Dmowski Roman - Kościół,Naród i Państwo.pdf - Książki - oktawian101

Roman Dmowski

Kościół, Naród i Państwo

I. WOLNOMULARSTWO W WALCE Z KOŚCIOŁEM I RELIGIĄ

Zagadnienie roli Kościoła w życiu państw i ludów przybierało rozmaitą, czasami

bardzo ostrą postać w różnych okresach dziejów średniowiecznych i nowożytnych. W

najtrudniejszą wszakże i najniebezpieczniejszą fazę weszło ono, zaczynając od wieku

XVIII, kiedy, postawiono znak zapytania nad rolą nie już Kościoła, ale religii w życiu

jednostki, rodziny i narodu.

Okres dziejów, który się rozpoczął w wieku XVIII, a dziś dobiega swego końca,

postawił sobie za zadanie uczynić celem wszystkich zabiegów i wysiłków ludzkich

jednostkę i jej szczęście, ma się rozumieć, na ziemi; to szczęście zaś pojął, jako

możliwie największą sumę przyjemności. Zapanowało dążenie do zdobycia dla

jednostki jak największych praw przy jak najmniejszych obowiązkach, do możliwego

usunięcia z jej drogi wszystkiego, co ją krępuje w używaniu życia. Najsilniejszy w tym

względzie hamulec widziano, nie bez słuszności zresztą, w religii, i zniszczenie tego

hamulca stało się jednym z głównych celów wieku XIX. Zjawisko walki z religią w tym

okresie jest wcale skomplikowane i ma różne strony, zasługujące na bliższy rozbiór

tam, ma się rozumieć, gdzie jest na to miejsce; istota wszakże jego tkwi w dążeniu do

uwolnienia jednostki ludzkiej od więzów, krępujących jej swobodę, przeszkadzających

jej żyć pełnym, jak rozumiano, życiem.

Nie zmienia prawdziwości tego twierdzenia fakt konfliktu między religią a nauką,

konfliktu, który w tej walce ogromną rolę odegra, a którego ostrość wynikała z jednej

strony ze zbytnich nadziei, pokładanych na naukę, z oczekiwania, że rozstrzygnie ona

człowiekowi wszystkie zagadki bytu, z drugiej zaś - z mylnego pojmowania przez

wielu obrońców religii ich zadań, z wkraczania ich w dziedzinę dostępną dla umysłu

ludzkiego, dla badań naukowych, i przeciwstawiania tradycji religijnej nie doktrynom i

,lekkomyślnym teoriom, ale utrzymującym najsurowszą krytykę wynikom badań.

I tu chodziło o wyzwolenie z wszelkich więzów jednostki, jej umysłu, i nie tylko

umysłu, bo zdobywano dla niej swobodę nie tylko w pojmowaniu wszelkich zagadnień,

ale i w szerzeniu swych poglądów, bez względu na ich wartość umysłową i moralną.

Mamy dziś półtora wieku doświadczenia, które nam ten ostatni okres dziejów

przyniósł, widzimy czekające na gruntowną ocenę wyniki jego dążeń, ci wreszcie z

pośród nas, którzy starają się i umieją jako tako myśleć, mają przed swymi oczami w

Kościół, Naród i Państwo

sprawach religii i Kościoła zagadnienia, które dla ojców naszych z przed kilku pokoleń

wcale nie istniały.

Do rozwiązania tych zagadnień trzeba przystąpić, przystąpić tak, jak to dzisiejsza

doba nakazuje, opierając się na pogłębionym przez badania naukowe rozumieniu

dziejów i na całym, o ile to możliwe, zapasie doświadczenia ostatnich czasów. Jest to

wielkie zadanie i wielka a różnostronna praca, do której wykonania wiele potrzeba sił

ludzkich i wiele czasu.

Nie zawsze istota danego w dziedzinie społecznej zjawiska pozostaje w ścisłym

związku z jego głównym źródłem. Gdy idzie o źródła walki z religią, trwającej od

połowy XVIII wieku po dni dzisiejsze, to mogą one być tylko wówczas w pełni

wyjaśnione, gdy dostatecznie ścisłe badania należycie wyjaśnią charakter i rolę

organizacji wolnomularskiej. Bo gdy wielu rzeczy o działaniach masonerii nie wiemy,

gdy o wielu wnioskujemy - drogą zestawienia faktów - z całą pewnością, nie

posiadamy wszakże na poparcie naszych wniosków dowodów, zdolnych przekonać

najciemniejszych nawet ludzi, to kierownictwo lóż wolnomularskich w walce z religią

jest dowiedzione przez ogłoszone w różnych krajach, głównie we Francji, oficjalne

tychże lóż dokumenty.

Walka przeciw religii w skrajnej, brutalnej postaci rozwinęła się właściwie tylko w

krajach katolickich. Dokumenty też, o których mowa, odnoszą się na ogół do nich i

wychodzą z odłamu masonerii, zwanego Wielkim Wschodem, a będącego kreacją

francuską i rozpowszechnionego głównie w krajach łacińskich. Jest to walka zwrócona

bezpośrednio przeciw Kościołowi Rzymskiemu i, jako taka, jest ona niejako dalszym

ciągiem Reformacji. Wielki Wschód stanowi tylko odłam powszechnego

wolnomularstwa, którego główny związek, istniejący na podstawach, ustalonych w

Anglii w początku XVIII wieku, działa we wszystkich krajach, ale szczególnie jest

potężny w protestanckich, z Anglią i Ameryką na czele. Jak świadczą fakty, nie

poszedł on na walkę z kościołami i sektami protestanckimi, ale działa wewnątrz nich

przez duchowieństwo protestanckie znajdujące się w ogromnej liczbie w jego

szeregach, działa z takim skutkiem, że dziś społeczeństwa protestanckie znakomicie

górują swą bezreligijnością nad katolickimi. Górują w dwóch kierunkach: liczbą ludzi,

nie uznających potrzeby religii w ogóle, i samym charakterem wyznań protestanckich,

które tracą szybko resztki ducha religijnego i stają się bezduszną formą. Fakty

również świadczą, że loże tego związku, działające w krajach katolickich, usiłują

często stosować względem religii te same metody postępowania, co w protestanckich,

to znaczy nie wypowiadać Kościołowi walki otwartej, jeno oddziaływać nań od

wewnątrz, uzyskiwać wpływ na społeczność katolicką, na duchowieństwo i nawet na

wyższą hierarchię kościelną.

Nie trzeba zapominać, że wschodnie kościoły chrześcijańskie na ogół nie miały dość

silnej organizacji, pozwalającej im na istnienie niezależne od państwa, że

najpotężniejsze w ostatnich czasach państwo chrześcijańskie na Wschodzie, Rosja,

uczyniła kościół departamentem machiny państwowej i narzędziem w rękach rządu;

że jednym z głównych dzieł Reformacji na Zachodzie było upaństwowienie religii,

ścisłe uzależnienie Kościoła od władzy państwowej; że jedyną potężną organizacją

chrystianizmu, niezależną w swej istocie od władz świeckich i od polityki państw, jest

Kościół Rzymskokatolicki. Zrozumiałą tedy jest rzeczą, że ten Kościół stał się

głównym celem ataków masonerii: raz jako potężna organizacja, stojąca na drodze

tym, którzy dążą do niepodzielnego panowania w świecie; po wtóre, jako instytucja

niezależna, jedynie zdolna - o ile, ma się rozumieć, jej kierownicy pozostają wierni jej

zasadom - do organizowania życia religijnego ludów bez ingerencji podkopujących

podstawy religii i rozkładających jej ducha interesów polityki świeckiej, nie mającej

często ze sprawami religii nic wspólnego.

Wynikiem walki przeciw religii, ataków na nią od zewnątrz, jak to się przeważnie

działo w krajach katolickich, i rozkładania jej na wewnątrz, jak w krajach

protestanckich, było odpadanie od Kościoła lub przynajmniej zobojętnienie religijne

coraz liczniejszych jednostek, z początku głównie w warstwie inteligentnej, później, na

skutek propagandy socjalistycznej, wśród robotników przemysłowych, wreszcie nawet

wśród ludności wiejskiej, co zwłaszcza we Francji przybrało szerokie rozmiary.

Zrazu ruch przeciwreligijny ogarniał prawie wyłącznie mężczyzn: kobiety, jako na

ogół konserwatywniejsze, mało mu ulegały. Często najzajadlejsi wrogowie religii mieli

żony, odznaczające się wielką gorliwością religijną i religijnie wychowujące dzieci.

