ASPIRACJE EDUKACYJNE MŁODZIEŻY, WPŁYW MEDIÓW
W okresie szkolnym (gimnazjum, liceum) pojawiają się i kształtują aspiracje. Od nich zależy przyszłość młodego pokolenia i całego społeczeństwa. Aspiracje nowego pokolenia kształtuje środowisko rodzinne, media, lokalna społeczność, środowisko rówieśnicze i nauczyciele.
Analizując aspiracje możemy wnioskować o wartościach stanowiących przedmiot dążeń danej grupy czy całego społeczeństwa. Media mogą decydująco oddziaływać poprzez uzupełnianie bądź modyfikację przedmiotów aspiracji. Aspiracje silnie i długotrwale współdecydują o planach życiowych, wyborze zawodu i zamierzeniach młodzieży.
Wpływ mediów w edukacji, wychowaniu i kształtowaniu wartości i aspiracji jest znaczący.
Współczesna młodzież różni się zasobem posiadanej wiedzy i doświadczeniem życiowym od rodziców i dziadków. Awans społeczny uwarunkowany jest najczęściej posiadaną wiedzą, zawodem i uzdolnieniami. Wykształcenie obecnie przestało być celem, a stało się środkiem do realizacji celu. Studia nie przedłużają już młodości, są niezbędne do kariery zawodowej. Dzięki studiom młodzi ludzie chcą zdobyć wysokopłatną pracę. Studia są często inwestycją we własną przyszłość, a wyniki osiągane decydujące o sukcesie w pracy zawodowej. Zachodzące ostatnio zmiany społeczne, polityczne i gospodarcze powodują inny sposób patrzenia na świat i wyzwalają inne oczekiwania młodych ludzi.
Aspiracje edukacyjne są dziś bardzo mocno wpisane w system wartości. Odgrywają one ważną role w edukacji młodzieży, motywują zamierzenia dotyczące wyników pracy szkolnej, ukończenia określonej szkoły i uzyskania zamierzonego poziomu wykształcenia. Często określane są jako życzenia, zamierzenia czy pragnienia. Zachodzące ostatnio zmiany społeczne, polityczne i gospodarcze warunkują inne oczekiwania młodego pokolenia.
Z pojęciem aspiracji spotykamy się w literaturze psychologicznej, socjologicznej i pedagogicznej. Aspiracje są różnie interpretowane przez przedstawicieli tych dziedzin. W mowie potocznej aspiracje rozumiane są jako „dążenie do czegoś, pragnienie osiągnięcia czegoś (najczęściej w odniesieniu do ambitnych zamierzeń, celów, ideałów życiowych itp.).” zgodnie ze „Słownikiem Psychologicznym”[1] terminem aspiracji określa się:
v pragnienia osiągnięcia czegoś znaczącego, dążenie do znaczącego celu, ambicje,
v przekonanie o własnych możliwościach w danym szerszym lub węższym zakresie aktywności, będącej dla człowieka podstawą osiągniętych efektów działania.
Alicja Sokołowska pisze, że aspiracje to „(...) ogół pragnień i dążeń dotyczących osobistej przyszłości jednostki”[2]
W ujęciu W. Łukaszewskiego aspiracje są określane jako idealne rezultaty działania uświadomionego przez człowieka w postaci pragnień i stanowiącego część składową „ja idealnego”. [3]
Zdaniem Andrzeja Janowskiego aspiracje, to w ujęciu psychologii „pragnienia lub dążenia o określonym natężeniu związane z zaspokojeniem pewnej potrzeby i (lub) nakierowane na określony cel”[4], zaś poziom aspiracji w rozumieniu charakterystycznym dla psychologów służy „(...) do porównywania go z poziomem wykonania lub sprawności” [5]
Dla psychologów aspiracje są składnikiem osobowości, interesują ich przeżycia, pragnienia i stan towarzyszący dążeniom do celu oraz motywy kierujące ich osiągnięciem. Motywy zachowania się jednostki są determinowane przez jej twórczy stosunek do otaczającego świata. Dlatego w psychologii większą uwagę zwraca się nie tyle na motywy zachowania jednostki, co na obiekt aspiracji, dzięki któremu lepiej można zrozumieć samą naturę czy jakość aspirowania bądź dążenia [6].
Socjologowie traktują aspiracje jako dążenia wyznaczone przez określone cele i hierarchię wartości, jednostka dąży do: „społecznie uznanych celów, których osiągnięcie daje subiektywne poczucie korzystnej zmiany w obrębie przyjętej skali wartości, które pojawiają się i kształtują w toku życia społecznego(…)”[7].
Według W. Wiśniewskiego „ aspiracje edukacyjne odnoszą się do poziomu oczekiwań dążeń społecznych, jednostkowych czy zbiorowych w zakresie wykształcenia bądź pozycji społeczno-zawodowej”[8].
Natomiast według Marii Łoś, która podaje za Bronisławem Gołębiowskim aspiracje występują jako „zespół wyznaczonych przez hierarchię celów, które jednostka akceptuje oraz określa jako ważne, i które przesądzają o jej planach życiowych”.[9]
T. Lewowicki stwierdza, że swoistą cechą socjologicznego ujęcia aspiracji jest zainteresowanie wartościami, które są obiektem pragnień ludzkich.[10]
Według A. Kłoskowskiej „(...) aspiracje uznać można za kategorie potrzeb świadomych, odnoszących się do przedmiotów – wartości aktualnie nie posiadanych lub takich, które wymagają stałego odnawiania, a są uznane za godne pożądania.”[11].
Oprócz podejścia socjologicznego i psychologicznego jest jeszcze podejście pedagogiczne, które odwołuje się zarówno do psychologicznych jak i socjologicznych ujęć. Takim przykładem wieloaspektowego ujęcia aspiracji jest definicja M. Kozakiewicza która brzmi następująco: „ Przez aspiracje młodego człowieka rozumie się pragnienia czegoś, dążenia do czegoś w życiu, np. dążenie do osiągnięcia określonych, wytycznych celów, pragnienie realizacji ambitnych planów, zadań itp.”[12]
Podobnie jak różne jest rozumienie aspiracji, tak różne są określenia poziomu aspiracji. W rozumieniu psychologicznym definiuje się poziom aspiracji jako przewidywany lub spodziewany wynik działalności. W wielkiej encyklopedii powszechnej znajduje się sformułowanie mówiące, że „jest to rezultat przewidywany przez osobę wykonującą zadanie lub realizującą jakiś cel” [13]
Kozielecki uważa, że „poziom aspiracji jest wyróżnioną wartością na skali osiągnięć, wartością, która daje człowiekowi satysfakcję” [14]
W socjologii dominuje nieco inne ujęcie poziomu aspiracji. Aspiracje ludzi rozpatrywane są na tle pragnień i dążeń dużych i małych grup społecznych. Płaszczyzną odniesienia staja się więc aspiracje tych grup. Sporo uwagi poświęca się w tych badaniach hierarchia celów czy hierarchia wartości.
W pracach pedagogicznych poziom aspiracji najczęściej rozumiany jest podobnie, jak w opracowaniach socjologicznych przy czym obok odniesień do hierarchii wartości (w rozumieniu aspiracji o charakterze socjologicznym) pojawiają się rozważania o wartościach i aspiracjach o charakterze kulturowym. Poziom aspiracji zależy od tego, jaka wartość ma dla jednostki działanie, które podejmuje. Aspiracje determinuje to działanie, wywołuje ocenę wyniku i jego konfrontację z zamierzeniem, w konsekwencji występuje albo utrzymanie wysiłku, albo mobilizacja do jego zwiększenia. Poziom aspiracji jest uzależniony nie tylko od doświadczeń jednostki, ale również od doznanych przez nią wcześniej sukcesów i niepowodzeń. Aspiracje to składnik osobowości aktywnego człowieka, który podejmuje działania zmierzające do przekształcenia doskonalenia samego siebie.
Pragnienia i dążenia ludzi dotyczą wielu obiektów, różne też mogą być cele, do których zmierzają poszczególne jednostki lub grupy. Różna zatem jest treść aktywności czy treść pożądanych obiektów. Wyróżnia się więc m.in. aspiracje edukacyjne, które odgrywają ważną rolę w rozwoju umysłowym młodzieży. Przyjmuje się definicję która stwierdza, że „(...) u młodzieży występują również aspiracje dotyczące przyszłej nauki. Można je określić skrótowo mianem aspiracji edukacyjnych. Odnoszą się one do poziomu wykształcenia, który dany osobnik pragnie lub zamierza w przyszłości osiągnąć”[15]·
Aspiracje edukacyjne pozostają w bliskim związku z aspiracjami zawodowymi które, „odnoszącymi się do zdobycia w przyszłości określonego zawodu lub wykonywania pewnych czynności zawodowych”[16]. Ze względu na poziom, aspiracje możemy podzielić na wysokie, przeciętne oraz niskie, które wyróżnił Z. Skorny biorąc za kryterium stopień trudności zadania, które dany osobnik pragnie lub zamierza wykonać. Jeśli zadanie jest trudne – mamy do czynienia z aspiracjami wysokimi, przy zadaniu o średnim stopniu trudności – z aspiracjami przeciętnymi, przy zadaniu o małym stopniu trudności – z niskimi[17].
„Wyróżnienie aspiracji ze względu na poziom wymaga ich porównania z odpowiednim układem odniesienia” – w ujęciu socjologicznym. W psychologii zaś wysokie lub niskie aspiracje utożsamia się ze stosunkiem aspiracji danego osobnika do jego możliwości lub osiągnięć”[18]. Istnieje relacja między poziomem aspiracji a indywidualnymi możliwościami i warunkami skutecznego działania, dlatego przyjmując za podział to kryterium można mówić o aspiracjach zawyżonych, realistycznych oraz zaniżonych[19]. Aspiracje zawyżone będą wtedy, gdy zadanie podejmowane przez danego osobnika przekracza jego możliwości. Aspiracje realistyczne będą wtedy, gdy osobnik podejmuje zadania, które będzie w stanie wykonać. O aspiracjach zaniżonych powiemy, gdy osobnik będzie podejmował zadania bardzo łatwe. Uwzględniając zaś związek aspiracji z działaniem wyróżnić można aspiracje życzeniowe i działaniowe. Aspiracje życzeniowe będą wtedy, gdy osobnik ukierunkowany będzie na cele idealne występujące w świadomości w formie życzeń, pragnień, marzeń dotyczących upragnionego stanu lub wyniku działania[20]. „Aspiracje działaniowe to dążenia lub zamierzenia dotyczące osiągnięcia pewnego stanu lub wyniku działania. Spełniają one funkcje stymulatora pobudzającego do podjęcia określonej formy aktywności”[21].
Następnym czynnikiem różnicującym aspiracje jest czas, czyli okres który jest potrzebny i który trzeba przeznaczyć na zrealizowanie celu. Ze względu na okres działania można wyróżnić cele doraźne, finalizują nasze czynności i działania, oraz cele życiowe, finalizujące naszą działalność. Wymienionym cele towarzyszą aspiracje aktualne oraz perspektywiczne.
„Aspiracje aktualne to zamierzenia lub pragnienia realizowane w bliskiej przyszłości. Ten rodzaj aspiracji bywa również określany mianem aspiracji doraźnych”[22]. „Aspiracje perspektywiczne to zamierzenia lub pragnienia dotyczące wyników przyszłego działania, które określa się również mianem osiągnięć.
Aspiracje perspektywiczne mogą dotyczyć poziomu osiągnięć w zakresie uczenia się, działalności zawodowej, społecznej, naukowej, kulturalnej, sportowej. Realizacja tych aspiracji może trwać wiele lat, a nawet całe życie. Aspiracje perspektywiczne przejawia np. uczeń kończący szkołę średnią, który zamierza ukończyć studia, pracownik pragnący uzyskać określone stanowisko lub kwalifikacje zawodowe czy naukowiec zamierzający dokonać ważnego odkrycia naukowego”[23].
Aspiracje mogą dotyczyć różnych dziedzin życia człowieka. Andrzej Janowski porządkuje aspiracje następująco:[24]
v dotyczące przyszłej nauki – według autora ten rodzaj dążeń charakteryzuje się pytaniem: „Człowiekiem o jakiej wiedzy pragnie się zostać?”;
v dotyczące zawodu, jego rodzaju, funkcji wykonywanych w ramach zawodu, miejsca pracy, właściwości wykonywanej pracy;
v dotyczące sposobu ułożenia sobie życia osobistego i rodzinnego; autor wyodrębnia tu aspiracje dotyczące posiadania rzeczy, dotyczące standardu i sposobu życia, miejsca zamieszkania, miłości, małżeństwa, dotyczące wzorców spędzania wolnego czasu, uczestnictwa w kulturze;
v dotyczące tego jakim wartościom człowiek pragnie się podporządkować i zgodnie z jakimi normami postępować – aspiracje te dotyczą sfery moralno – społeczno – ideowej;
v dotyczące prywatnych zainteresowań i zamiłowań.
Andrzej Janowski wspomina, że bywają też aspiracje zawierające cechę ruchliwości poziomej (zmiana miejsca zamieszkania, miejsca pobytu) albo cechę ruchliwości pionowej (kariera zawodowa, sukces materialny uznanie ludzkie)[25].
Natomiast zdaniem Zbigniewa Skornego, aspiracje możemy klasyfikować według różnych kryteriów. Tymi kryteriami są: poziom aspiracji, relacja do możliwości, związek z działaniem, okres realizacji, ruchliwość, związek ze świadomością, przedmiot, treść[26]. Aspiracje klasyfikowane według czterech pierwszych kryteriów opisane zostały wcześniej. Co do pozostałych kryteriów, to z uwagi na treść Zbigniew Skorny wymienia szereg aspiracji[27]:
v ludyczne – dotyczące dążenia dziecka do uczestnictwa w zabawie, pełnienia w niej określonej roli, uzyskania odpowiedniego wyniku, posiadania pożądanych zabawek, u młodzieży dotyczą one udziału w imprezach rozrywkowych, wycieczkach, oglądaniu atrakcyjnych filmów lub widowisk;
v szkolne – dotyczące wyników pracy szkolnej, uzyskiwania ocen;
v edukacyjne – dotyczące przyszłej nauki, uzyskania wykształcenia;
v zawodowe – odnoszące się do zdobycia danego zawodu, wykonywania określonych czynności zawodowych, do warunków pracy, zajmowania stanowiska (w obrębie aspiracji zawodowych autor wyodrębnia aspiracje efektywnego działania dotyczące działalności skierowanej na uzyskanie sukcesu oraz aspiracje do samokształcenia przejawiające się w chęci uzupełnienia posiadanej wiedzy, nabywanie nowych umiejętności zawodowych);
v aspiracje społeczno – polityczne – uwidaczniające się w pragnieniach, zamierzeniach przynależenia do organizacji społecznych, w działalności w samorządzie szkolnym, harcerstwie, wszędzie tam gdzie istnieje grupowe współdziałanie;
v prestiżu społecznego – dotyczące pragnień lub zamierzeń pełnienia określonych ról społecznych, zajmowania danej pozycji w grupie, stanowiska w zakładzie pracy (autor uważa, że takie aspiracje można nazwać fasadowymi lub pozorowanymi, a autentyczne aspiracje społeczne rodzą się na podłożu wyższych uczuć moralno – społecznych);
v rekreacyjne – dotyczą sposobu organizowania wolnego czasu, organizacji wypoczynku; aspiracje te mogą przejawiać się jako aspiracje kulturalne (uczestnictwo w czasie wolnym w imprezach kulturalnych), łączą się też z aspiracjami towarzyskimi (pragnienie uczestniczenia w spotkaniach towarzyskich, kontaktowania się z innymi ludźmi, organizowania wspólnych imprez kulturalnych);
v ekonomiczne (materialne) – przejawiają się w chęci posiadania określonego majątku, statusu materialnego.
v osobiste – odnoszą się do zamierzeń, pragnień dotyczących cech przyszłego partnera, okresu założenia rodziny, liczby dzieci, organizacji życia małżeńskiego, statusu materialnego przyszłej rodziny.
Ze względu na przedmiot autor wyróżnia[28]: aspiracje ukierunkowane na osiągnięcie stanu, np. pragnienie ukończenia szkoły i aspiracje ukierunkowane na zdobycie pewnego obiektu, np. chęć posiadania samochodu. Przyjmując kryterium ruchliwości autor wyróżnia także aspiracje ruchliwości poziomej – wyznaczonej przez wielkość zmian dotyczących np. miejsca zamieszkania i pionowej – uzależnionej od wielkości pożądanych zmian, np. w hierarchii społecznej.
Według kryterium związku ze świadomością są aspiracje uświadomione – dotyczące celów, które jednostka zamierza osiągnąć i latentne, których jednostka sobie nie uświadamia. Poziom aspiracji jest uzależniony nie tylko od doświadczeń jednostki, ale również od doznanych przez nią wcześniej sukcesów i niepowodzeń. Aspiracje to składnik osobowości aktywnego człowieka, który podejmuje działania zmierzające do przekształcenia doskonalenia samego siebie.
KSZTAŁTOWANIE SIĘ ASPIRACJI EDUKACYJNYCH
Wiele czynników ma wpływ na kształtowanie się aspiracji, można je ująć w trzy grupy. Pierwsza obejmuje czynniki środowiskowe. Aspiracje są silnie uwarunkowane czynnikami środowiskowymi. Środowisko w którym żyje człowiek, odgrywa znaczną rolę w kształtowaniu jego dążeń. Środowisko czy środowiska społeczne, w których przebywa człowiek, wyraźnie determinują pojawienie się i kształtowanie ludzkich pragnień i dążeń. Szczególnie dużą role odgrywa tu środowisko rodzinne. Twierdzi się często, że aspiracje są w dużym stopniu wyznaczane przez rodzinę i panujące w niej warunki życia.
W literaturze istnieje wiele definicji rodziny. Zdaniem W. Okonia rodzina to, „(…) mała grupa społeczna składająca się z rodziców, ich dzieci i krewnych. Rodziców łączy więź rodzicielska, stanowiąca podstawę wychowania rodzinnego, jak również więź formalna określająca obowiązki rodziców i dzieci wobec siebie.”[29] To właśnie miedzy innymi pod wpływem rodziny kształtują się aspiracje edukacyjne dziecka.
Andrzej Janowski jest zdania, że rodzina wywiera wpływ na aspiracje dziecka. Wpływy te podzielił na[30] społeczno – statutowy, rzeczowy, intencjonalny. Pierwszy z nich dotyczy miejsca zamieszkania, wykształcenia, rodzaju i wielkości mieszkania, pozycji społecznej rodziców. Drugi obejmuje obycie i umiejętność posługiwania się różnymi przedmiotami. Na aspiracje mają wpływ: książki, środki masowego przekazu, urządzenia techniczne. Trzeci rodzaj czynników to według autora „(...) świadome oddziaływanie rodziców, ich opinie i poglądy, przekonania, cenione przez nich wartości, a także wzory uczestnictwa w kulturze, sposób spędzania wolnego czasu, popierane lub lekceważone wzorce zachowań i sukcesu itp.”[31]
Oddziaływanie rodziny ma charakter wieloczynnikowy. Na kształtowanie się aspiracji edukacyjnych mają wpływ takie czynniki jak: pochodzenie społeczne, wykształcenie i zawód rodziców, materialne warunki życia.
Takiego zdania jest Kazimierz Suszek[32] który uważa, że pozycję społeczną rodziców wyznacza ich wykształcenie, wykonywany zawód i miejsce zamieszkania. Stwierdza, iż im wyższe wykształcenie reprezentują rodzice, tym większe są aspiracje edukacyjne ich dzieci. Przykład rodziców, nacisk kładziony na kształcenie, powodują, że dzieci chcą osiągnąć taką samą lub wyższą pozycję społeczną, chcą wybrać szkołę i zawód, który im to zapewni. Również wykształcenie innych członków rodziny, np. rodzeństwa ma wpływ na aspiracje szkolne dzieci. Z pozycją społeczną rodziny wiąże się ściśle jej sytuacja ekonomiczna. Kazimierz Suszek[33] zauważa, że młodzież częściej kontynuuje naukę i wybiera dłuższą drogę kształcenia jeżeli znajduje się w lepszych warunkach materialnych. Według autora te wartości zależą od wysokości zarobków i od liczebności rodziny. Trudniejsze warunki często hamują dążenia młodzieży do kształcenia się. Poza rodzicami na kształtowanie się aspiracji wpływają – intencjonalnie lub nieintencjonalnie- także inne osoby dorosłe.
Bardzo duże znaczenie ma miejsce zamieszkania. Młodzież mieszkająca w dużym mieście posiada lepszy dostęp do korzystania z dóbr kulturalnych takich jak kino, koncerty, biblioteki, teatr, domy kultury. Takiego zdania jest Mirosław Szymański,[34] który stwierdza, że pozaszkolne instytucje kulturalno – oświatowe rozwijają się głównie w miastach i dużych skupiskach ludzkich.
Druga grupę stanowi środowisko pedagogiczne, a więc celowe i świadome oddziaływania, które składają się na proces dydaktyczno-wychowawczy. Wszystkie te determinanty, które stanowią jakiś składnik celowej i świadomej działalności edukacyjnej, określić można mianem uwarunkowań pedagogicznych. Ważne znaczenie w procesie kształtowania aspiracji odgrywa zespół czynników środowiskowych i pedagogicznych związanych z atmosferą wychowawczą w szkole, typem szkoły, tradycjami szkolnymi, poziomem pracy dydaktyczno- wychowawczej. Po części są to czynniki natury socjologicznej – związane z funkcjonowaniem różnych grup społecznych, po części jednak – czynniki te są celowo wywoływane, kształtowane, aby zmieniać czy formować osobowość wychowanków. Szkoła prowadzi, systematyczną, zaprogramowana działalność zmierzającą do przekazania młodzieży norm uznanych za wartościowe społecznie, powszechnie akceptowanych. Ma przedstawiać wizje wartościowego życia, prezentować godne hierarchie wartości, cele życiowe, a także zasady uczestnictwa w życiu społecznym.
Według Z. Skornego (…) „ szkoła ma wpływ na kształtowanie się aspiracji”[35]. Szkoła która realizuje swoją funkcję wychowawczą, wpływa na aspiracje nie tylko poprzez określone treści lecz również poprzez wychowawcze interakcje nauczyciela i ucznia. Sukcesy w nauce szkolnej sprzyjają kształtowaniu się silnych aspiracji edukacyjnych. Duży wpływ na te aspiracje mają nauczyciele. Nauczyciel powinien wiedzieć jak ważne są podstawowe zasady i wartości decydujące o wychowywaniu człowieka.
Trzecia obejmuje predyspozycje osobowościowe, podkreśla się tu znaczenie potrzeb i dążeń jednostki do ich zaspokojenia. Szczególnym rodzajem ludzkich potrzeb są potrzeby osiągnięć. Uważa się je zgodnie z typowym dla wielu psychologów przeświadczeniem – za właściwości stosunkowo stałe i przejawiające się w różnych sytuacjach.
W opinii A Sokołowskiej[36] podstawą do podejmowania samodzielnych decyzji są różne przemiany psychiczne, takie jak: przejście do obiektywnej interpretacji zjawisk, uwolnienie się od bezkrytycznego naśladownictwa rówieśników, tworzenie się samokontroli, oparcie postępowania na świadomości i obowiązku. Wszystko to składa się na dojrzewanie psychiki człowieka.
Według Zbigniewa Skornego[37] czynnikami psychologicznymi wpływającymi na kształtowanie się aspiracji są sukcesy i niepowodzenia. Oddziałują one na poziom aspiracji poprzez samoocenę, która może dotyczyć wyników działania lub indywidualnych właściwości osobnika, od których one zależą. Autor twierdzi również, że na aspiracje wpływają niektóre procesy motywacji i struktura osobowości, np. postawy ryzykanckie i asekuranckie. Zauważa, że istnieje związek między aspiracjami, poziomem neurotyzmu, samoakceptacją, obrazem własnej osoby oraz innymi elementami osobowości.
Natomiast Mikołaj Kozakiewicz[38] wymienia czynniki negatywnie wpływające na aspiracje edukacyjne, nazywając je „barierami awansu poprzez wykształcenie”. Według niego barierami psychologicznymi są: niski stopień aspiracji, szukanie drogi do awansu tam, gdzie niepotrzebne jest wykształcenie, anachroniczne i niezgodne z rzeczywistością poglądy na wykształcenie i rodzaje zawodów, przekonanie o własnym braku zdolności, o niższym poziomie inteligencji, o braku zainteresowań daną dziedziną nauki lub pracy, rzeczywiste upośledzenie inteligencji, zdolności, zainteresowań, opóźnienie rozwoju umysłowego (moment dojrzałości szkolnej). Zdaniem autora hamulcem awansu poprzez wykształcenie może się stać w szczególnych okolicznościach każda cecha osobowości.
Na kształtowanie się aspiracji mają również wpływ standardy wytworzone przez ludzi dorosłych, dostarczają oni wzorców, sądów, ocen, akceptowanego stylu życia. Również standardy grup rówieśniczych maja wpływ na kształtowanie się aspiracji młodzieży. Aspiracje młodzieżowe są również uzależnione od środków masowego przekazu. Również jednym z czynników mających wpływ na kształtowanie się aspiracji jest proces motywacji. Motyw jest traktowany jako stan emocjonalny, który wpływa na aspiracje i oddziałuje za pomocą procesów na zachowanie się.
Czynnikami różnicującymi aspiracje – poza wymienionymi – są także: płeć, zmiany rozwojowe psychiki w kolejnych okresach życia, społeczna osobowość jednostki, poziom wiedzy, samoocena.
Pod wpływem licznych uwarunkowań aspiracje często ulegają zmianom. Zmiany aspiracji nazywane są dynamiką aspiracji[39]. Następują one często pod wpływem wielu czynników osobowościowych, środowiskowych, kulturowych i pedagogicznych. Niekiedy następują pod wpływem wychowania, niekiedy zaś pod wpływem zmiany warunków życia społeczno – gospodarczego i politycznego. Mogą się one dokonywać w różnym czasie i w różnych grupach. Dynamikę aspiracji bada się określając aspiracje rożnych ludzi w różnym czasie lub tej samej grupy osób w różnym czasie. W pierwszym przypadku badana jest dynamika pozorna[40] (Lewowicki, 1987, s. 44). Poznaje się nie tyle zmiany zachodzące u określonych ludzi, co typowe dążenia różnych grup ludzi żyjących w różnych warunkach i w innym czasie. Na podstawie wyników takich badań formułuje się wnioski o strukturze i poziomie aspiracji zbiorowości poddawanych odmiennym lub podobnym oddziaływaniom. W drugim przypadku badamy te samą grupę osób po to, aby określić rzeczywista dynamikę aspiracji[41], zmiany aspiracji jakie nastąpiły po pewnym czasie u badanych.
Badania nad aspiracjami edukacyjnymi mają długą i bogatą tradycję. Z badaniami nad tym problemem, które były przeprowadzone w latach 1963-1977 można zapoznać się z opracowania M. Sawińskiej[42]. W prezentowanej pracy, przedstawia badani, które były prowadzone w latach siedemdziesiątych, osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. W związku z tym, iż aspiracje rozumienie są w trojaki sposób, należy ująć analizowanie badania w trzy nurty.
Pierwszy nurt jest charakterystyczny dla socjologów, którzy analizują hierarchie wartości i celów życiowych jednostki, określają pozycje celów dotyczących wykształcenia, wykazują zależności realizacji innych zamierzeń życiowych od osiągnięcia celu związanego z edukacją, oraz wskazują na niektóre wyznaczniki tych celów.
Drugi nurt dotyczy planów dalszego kształcenia, deklaracji chęci ukończenia określonego szczebla wykształcenia.
Trzeci nurt wiąże się z realizacją aspiracji edukacyjnych przez badane jednostki.
Badania charakterystyczne dla pierwszego nurtu prowadził J. Orlik Badał aspiracje student...
purpura