Niepowodzenie szkolne.doc

NIEPOWODZENIA SZKOLNE.

Niepowodzenia szkolne są to takie sytuacje, które charakteryzują się

występowaniem wyraźnych rozbieżności między wymaganiami  wychowawczymi i dydaktycznymi szkoły a postępowaniem uczniów oraz uzyskiwanymi przez nich wynikami nauczania.

Niepowodzenia szkolne mogą mieć charakter jawny lub ukryty.

Niepowodzenia ukryte występują wówczas, gdy nauczyciele nie dostrzegają braków w wiadomościach i umiejętnościach uczniów mimo, że braki istnieją.

Niepowodzenia jawne występują wówczas, gdy nauczyciel stwierdza określone braki i w rezultacie ocenia jego wyniki pracy niedostatecznie. W przypadku, gdy ocena niedostateczna odnosi się do pewnej grupy tematów nie opanowanych przez ucznia, mówimy wówczas o opóźnieniu przejściowym np. może to być spowodowane chorobą ucznia. Wczesne wykrycie tego opóźnienia oraz podjęcie środków, które mają na celu jego likwidowanie, może uchronić ucznia przed drugorocznością .

Przyczyny niepowodzeń szkolnych zwykle są złożone i wielorakie.

Powszechnie wskazuje na trzy grupy czynników:

- przyczyny społeczno –ekonomiczne

- przyczyny biopsychiczne

- przyczyny pedagogiczne

Przyczyny społeczno-ekonomiczno należy rozumieć bardzo szeroko nie tylko jako rażące niedomagania bytowe, wyrażające się w niezaspokajaniu podstawowych potrzeb biologicznych ale jako warunków do wszechstronnego rozwoju w rodzinie.

Do podstawowych czynników środowiska rodzinnego należą:

§         czynniki określające pozycję społeczną ucznia, ekonomiczną rodziny poziom dochodów, sytuacja mieszkaniowa, źródła utrzymania rodziny, zawód rodziców;

§         czynniki kulturalne określające poziom życia codziennego tj. wykształcenie rodziców, wzorce kulturalne obowiązujące w rodzinie, zasady wychowywania dzieci, zaspokajanie potrzeb psychicznych dziecka, metody i środki stosowane w wychowaniu dzieci, kontrola zachowań, normy i wartości przekazywane dziecku w wychowaniu, zakazy i wymagania, nagrody i kary;   

§         czynniki określające strukturę rodziny oraz stosunki wewnątrzrodzinne, osobowościowe cechy matki i ojca.

Przyczyny biopsychiczne to przyczyny, które tkwią w samym dziecku i jego rozwoju. Do najczęstszych przyczyn endogennych należą: uszkodzenia układu nerwowego dziecka w okresie płodowym lub w czasie porodu lub po urodzeniu. Badania wykazały, że rozwój płodu zależy od tego jak postępuje matka w czasie ciąży tj. jaki prowadzi tryb życia, jak się odżywia, czy pali papierosy, pije alkohol, czy nie nadużywa leków.

Zaburzenia mogą wystąpić w skutek działania patogennych czynników na zarodek i płód, Np choroby wirusowe matki (różyczka), naświetlenie promieniami ultrafioletowymi izotopami.

Do najczęstszych czynników patogennych w okresie porodu powodujących zaburzenia rozwojowe należą: urazy czaszki - poród ciężki pośladkowy, kleszczowy (uszkodzenie mózgu), niedotlenienie w czasie porodu, przedwczesny poród – niedojrzałość układu oddechowego, nieukształtowane do końca wszystkie narządy.

Zaburzenia rozwoju wskutek działania czynników patogennych po urodzeniu dziecka to najczęściej urazy czaszki, środki farmakologiczne przyjmowane przez dziecko przez dłuższy czas, choroby somatyczne, niedożywienie.

Ujemny wpływ na przyswajanie wiedzy w szkole wywierają często występujące u dzieci zaburzenia dynamiki procesów nerwowych. Najczęściej spotykaną postacią zaburzeń procesów nerwowych u dzieci jest nadpobudliwość psychoruchowa i zahamowania.

Trudność tych dzieci wiążą się z ich wzmożoną ruchliwością, złą koncentracją uwagi, osłabieniem procesów analizy i syntezy, brakiem systematyczności, wzmożona pobudliwością emocjonalną. Dzieciom tym, szczególnie w klasach młodszych trudno dostosować się do siedzenia w ławce przez 45 min., dlatego wychodzą z ławki, przeszkadzają innym, brzydko piszą i nie uważają na lekcji. Dzieci zahamowane nie sprawiają swym zachowaniem większych trudności. Trudności przybierają inną postać. W związku z powolnością, dzieci nie nadążają za biegiem lekcji, mają trudności z rozwiązywaniem nowych zadań.

Trudno jest im się przystosować do nowych sytuacji, łatwo peszą się. Wywołane do odpowiedzi często okazują bezradność.

Innego rodzaju trudności wiążą się z zaburzeniami lateralizacji, czyli kształtowanie się przewagi funkcjonalnej jednej strony ciała nad drugą. Dzieci te mogą mieć trudności w nauce pisania, na lekcjach geometrii, na lekcjach

W- F.

U znacznej grupy dzieci obserwujemy zaburzenia  w sferze analizatora wzrokowego, słuchowego, ogólnego rozwoju motorycznego. Oprócz wymienionych zaburzeń mogą występować zaburzenia w sferze mowy i myślenia.

W sferze mowy: wady wymowy tj. jąkanie, seplenienie. Dzieci z takimi wadami powinny być pod opieką logopedy, gdyż mogą mieć kłopoty z opanowaniem prawidłowości ortograficznych.

Dzieci z zaburzeniami w sferze myślenia to dzieci o niższej inteligencji. Różne mogą być przyczyny tych zaburzeń. Mogą to być czynniki powodujące uszkodzenia centralnego układu nerwowego, zmiany morfologiczne, biochemiczne.

Różne też mogą być poziomy upośledzenia. Pewna grupa dzieci może uczęszczać do szkół normalnych, inna do szkół specjalnych, czy też do szkół życia. Grupa dzieci z pogranicza normy (70-80%) uczęszcza do szkół normalnych, lecz wymaga specjalnej troski ze strony szkoły i nauczyciela.

Czynniki pedagogiczne.

Do najważniejszych czynników wpływających na niepowodzenia w nauce szkolnej zalicza się jednak szkołę i nauczyciela. Wyniki pracy nauczyciela zależą od atmosfery pracy w szkole oraz od tego czy ma on dobre przygotowanie pedagogiczne i metodyczne, do doświadczenia pedagogicznego, od zdolności pożądanych w zawodzie nauczycielskim, od cech charakteru. Wśród czynników pedagogicznych, pedagodzy wyróżniają czynniki zależne od nauczyciela i niezależne od nauczyciela.

Zależne – to te czynniki, które bezpośrednio wiążą się z samym nauczycielem.

Czynniki niezależne – to te, na które nauczyciel nie ma wpływu, jak np. sztywny system nauczania (utrudnia indywidualizację pracy), przeładowane treściami programy szkolne czy zbyt liczne klasy.

Dydaktyczne środki walki z  niepowodzeniami szkolnymi.

Na usunięcie niektórych przyczyn niepowodzeń szkolnych takich jak np. brak należytej opieki nad uczniem ze strony rodziny, niekorzystne warunki materialne lub mieszkaniowe rodziców ucznia, nauczyciel ma zazwyczaj niewielki wpływ i jego możliwości działania w tej dziedzinie są na ogół ograniczone. Stosunkowo jednak duże możliwości ma on natomiast w zakresie przeciwdziałania tym przyczynom niepowodzeń szkolnych, które tkwią w samym uczniu i jego sposobie pracy. W związku z różnymi rodzajami trudności w uczeniu się  szkolnym i ze zróżnicowanym charakterem przyczyn, również zapobieganie owym trudnościom musi być wielotorowe. Inne zabiegi będzie nauczyciel czynił w przypadku przyczyn wynikających z trudnych warunków rodzinnych, a inne czynności będzie podejmował jeżeli przyczyna tkwi w samym dziecku, a jeszcze inne powinien podejmować, gdy przyczyna tkwi w pracy szkoły i jego własnym.

Zapobieganie trudnościom związanym z czynnikami ekonomicznymi nie jest możliwe do zrealizowania wyłącznie środkami materialnymi. Niezbędna jest popularyzacja wiedzy psychologiczno – pedagogicznej. Oddziaływania zmierzające w tym kierunku wpływałaby na błędy popełniane przez rodziców.

Do podstawowych dydaktycznych środków zapobiegania i zwalczania niepowodzeń szkolnych należy zaliczyć:

- profilaktykę pedagogiczną;

- diagnozę pedagogiczną;

- terapię pedagogiczną.

Profilaktyka pedagogiczna.

Wyniki procesu nauczania i wychowania zależą w dużej mierze od stosowanych przez nauczyciela form pracy dydaktyczno – wychowawczych. Nauczyciel stosując kontrolę opanowania przez uczniów wiadomości powinien pamiętać o tym, że kontrola służy nie tylko do wystawiania ocen ale również  do wykrywania uzupełniania luk w wiadomościach uczniów. W pracy z uczniami nauczyciel powinien pamiętać, że ma zróżnicowany zespół uczniów, dlatego też powinien zróżnicować zadania i metody pracy. W dydaktyce dużą rolę w zapobieganiu niepowodzeniom szkolnym, przypisuje się nauczaniu problemowemu, lekcja staje się bardziej atrakcyjna, wdraża do kolektywnego współdziałania, stwarza okazję do wymiany poglądów oraz wyrabia krytycyzm myślenia.

Diagnoza pedagogiczna polega na poznaniu ucznia, jego możliwości intelektualnych, warunków rodzinnych a jednocześnie określeniu braków w wiadomościach i umiejętnościach, jak również doszukaniu się przyczyn występowania tych braków.

Terapia pedagogiczna – to praca z uczniami, którzy mają trudności i niepowodzenia w nauce szkolnej. Terapia pedagogiczna może być stosowana indywidualnie bądź grupowo, zarówno na lekcji jak i na zajęciach pozalekcyjnych, np. na zespołach wyrównawczych czy też na zespołach reedukacyjnych.

Problem niepowodzeń szkolnych w literaturze.

Pierwsze poważniejsze badania nad niepowodzeniami w nauce szkolnej przeprowadziła H. Radlińska, jako podstawową przyczynę niepowodzeń szkolnych ukazuje warunki rodzinne szczególnie materialne tj. niedożywienie, brak podręczników, zarobkowanie dzieci.

Uczniowie opóźnieni w nauce jak stwierdza Radlińska to przeważnie dzieci, które nie miały dzieciństwa, gdyż od najmłodszych lat przeciążone były pracą zarobkową. Niski poziom kultury rodziców oraz brak zainteresowania nauką szkolną były niejednokrotne dodatkową przyczyną niepowodzeń tych dzieci. Do podobnych wniosków doszedł R. Gal, na podstawie badań przeprowadzonych we Francji po II wojnie światowej. Wyraził on dwie zasadnicze przyczyny ogólne i społeczne.

Ogólne – to dotyczące nauczyciela i metod pracy.

Społeczne – to warunki ekonomiczne rodziny.

Na duże  znaczenie warunków środowiskowych zwrócił także uwagę J. Pieter. Zbadał on za pomocą testów inteligencji a następnie ustalił warunki środowiskowe poszczególnych uczniów. Porównywanie wskaźników inteligencji z warunkami rodzinnymi dało dużą zależność, która dla tych zmiennych wynosiła 0, 82.

Wpływ środowiska rodzinnego na drugoroczność podała szerokim badaniom również M. Tyszkowa w 1964 r. na podstawie tych badań stwierdziła, że sytuacja rodzinna stanowi zespół czynników wywierających bardzo silny wpływ powodzenia dziecka w nauce szkolnej. Większość badań wskazuje jednak na przyczyny niepowodzeń szkolnych, które tkwią w samym uczniu. Dotyczą one według tych badaczy w różnicach zdolności.

Stanowisko oparte na równorzędnym traktowaniu kilku przyczyn niepowodzeń szkolnych reprezentował w Polsce J. Konopnicki. Wyróżnił on przyczyny ekonomiczno – środowiskowe, intelektualne i dydaktyczno – programowe. Za najważniejszą przyczynę o charakterze ekonomiczno – społecznym uważał on brak opieki nad dzieckiem. Wśród przyczyn intelektualnych wyodrębnił przyczyny tkwiące w ogólnych zdolnościach uczniów.

Wielostronną analizę dydaktycznych przyczyn niepowodzeń szkolnych zawdzięczamy Cz. Kupisiewiczowi, który podaje trzy przyczyny niepowodzeń związanych ze szkołą i nauczycielem, a są to:

§         popełnione przez nauczyciela w czasie lekcji błędy metodyczne polegające na słabej znajomości procesów nauczania, uczenia się;

§         niedostateczna znajomość uczniów przez nauczyciela;

§         brak ze strony szkoły opieki nad uczniami opóźnionymi w nauce.

Przezwyciężenie niepowodzeń szkolnych.

W szkole podstawowej a szczególnie w pierwszym okresie kształcenia, tj. w klasach I – III największe znaczenie ma możliwie wczesne wykrycie luk w wiadomościach umiejętnościach opanowanych przez uczniów. Jak wskazały badania w zakresie edukacji polonistycznej u dzieci klas młodszych braki umiejętności czytania a zwłaszcza cichego czytania ze zrozumieniem były niejednokrotnie przyczyną niepowodzeń uczniów także w późniejszym etapie kształcenia, np. na lekcjach historii czy geografii.

Aby wykryć zadawnione luki przede wszystkim te, które dotyczą elementarnych zasobów i umiejętności – należy stosować testy diagnostyczne. Ponad to należy zwrócić uwagę na źródło zaległości w materiale opanowanym przez dzieci. Często jest to słaba koncentracja uwagi, niesystematyczność, powierzchowność w nauce przejawiająca się min. w nieumiejętności racjonalnego planowania pracy oraz braku samodzielności.

W celu usunięcia wskazanych niedostatków niezbędne jest otoczenie dziecka fachową opieką wychowawczą, obdarzenie go zaufaniem, życzliwością, podtrzymywanie jego wiary we własne siły, itp.

Przyzwyczajanie zaś ucznia do systematyczności oraz wdrażanie go do koncentracji uwagi i intensywnego wysiłku, wymaga odpowiednich ćwiczeń korektywnych (w czasie zajęć pozalekcyjnych, w grupach wyrównawczych).

Opracowała – Marzena Florek