Były więc liczne jednostki, stojące poza religijnym życiem, ale rodziny pozostawały

religijnymi. Z czasem wszakże wpływy wrogie religii zaczęły oddziaływać i na kobiety.

Zaczęła rosnąć liczba kobiet religijnie obojętnych lub nawet wypierających się religii, a

tym samym mnożyły się rodziny, wychowujące dzieci bez religii, lub w formalnym

tylko, bezdusznym do niej stosunku.

W ostatnich dziesięcioleciach na czoło życia naszej cywilizacji wysunęły się

społeczeństwa protestanckie, mianowicie anglosaskie. Spychając Francję na plan

drugi, Anglia i Ameryka, coraz mniej pierwsza, a coraz więcej druga, zaczęły nadawać

ton światu. Jak dawniej Francja, tak one dziś szerzą wśród innych społeczeństw

swoje zasady, swój stosunek do zagadnień życia, swoje metody w zmaganiu się z

nimi, swoje upodobania i rozrywki, swój wreszcie typ zepsucia. Odbywa się to bądź

przez proste wywoływanie naśladownictwa, które zawsze zjawia się tam, gdzie ktoś

imponuje innym, bądź przez planową, zorganizowaną i znacznymi środkami

pieniężnymi zasilaną propagandę. Przejawy ostatniej widzimy i w naszym kraju, do

którego po wojnie światowej zjechali różnego rodzaju misjonarze, głównie z za

Oceanu.

Szerzy się skutkiem tego w świecie anglo-saski stosunek do religii, polegający na

nie wypowiadaniu jej otwartej walki, jeno na coraz zupełniejszym jej ignorowaniu, w

pewnych zaś odłamach dążący bądź do zastąpienia jej bladą, nieudolną filozofią,

bądź do rozluźnienia jej takiego, żeby w niej mogli zejść się razem ludzie wszystkich

wyznań chrześcijańskich, a nawet i żydowskiego, bądź wreszcie szukający od niej

ucieczki w teozofii i okultyzmie.

Nawiasem tu wtrącimy, że - jak sądzić należą z publikacji wolnomularskich, na

użytek członków lóż wydawanych - akcja przeciw religii, prowadzona w zeszłym

stuleciu w imię nauki, wcale nie miała na celna oddania pod władzę nauki umysłów

ludzkich. Publikacje te mówią o "tajemnicach", które masoneria posiada dla

inicjowanych, mówią tak, iż widoczne jest, że tu idzie o zastąpienie jednej religii przez

inną, religii chrześcijańskiej przez religię wolnomularstwa. Tym się tłumaczy fakt, że w

najnowszej dobie często spotykamy się z szerzeniem przez sfery wolnomularskie

nieufności do nauki, z popieraniem natomiast okultyzmu w rozmaitych jego

postaciach.

Trzeba stwierdzić, że najnowszym w krajach katolickich zjawiskiem, zaczynając od

Francji, a kończąc na Polsce, jest zwrot ku religii - znamię rozpoczynającego się

nowego okresu w dziejach Europy. Zwrot ten występuje wśród żywiołów, które zawsze

idą w pierwszym szeregu pochodu myśli, od których rozpoczynają się przeobrażenia

duchowe epoki, mianowicie wśród młodszego pokolenia warstw oświeconych.

Natomiast wśród żywiołów bardziej konserwatywnych, ciągnących się zawsze w

ogonie ducha czasu, niereligijność w dalszym ciągu postępuje. Obojętność religijna

szerzy się we wszystkich krajach naszej cywilizacji wśród warstw ludowych, miejskich

i wiejskich, wreszcie wśród kobiet.

Wszystkie te fakty mają pierwszorzędne znaczenie dla bliższej i dalszej przyszłości

narodów.

Znaczenie to tkwi przede wszystkim w głęboko sięgającym wpływie, jaki posiadanie

religii lub bezreligijność wywiera na duchowy ustrój jednostek ludzkich, na ich wartość

moralną.

Słyszeliśmy często w ubiegłym stuleciu i słyszymy nieraz dzisiaj, iż człowiek,

zwłaszcza na pewnym poziomie inteligencji, nie potrzebuje religii do tego, żeby być

moralnym. Potwierdzały to zdanie nawet niezaprzeczone fakty. Iluż to widzieliśmy i

widzimy ludzi, wyzwolonych z pod wpływu religii, a nawet prowadzących przeciw niej

zaciętą walkę, którzy w życiu osobistym i publicznym zachowują się równie uczciwie,

jak ludzie przyznający się do religii i praktykujący; ilu z pośród nich dawało nawet

innym przykład moralnego postępowania... Fakty te wprowadzały często w kłopot

obrońców religii jako podstawy moralności. Robili też oni nieraz ustępstwo, zgadzając

się, że bez religii może się obyć człowiek bardzo inteligentny, ale że jest ona

koniecznie potrzebna szerokim masom.

Trzeba to wszakże wziąć pod uwagę, że w pierwszej połowie okresu walki z religią

ludzie niereligijni, zjawiający się na widowni życia, byli prawie zawsze synami rodzin

katolickich lub protestanckich, wychowanymi w duchu swej religii; dopiero pod

wpływami, pochodzącymi z poza rodziny, tracili wiarę i stawali się często wrogami

religii. Dopiero później, w miarę mnożenia się ludzi bezreligijnych, a zwłaszcza w

miarę upadku religijności wśród kobiet, powstawały coraz liczniejsze rodziny

bezwyznaniowe, bądź formalnie, bądź faktycznie, przy formalnym należeniu do tego

czy innego wyznania. Dopiero też w drugiej połowie ostatniego okresu mamy do

czynienia z większą liczbą ludzi, wychowanych już bez religii.

Niema dotychczas w piśmiennictwie europejskim metodycznego studium

psychologicznego i etycznego nad tą częścią dzisiejszego pokolenia, nad tym nowym

produktem naszej cywilizacji. My wszakże, politycy, którzy, o ile pragniemy coś

stworzyć, budujemy na duszy ludzkiej, na jej właściwościach moralnych, na sposobie

czucia i myślenia naszych rodaków, zmuszeni jesteśmy patrzeć w głębię duchową

współczesnych nam pokoleń i formować sobie poglądy na ich wartość; wprawdzie nie

drogą metodycznych badań, ale jednak na podstawie dużej czasami ilości

spostrzeżeń.

Otóż, o ile moje i nie tylko moje spostrzeżenia sięgają, ci ludzie dzisiejszego

pokolenia, których wychowano bez religii lub też w formalnym tylko do niej stosunku,

przedstawiają formację moralną całkiem nową, odcinającą ich wyraźnie od reszty

społeczeństwa. Spotykamy wśród nich pojedyncze przykłady nawrócenia i wyjątkowej

gorliwości religijnej; częściej widzimy cynizm zupełny, wyzucie z wszelkiej moralności,

uderzające zwłaszcza u synów ludzi wybitnych, którzy, będąc obojętnymi religijnie lub

nawet wrogami religii, żyli uczciwie i pracowali z wielkim nieraz zapałem i

poświęceniem dla swej idei; czasami spostrzegamy wśród nich dziwaków,

niezdolnych do zrozumienia życia i znalezienia sobie w nim miejsca; na ogół wszakże

są to mniej lub więcej poprawni materialiści, wlokący się przez życie bez wyraźnego

celu, bez gwiazdy przewodniej. Wszystkich znamionuje wybitne kalectwo moralne;

polegające na braku wszelkiego zapału, zdolności do mocnej wiary w cokolwiek, do

poświęcenia czegokolwiek ze swego egoizmu, wreszcie na braku zdolności

uwielbienia, którą jeden mądry pisarz nazwał najwyższą zdolnością człowieka. Są to

chodzące po ziemi trupy...

Ci wybitni ateusze, którzy świecili nieraz wielkimi zaletami moralnymi, to byli

wychowani religijnie synowie rodzin katolickich. Ich zalety byty wynikiem wychowania

katolickiego: wdrożyło ich ono w katolicki stosunek do życia, który im pozostał,

jakkolwiek z wiarą zerwali. I dlatego, że zerwali, nie byli zdolni przekazać tego

stosunku swym synom, zwłaszcza, jeżeli matka w swej bezreligijności poszła w ślad

za ojcem.

Dmowski Roman - Kościół,Naród i Państwo.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: