przenosi wywo¸ujce te

choroby wirusy jedynie tam, gdzie s¸u-

pek rt«ci rzadko spada poniýej 10¡C.

Zbyt wysoka temperatura zabija owa-

dy rwnie skutecznie, jak zimno, jednak

w zakresie dopuszczalnej temperatury

komary mnoý si« szybciej i staj si« bar-

dziej ýar¸oczne w miar« wzrostu ciep¸o-

ty powietrza. Ciep¸o sprzyja jednocze-

ænie szybszemu rozmnaýaniu si« i dojrze-

waniu patogenw, ktrych s przenosi-

cielami. W temperaturze 20¡C cykl roz-

wojowy zarodca sierpowatego trwa 26

dni, natomiast w 25¡C tylko 13. Komary

z rodzaju widliszek przenoszce te pa-

soýyty ýyj jedynie kilka tygodni. Kiedy

jest wyýsza temperatura, wzrasta praw-

dopodobieÄstwo, ýe pasoýyt osignie na

czas odpowiednie stadium, by komar

zdýy¸ go przenieæ do organizmu ko-

lejnego ýywiciela. Ogrzewanie si« ca¸ych

regionw oznacza wi«c, ýe komary mo-

g rozprzestrzenia si« na obszary przed-

tem dla nich niegoæcinne i przenosi cho-

roby. Ponadto wyýsza temperatura noc

i w miesicach zimowych zwi«ksza

cz«stoæ wyst«powania i przed¸uýa okres

przenoszenia chorb takýe na obszarach

ich obecnego wyst«powania.

Wzrost temperatury nie jest jedynym

czynnikiem u¸atwiajcym przenoszenie

chorb przez komary. Nasilenie powo-

dzi i susz spowodowane globalnym ocie-

pleniem sprzyja epidemiom Ð tworz si«

odpowiednie warunki do rozmnaýania

si« owadw. Ich zasuszone jaja d¸ugo za-

chowuj ýywotnoæ, a kiedy znw znaj-

d si« w wodzie stojcej, mog si« z nich

wyl«gn larwy. Po powodzi pozostaj

ka¸uýe. W okresach suszy rzeki i stru-

mienie zmieniaj si« nieraz w bajora. By-

wa teý, ýe ludzie wystawiaj na zewntrz

naczynia, by ¸apa wod« deszczow.

Wszystkie takie zbiorniki wodne to wy-

l«garnie nowych pokoleÄ komarw.

Owady te mog znale jeszcze korzyst-

niejsze warunki ýycia, jeæli zmiany kli-

matyczne lub inne procesy (np. prze-

kszta¸canie ærodowiska naturalnego

przez cz¸owieka) spowoduj spadek li-

czebnoæci ich naturalnych wrogw, ogra-

niczajcych w normalnych warunkach

nadmierny wzrost populacji komarw.

Komary lubi ciep¸o

Choroby w natarciu

Najwi«kszy niepokj w dobie global-

nego ocieplenia budz choroby przeno-

szone przez komary, takie jak malaria,

denga, ý¸ta gorczka i kilka rodzajw

zapalenia mzgu. Komary pobieraj

drobnoustroje chorobotwrcze wraz

z krwi zakaýonych zwierzt bd lu-

dzi. Patogeny rozmnaýaj si« nast«pnie

w organizmie owada i mog przedosta

si« do krwiobiegu kolejnych ýywicieli,

wywo¸ujc chorob«.

Przewiduje si«, ýe choroby przeno-

szone przez komary b«d wyst«powa

coraz cz«æciej, poniewaý owady te s

wraýliwe na warunki meteorologiczne.

Ch¸d moýe by sprzymierzeÄcem cz¸o-

wieka, gdyý ogranicza wyst«powanie

komarw do regionw i pr roku,

w ktrych temperatura nie spada po-

niýej pewnego minimum. Podczas zi-

mowych mrozw masowo gin ich ja-

ja, larwy, a takýe osobniki doros¸e.

Komary z rodzaju widliszek ( Anophe-

les ), przenoszce wywo¸ujcego mala-

ri« tropikaln zarodca sierpowatego

( Plasmodium falciparum ) s sprawcami

regularnych epidemii tej choroby tylko

w tych rejonach, gdzie temperatura

zwykle przekracza 15¡C. Podobnie ko-

Dwie spoærd chorb przenoszonych

przez komary Ð malaria i denga Ð

prawdopodobnie rozprzestrzeni si«

na wielk skal« przy dalszym global-

nym wzroæcie temperatury. Malaria

(objawy to m.in. dreszcze, gorczka, b-

le g¸owy i anemia) juý teraz zabija kaý-

dego dnia 3 tys. osb, g¸wnie dzieci.

Z niektrych modeli wynika, ýe do koÄ-

ca XXI wieku, wskutek post«pujcego

ocieplenia, ryzyko zachorowania na

malari« dotyczy b«dzie nie 45%, jak

obecnie, ale 60% ludnoæci æwiata. To z¸a

wiadomoæ, zwaýywszy, ýe nie ma sku-

tecznej szczepionki przeciwko tej cho-

robie, a wywo¸ujce j pasoýyty staj si«

oporne na typowe leki.

Zgodnie z przewidywaniami, ma-

laria znw pojawi¸a si« poza stref

mi«dzyzwrotnikow. W Stanach Zjed-

noczonych widliszki wyst«puj od daw-

na, a przypadki malarii zdarza¸y si« tam

kilkadziesit lat temu. Do koÄca lat

siedemdziesitych programy zwalcza-

nia komarw i inne dzia¸ania s¸uýce

ochronie zdrowia ograniczy¸y zasi«g

problemu do stanu Kalifornia. Jednak

od 1990 roku, gdy rozpocz«¸o si« najgo-

30 å WIAT N AUKI Listopad 2000

r«tsze w historii dziesi«ciolecie, ogniska

lokalnie szerzcej si« malarii zaobser-

wowano w najcieplejszych miesicach

takýe w stanach Teksas, Floryda, Geor-

gia, Michigan, New Jersey i Nowy Jork

(jak rwnieý w Toronto w Kanadzie).

Niewtpliwie zarodziec malarii zosta¸

tam zawleczony przez podrýnych lub

komary. Prawd jednak jest, ýe pasoýy-

ty znalaz¸y w USA sprzyjajce warunki

Ð wystarczajc iloæ ciep¸a i wilgoci

oraz mnstwo komarw, b«dcych ich

przenosicielami. Malaria powrci¸a na

P¸wysep KoreaÄski, niektre obszary

po¸udniowej Europy i by¸ego ZSRR oraz

w rejony po¸oýone wzd¸uý wybrzeýa

Oceanu Indyjskiego w Republice Po¸u-

dniowej Afryki.

Denga (grona choroba wirusowa

przypominajca gryp«, prowadzca nie-

kiedy do æmierci w wyniku krwotoku

wewn«trznego) rwnieý si« rozprze-

strzenia. Prawdopodobnie cierpi na ni

obecnie od 50 do 100 mln osb w strefie

tropikalnej i subtropikalnej (g¸wnie na

obszarach miejskich i podmiejskich).

W cigu ostatnich 10 lat choroba roz-

szerzy¸a swj zasi«g w obu Amerykach,

docierajc pod koniec lat dziewi«dzie-

sitych do Buenos Aires. Spotykana jest

rwnieý w p¸nocnej Australii. Dotd

nie jest znana ani szczepionka przeciw-

ko tej chorobie, ani ýadna swoista far-

makoterapia.

Cho szerzenie si« malarii i dengi jest

niewtpliwie zgodne z przewidywania-

mi, to jednak nie ma ostatecznego dowo-

du, ýe przyczyn rozprzestrzenienia si«

tych chorb jest globalne ocieplenie. Mo-

g¸y tu zadzia¸a takýe inne czynniki, jak

zaburzenie rwnowagi w ærodowisku na-

turalnym sprzyjajce wzrostowi liczeb-

noæci komarw, zaniedbanie programw

ich zwalczania i brak innych dzia¸aÄ s¸u-

ýcych ochronie zdrowia publicznego,

jak rwnieý wzrost opornoæci patogenw

na leki, a ich wektorw na pestycydy. Ar-

gumenty za wp¸ywem klimatu staj si«

wiarygodne, gdy wemie si« pod uwa-

g« rwnoczesne pojawienie si« innych

przewidywanych wczeæniej skutkw glo-

balnego ocieplenia oraz epidemii chorb.

Chodzi o zjawiska zachodzce na te-

renach grskich ca¸ego æwiata. Zgodnie

z przypuszczeniami, ocieplenie posu-

wa si« takýe w kierunku szczytw gr,

stwarzajc dogodne warunki do ýycia

nowych tam gatunkw roælin i zwierzt,

a lodowce topniej. Od 1970 roku wy-

sokoæ, powyýej ktrej wyst«puj wy-

¸cznie temperatury ujemne, podnios¸a

si« na obszarach tropikalnych o blisko

150 m. W gr« w«druj teý komary

i przenoszone przez nie choroby.

W XIX wieku europejscy koloniæci

w Afryce osiedlali si« w ch¸odniejszych

regionach grskich, by uciec przed nie-

bezpiecznym ãpowietrzem bagiennymÓ

(nazwa choroby wywodzi si« z w¸oskie-

go mala aria , czyli ãz¸e powietrzeÓ), wy-

wo¸ujcym choroby na nizinach. Dziæ

coraz trudniej o takie bezpieczne schro-

nienie. Owady i przenoszone przez nie

infekcje obserwowano juý na terenach

wyýej po¸oýonych w Ameryce Po¸u-

dniowej i årodkowej, Azji oraz wschod-

niej i ærodkowej Afryce. Od roku 1980

komara egipskiego, ktrego wyst«po-

wanie by¸o niegdyæ ograniczone tem-

peratur do obszarw nizinnych, znaj-

dowano juý na wysokoæciach przekra-

czajcych 1600 m n.p.m. w p¸nocnych

Indiach i ponad 2100 m w kolumbijskich

Andach. Ich pojawienie si« zwi«ksza ry-

zyko dengi i ý¸tej gorczki. Pierwsza

choroba osign«¸a juý granic« 1600 m

w miejscowoæci Taxco w Meksyku.

Przebiegi migracji owadw zmieniaj

si« w grach szybciej niý na poziomie

morza. Mog wi«c stanowi wskanik

zmian klimatu i zapowied powi«ksze-

nia si« obszaru wyst«powania chorb.

Amatorzy zmian

Zwi«kszona zmiennoæ klimatu to-

warzyszca ociepleniu b«dzie zapewne

mia¸a wi«kszy wp¸yw niý sam wzrost

temperatury na nasilenie si« pewnych

chorb. Na przyk¸ad ciep¸e zimy, po

ktrych nast«puje suche, gorce lato

(przewidywany skutek ogrzewania si«

atmosfery) sprzyjaj szerzeniu si« zapa-

lenia mzgu St. Louis i innych chorb

przenoszonych mi«dzy ptakami ýyjcy-

mi w miastach, komarami i ludmi.

Jak si« wydaje, w ten w¸aænie sposb

pojawi¸ si« w ubieg¸ym roku w Nowym

rach: lodowce zaczn topnie (podobnie jak pokrywa lodowa na Morzu

Arktycznym), a roæliny, komary i przenoszone przez te owady choroby b«d

przemieszcza si« w gr«, zajmujc obszary dawniej dla nich zbyt ch¸odne.

Wszystko to si« sprawdza. Zbieýnoæ prognoz z rzeczywistoæci sugeruje nie-

dwuznacznie, ýe obserwowana w cigu ostatnich 15 lat ekspansja komarw

i przenoszonych przez nie chorb na wyýej po¸oýone tereny (wykaz poniýej)

przynajmniej cz«æciowo wynika ze wzrostu temperatury.

PRZED ROKIEM 1970

Niskie temperatury,

spadajce poniýej 0¡C na terenach

wyýej po¸oýonych, ogranicza¸y

wyst«powanie

komarw, przenoszonych

przez nie chorb i wielu

gatunkw roælin do niýej

po¸oýonych obszarw

OBECNIE

Wzrost temperatury

powoduje kurczenie si«

lodowcw grskich

w strefie zwrotnikowej

i umiarkowanej

DENGA

LUB MALARIA

KOMARY

Zwi«kszy¸ si« pionowy

zasi«g wyst«powania

niektrych gatunkw

roælin oraz komarw

i przenoszonych przez

nie chorb

ROåLINY

MIEJSCA, GDZIE CHOROBY LUB ICH PRZENOSICIELE DOTARüY NA WYûEJ POüOûONE TERENY

Malaria

Wyýynne regiony Etiopii, Ruandy,

Ugandy i Zimbabwe

Gry Usambara w Tanzanii

Wyýynne regiony Papui-Nowej

Gwinei i Irianu Zachodniego

Denga

San Jose w Kostaryce

Taxco w Meksyku

Komar egipski

(przenosi deng« i ý¸t gorczk«)

Kordyliera Wschodnia

w Kolumbii

Wyýynne regiony

na p¸nocy Indii

å WIAT N AUKI Listopad 2000 31

Zmiany juý wida

D okonujc symulacji komputerowych, przewidziano rozmaite zmiany w g-

Jorku wirus zachodniego Nilu. Nikt jed-

nak nie wie, jak dotar¸ on do USA. Jed-

na z sensownych hipotez wyjaæniajcych

jego uporczywe rozprzestrzenianie si«

zwraca uwag« na wp¸yw pogody na ko-

mara brz«czcego ( Culex pipiens ), odpo-

wiedzialnego za wi«kszoæ zakaýeÄ. Te

ýyjce w mieæcie owady sk¸adaj zwy-

kle jaja w wilgotnych piwnicach domw,

ulicznych æciekach, kanalizacji i zanie-

czyszczonych zbiornikach wodnych.

Zwizek mi«dzy pogod, komarami

i wirusem wyglda¸ zapewne mniej wi«-

cej tak: ¸agodna zima na prze¸omie roku

1998 i 1999 umoýliwi¸a wielu komarom

przetrwanie do wiosny, ktra nadesz¸a

wczeænie. Wskutek wiosennej i letniej su-

szy nastpi¸o nagromadzenie odýyw-

czych sk¸adnikw organicznych w miej-

scach wyl«gu komarw, a zarazem

wygin«¸a duýa cz«æ ich naturalnych wro-

gw, takich jak sieciarki i biedronki*. Su-

sza zmusi¸a teý ptaki do tworzenia wi«k-

szych skupisk, gdyý mia¸y one teraz

ograniczony dost«p do wody, a wiele jej

zbiornikw by¸o siedliskiem komarw.

Kiedy owady te zosta¸y zainfekowa-

ne wirusem, towarzyszca suszy fala

upa¸w przyæpieszy¸a jego rozwj. Za-

kaýone owady, ýywic si« ptasi krwi,

b¸yskawicznie przenios¸y wirusa na pta-

ki. Od ptakw zakaýa¸y si« kolejne ko-

mary i w ten sposb choroba dotar¸a do

ludzi. Ulewne deszcze pod koniec sierp-

nia pozostawi¸y nowe ka¸uýe umoýli-

wiajce wyl«g kolejnych pokoleÄ koma-

ra brz«czcego i innych gatunkw

komarw, co zwi«kszy¸o liczb« poten-

cjalnych wektorw wirusa.

Podobnie jak komary takýe i inni prze-

nosiciele chorb s ãszkodnikami-oportu-

nistamiÓ, szybko mnoýcymi si« i æwiet-

nie radzcymi sobie w warunkach zabu-

rzonej rwnowagi, niekorzystnej dla

bardziej wyspecjalizowanych gatunkw.

W latach dziewi«dziesitych zmiennoæ

klimatu by¸a przyczyn pojawienia si«

u ludzi nowej choroby przenoszonej

przez gryzonie Ð zespo¸u p¸ucnego wy-

wo¸anego przez hantawirusy (HPS Ð

hantavirus pulmonary syndrome), infek-

cji p¸uc o duýej æmiertelnoæci. Zakaýenie

moýe przenosi si« ze zwierzt na ludzi,

gdy wdychaj oni wirusy uwolnione

z wydalin i wydzielin gryzoni. Sekwen-

cja skrajnych zaburzeÄ pogodowych, kt-

ra przygotowa¸a grunt pod pierwsz epi-

demi« tej choroby na po¸udniowym

zachodzie Stanw Zjednoczonych w 1993

roku, obejmowa¸a d¸ugotrwa¸ susz«

przerywan gwa¸townymi ulewami.

Najpierw panujca w ca¸ym regionie

susza spowodowa¸a zmniejszenie li-

czebnoæci drapieýnikw polujcych na

gryzonie: ptakw (sw, or¸w, pustu¸ki

amerykaÄskiej Ð Falco sparverius , soko¸a

ýonych systemw, badajc ich pod-

systemy. Zgodnie z t zasad, badacze

zajmujcy si« wp¸ywem globalnego ocie-

plenia na zdrowotnoæ, oceniaj skutki El

Ni o Ð jednej z faz Oscylacji

Po¸udniowej (ENSO

Ð El Ni o/Southern

Oscillation) Ð zespo-

¸u zjawisk przyczy-

niajcego si« do

zmian klimatycznych, wizanych z glo-

balnym ociepleniem. Wyniki badaÄ nie

daj podstaw do optymizmu.

El Ni o jest zjawiskiem oceanogra-

ficznym wyst«pujcym mniej wi«cej raz

na pi« lat w zwrotnikowych rejonach

Pacyfiku. Ocean u wybrzeýy Peru sta-

je si« niezwykle ciep¸y i stan taki utrzy-

muje si« przez wiele miesi«cy, dopki

temperatura wody nie wrci do normy

lub nie osignie w tym rejonie ekstre-

mum ch¸odnego (La Ni a). Z Oscylacj

Po¸udniow wiý si« zmiany atmo-

sferyczne towarzyszce wahaniom

temperatury Oceanu Spokojnego.

W okresie El Ni o zwi«kszone paro-

wanie ogrzanych wd wschodniego Pa-

cyfiku moýe doprowadzi do gwa¸tow-

nych i obfitych opadw w niektrych

cz«æciach Ameryki Po¸udniowej i Afry-

ki, podczas gdy inne obszary tych kon-

tynentw oraz po¸udniowo-wschodniej

Azji i Australii s nawiedzane przez su-

sze. Zmiany ciænienia atmosferyczne-

go nad Pacyfikiem w strefie zwrotniko-

wej powoduj efekty rozchodzce si«

niczym kr«gi na wodzie na ca¸y glob ziemski,

objawiajce si« z regu¸y ¸agodniejszymi zima-

mi gdzieniegdzie na p¸nocy USA i na zacho-

dzie Kanady. Natomiast La Ni a przynosi tam

przeciwne odchylenia pogodowe.

Epidemie chorb towarzyszce

ekstremalnym warunkom

pogodowym podczas

wyst«powania El Ni o

w latach 1997Ð1998

Ekstremalne warunki pogodowe

Obszary anormalnie wilgotne

Obszary anormalnie suche

preriowego Ð Falco mexicanus i myszo¸o-

wa rdzawosternego Ð Buteo jamaicensis ),

a takýe kojotw i w«ýy. Kiedy na poczt-

ku 1993 roku susza ustpi¸a wyjtkowo

intensywnym opadom, gryzonie znala-

z¸y obfitoæ poýywienia w postaci sza-

raÄczakw i nasion sosen. Doprowadzi-

¸o to do eksplozji populacyjnej, umo-

ýliwiajcej zakaýenie wielu gryzoni wiru-

sem, ktry dotd pozostawa¸ nieaktyw-

ny lub ujawnia¸ si« tylko w ma¸ej grupie

zwierzt. Kiedy latem susza powrci¸a,

zacz«¸y one szuka poýywienia w siedli-

skach ludzi, przenoszc na nich choro-

b«. Jesieni 1993 roku liczebnoæ gryzo-

ni spad¸a, wygas¸a teý epidemia.

Kolejne przypadki HPS w USA mia-

¸y juý mniejszy zasi«g. Dzi«ki systemom

wczesnego ostrzegania wiedziano, kie-

dy konieczna jest intensywna deratyza-

cja, a ponadto ludzie nauczyli si« uni-

ka kontaktu z odchodami gryzoni.

Choroba dotar¸a jednak do Ameryki

üaciÄskiej, gdzie prawdopodobnie

moýe takýe przenosi si« mi«dzy lud-

mi. Fakt, ýe pierwsza epidemia HPS w

Ameryce P¸nocnej zakoÄczy¸a si« na-

turalnie, oznacza, ýe ekosystemy s zwy-

kle w stanie przetrwa sporadyczne g¸«-

bokie zaburzenia.

Sezonowe zmiany warunkw atmosfe-

rycznych powoduj nawet wzmocnienie

ekosystemw, gdyý gatunki ýyjce

w zmiennym klimacie musz dostoso-

wa si« (na drodze ewolucyjnej) do du-

ýej rýnorodnoæci czynnikw abiotycz-

nych. Natomiast warunki ekstremalne

utrzymujce si« przez d¸uýszy okres lub

znaczne anomalie pogodowe mog prze-

kracza wytrzyma¸oæ ekosystemw.

(Przyk¸adowo: sta¸y wzrost temperatury

oceanw zagraýa istnieniu raf koralo-

wych, a spowodowane przez susze po-

ýary mog zniszczy ærodowiska leæne.)

Destabilizacja ekosystemw moýe by

jednym z najgroniejszych dla zdrowia

cz¸owieka skutkw zmian klimatycznych.

Mechanizmy ograniczajce liczebnoæ

szkodnikw to jeden z niedocenianych

darw natury. Dobrze funkcjonujce eko-

systemy o duýej biorýnorodnoæci unie-

moýliwiaj niekontrolowane rozmnaýa-

32 å WIAT N AUKI Listopad 2000

O czym æwiadczy El Nio?

N aukowcy cz«sto poznaj dzia¸anie z¸o-

Globalne Ocieplenie - Czym Nam Grozi.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: