I PRZYCZYNY ICH
POWSTAWANIA
Nieosiąganie przez ucznia pozytywnych wyników uczenia się; pojawianie się braków w wiedzy i umiejętnościach. Niepowodzenie szkolne jest przez nauczyciela kwitowane oceną niedostateczną; często staje się przyczyną drugoroczności, a nawet przerywania przez ucznia nauki szkolnej, co należy uznać za niepowetowaną szkodę społeczną.
I. PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH.
PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ
społeczno- biopsychiczne pedagogiczne
-ekonomiczne
względnie niezależne względnie zależne
od nauczyciela od nauczyciela
1. Przyczyny społeczno-ekonomiczne niepowodzenia szkolnego: system mowy dziecka nabyty w środowisku rodzinnym, niewykształconym i nie uczestniczą-
cym w kulturze, ograniczającym możliwości przyswajania i zdobywania przez ucznia wiedzy i umiejętności:; metody wychowawcze w rodzinie nie pozwala- jące na rozwój osobowości; ujemne nastawienie rodziny do nauki; praca fizyczna dziecka; brak warunków mieszkaniowych i materialnych; alkoholizm, choroby i kłótnie w rodzinie; przestępczość środowiska; sieroctwo; rozbicie rodziny.
2. Przyczyny biopsychiczne niepowodzenia szkolnego: słabe zdrowie dziecka; wady fizyczne, jak słaby wzrok lub słuch; upośledzenia, jak dysleksja [czytanie] i dysgrafia [pisanie]; niedostateczny stopień dojrzałości szkolnej, tj. nieosiągnięcie stopnia rozwoju umysłowego, emocjonalnego, społecznego i fizycznego, uniemożliwiającego udział
w życiu szkolnym i opanowanie treści programowych; nieodpowiednie
wyżywienie,; brak dostatecznej inteligencji i uzdolnień; niektóre cechy
osobowości, jak nadmierna pobudliwość, lenistwo, nieobowiązkowość .
3. Przyczyny pedagogiczne niepowodzeń szkolnych:
a] względnie niezależne od nauczyciela: złe warunki lokalowe szkoły;
ciasnota, brak biblioteki lub słabo zaopatrzona biblioteka; brak pomocy
naukowych; duża odległość szkoły od miejsca zamieszkania dziecka
i źle funkcjonujący system dowożenia uczniów z domu do szkoły i na
odwrót; zbyt duża liczba uczniów w klasie; dwu- i trzyzmianowość
nauczania; sztywność systemu klasowo-lekcyjnego [ system klasowo-lek-
cyjny polega na gromadzeniu w jednej klasie uczniów w tym samym wie-
ku] uniemożliwiająca efektywniejsze uczenie uczniów mających przybli-
żony poziom inteligencji i podobne uzdolnienia.;
b] względnie zależne od nauczyciela: niskie kwalifikacje zawodowe- bra-
ki w wiedzy ogólnej i polonistycznej oraz nieznajomość metodyki naucza-
nia przedmiotu; popełnianie błędów rzeczowych i metodycznych na lekcji
nieznajomość uczniów i ich środowiska; nieprzygotowanie się do lekcji
i absencja; ujemne cechy osobowości, takie jak nieżyczliwość dla ucz-
niów, niesprawiedliwość, złośliwość, wywołujące u uczniów lęk powodu-
jący niepowodzenie szkolne; nieobowiązkowość i lekceważenie pracy;
brak kultury osobistej i kultury języka.
II. ŚRODKI ZAPOBIEGAJĄCE NIEPOWODZENIOM SZKOLNYM.
1. Profilaktyka pedagogiczna. Tym terminem obejmuje się wszystkie działania nauczyciela zapobiegające niepowodzeniom szkolnym przez niego spowodowa-
nym. Polegają one na stałym i wielostronnym dokształcaniu się rzeczowym
i metodycznym nauczyciela, starannym i systematycznym przygotowywaniu
się do lekcji; wyrabianiu w sobie życzliwości dla uczniów i sprawiedliwym ich traktowaniu; na dbaniu o rozwój językowy uczniów, co jest specjalnym zadaniem nauczyciela języka polskiego, i pracy nad własną kulturą językową, na dbaniu o rozwój kultury ogólnej uczniów [ poprzez właściwe realizowanie kształcenia językowego, literackiego i kulturalnego]. Działania te nie tylko likwidują pedagogiczne przyczyny niepowodzeń szkolnych zależne od nauczyciela, ale również niektóre przyczyny społeczno-ekonomiczne, a miano-
wicie nierozwinięty system mowy wyniesiony z domu i nieobycie kulturalne.
Nauczyciel może częściowo likwidować:
A} przyczyny pedagogiczne niepowodzeń od niego niezależnych, a to przez
działania społeczne na rzecz poprawy warunków pracy szkoły, lepszej organiza-
cji nauczania, zwiększenia księgozbioru i pomocy naukowych;
B} przyczyny społeczno-ekonomiczne, a to przez prowadzenie spotkań i roz-
mów z rodzicami, organizowanie odczytów{wykładów}na temat wychowania dziecka;
C}przyczyny biopsychiczne, a to przez kierowanie uczniów tego wymagających do lekarza specjalisty lub psychologa; starania o stypendium, bezpłatne dożywianie w szkole itp.
2. Diagnoza pedagogiczna. Żeby likwidować niepowodzenia szkolne, trzeba najpierw wiedzieć, czy występują, w jakich dziedzinach i w jakim zakresie. Diagnozę więc stawia się na podstawie obserwacji uczniów;
rozmów z nimi, badania wyników nauczania, analizowania przyczyn
braków i ustalania dróg ich usuwania.
3. Terapia pedagogiczna. Polega na zapobieganiu niepowodzeniom i likwi-
dowaniu ich. Efekty osiąga się działaniami takimi jak:
a] niepomijanie ostatniego ogniwa lekcji wprowadzających nowy materiał. Zebranie i usystematyzowanie nowego materiału i utrwalenie;
b] prowadzenie lekcji poświęconych utrwalaniu wiadomości
i umiejętności;
c] incydentalne i okazjonalne powtarzanie {nawiązywanie do wiedzy już posiadanej}w trakcie lekcji;
d] uaktywnianie na lekcjach i kontrolowanie uczniów mających lub mogących mieć braki w wiedzy i umiejętnościach;
e] indywidualizacja nauczania;
f] stwarzanie motywacji uczenia się;
g] organizowanie samooceny koleżeńskiej, grup wyrównawczych, uczących się po lekcjach, udziału w kołach zainteresowań;
h] rozmowy z rodzicami.
III. NAUCZYCIEL WOBEC NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH NIE SPOWODOWANYCH PRZEZ SIEBIE.
Jeżeli już nauczyciel niewiele będzie miał sobie do zarzucenia, musi wiedzieć, że mimo jego najszczerszej chęci i oddanej pracy rzadko wszyscy bez wyjątku uczniowie osiągną bardzo dobre wyniki nauczania. Ze względu na zróżnicowany poziom uczniów tej samej klasy, dotyczący ich systemu mowy, wiedzy, umiejętności, uzdolnień, inteligencji, sposobu odczuwania itp., również ich wyniki nauczania muszą być zróżnicowane. Z tego trzeba sobie zdawać sprawę, jakkolwiek należy zrobić wszystko, co można, żeby owo zróżnicowanie zmniejszać. Jego odbiciem jest zresztą obowiązująca skala ocen, przewidująca to, że nie wszyscy uczniowie mogą osiągnąć równe wyniki w nauce. Dobrze jest też pamiętać, że nie należy karać ucznia oceną niedostateczną za niepowodzenia szkolne nie zawinione przez niego, tylko usilnie mu pomagać w ich likwidowaniu.
Referat przygotowała i wygłosiła
mgr Małgorzata Skowron-Gałczyńska
nauczyciel SSP w Lubczy
Bibliografia
1. Barnes D. – Nauczyciel i uczniowie. Od porozumiewania się do kształcenia.
Warszawa WSiP 1988.
2. Konopnicki J. – Powodzenia i niepowodzenia szkolne.
Warszawa PZWS 1980.
3. Kupisiewicz C. – Niepowodzenia dydaktyczne. Przyczyny oraz niektóre
środki zaradcze.
PWN, Warszawa 1988.
4.Kupisiewicz C. – O zapobieganiu drugoroczności.
PZWS, Warszawa 1978.
5. Łukawska A. – Dydaktyczne przyczyny trudności w nauce domowej.
PZWS, Warszawa 1973.
6. Spionek H. – Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne.
PWN, Warszawa 1985.
7. Włodarski Z. – Czynniki, od których zależą efekty uczenia się.
Psychologiczne prawidłowości uczenia się i nauczania.
WSiP, Warszawa 1974.
assert