q Retoryka nie jest teorią gwarantującą sukces, jak nauki ścisłe, a jest pewną umiejętnością dostrzegania w rzeczach tego, co w odniesieniu do tych rzeczy jest przekonujące; jest to nauka o środkach przekonywania.
q Arystoteles: retoryka to umiejętność metodycznego odkrywania tego, co w odniesieniu do każdego przedmiotu może być przekonujące.
q Perelman: retoryka to dyscyplina polegająca na analizie technik dyskursywnych, które mają na celu wywołanie lub wzmocnienie poparcia dla twierdzeń przedkładanych do akceptacji.
q Retoryka przekonuje za pomocą dyskursu, środków werbalnych:
o Gdy przystawimy komuś do głowy pistolet, to jest to działanie nieretoryczne, ale gdy go postraszymy, że go postraszymy, to jest to retoryka.
q Retoryka a logika:
o Wywód logiczny:
§ Cel: udowodnienie.
§ Prawda jest dwuwartościowa: 0 lub 1.
§ Prawda jest obiektywna / intersubiektywna.
§ Istnieje obowiązek przyjęcia poprawnego wywodu.
§ Są tu pewne reguły budowania dowodu.
§ Odbiorca jest niekonkretny; cechy odbiorcy nie przekładają się na wywód.
§ Nadawca jest nieważny.
§ Aksjomaty stanowią fundament, na którym buduje się wywód.
§ Zły wybór aksjomatu oznacza nieprawdziwość całego wywodu.
§ Język:
· Precyzyjny.
· Jednoznaczny.
· Sformalizowany
o Wywód retoryczny:
§ Cel: przekonanie.
§ Prawda nie istnieje, zamiast niej są wartości.
§ Wartości są pluralistyczne – jedna wartość nie wyklucza innych.
§ Wartości są subiektywne.
§ Nie ma obowiązku, gwarancji przyjęcia wywodu – skuteczność jego zależy tylko od tego, czy odbiorca ten wywód przyjmie.
§ Kryterium oceny nie jest poprawność wywodu, a jego skuteczność.
§ Brak reguł, które, jak w logice, zapewniają skuteczność.
§ Są reguły, które zwiększają prawdopodobieństwo skuteczności.
§ Nie ma ogólnie dobrego wywodu, jest tylko dobry wywód do konkretnej publiczności.
§ Im większe dopasowanie wywodu do cech publiczności, tym większa szansa, że on będzie skuteczny.
§ Jeżeli wywód jest równie dobry dla wszystkich, to znaczy, że nie jest naprawdę dobry dla nikogo.
§ Nadawca jest istotny.
§ Aksjomaty występują nie tylko w logice, ale też w retoryce, i nazywają się locus communis – miejsce wspólne.
§ Są bazą, na której buduje się wywód.
§ Obejmują podzielaną przez nadawcę i odbiorcę wiedzę o świecie.
§ Mogą mieć:
· charakter ogólny (Arystoteles: „zawinił ten, kto miał w tym korzyść”) lub…
· charakter zawężony i odnosić się do wąskich grup społecznych – są wtedy bardziej skuteczne („za komuny było lepiej” i „za komuny było beznadziejnie”).
· Zgoda co do miejsca wspólnego owocuje zgodą co do reszty wywodu.
· Jeśli źle rozpoznamy miejsce wspólne, cały wywód jest chybiony.
· Język:
o Nieformalny.
o Nieprecyzyjny.
o Niejednoznaczny (to stanowi podstawę retoryki).
o Subiektywny.
Reguły, zasady zwiększające prawdopodobieństwo sukcesu w retoryce:
q Zasada perswazji:
o Celem retoryki jest przekonywanie.
o I wszystkie środki użyte w wywodach retorycznych powinny być podporządkowane temu nadrzędnemu celowi.
o Cel determinuje środki.
o Perswazja może być skierowana na:
§ Działanie.
§ Zmianę postaw.
§ W PRL dzieliło się to analogicznie na: agitację (doraźne działanie) i propagandę (długofalowe działanie).
§ W reklamie: hard-sell (sprzedaż) i corporate image (zmiana postaw).
o Teksty skierowane na któryś z tych celów mają inne cechy stylistyczne:
§ Np. reklama hard-sell zawiera konkretne informacje (cena, daty promocji).
§ Reklamy wizerunkowe to nastrój, klimat, kolory, muzyka, atmosfera.
o Dlatego dobry tekst 1. typu nie będzie dobry jako tekst 2. typu i odwrotnie.
o To, że retoryka namawia do zmiany postawy, czyni ją podobną do poezji.
o Bo stosuje podobne środki.
o Z poezji można uczyć się środków retorycznych.
q Zasada identyfikacji:
o Konieczność dania odbiorcy do zrozumienia, że jest przez nas akceptowany, że go lubimy.
o Nie można tej zasady naruszyć.
o Nawet, gdy istnieje konieczność zmiany, złamania opinii odbiorcy, można to uczynić tylko akceptując odbiorcę w pozostałym zakresie.
o Np. „ponieważ jesteś inteligentny, to na pewno sobie z tym poradzisz”, a nie „zmobilizuj się, bo jesteś tak głupi, że to zadanie może cię przerosnąć”.
o Przejawy identyfikacji:
§ Można to po prostu odbiorcy powiedzieć.
§ Można odbiorcę naśladować, pokazać mu, że się jest do niego podobnym.
o Uniesienie retoryczne:
§ Wyższa forma zasady identyfikacji.
§ Odbiorcy nie tylko czują, że nadawcy się z nimi identyfikują, ale sami zaczynają się identyfikować z nadawcami.
§ Odbiorcy zacierają poczucie różnicy między sobą a mówcą.
§ Odbiorcy zaakceptują wtedy wszystko to, co nadawcy powiedzą.
o Zasada identyfikacji polega na przełożeniu oczekiwań mówcy na język opinii publicznej:
§ to, czego my chcemy, musi być tak powiedziane, jakby oni chcieli, jakby wynikało z ich sposobu myślenia;
§ uznajemy, że oni mają rację, i dlatego, że myślą jak myślą, powinni przyjąć naszą tezę.
q Zasada aktualności:
o Chcąc kogoś przekonać, powinniśmy nawiązać jakąś więź pomiędzy tym, o czym mówimy, a czasoprzestrzenią, w której znajduje się odbiorca.
o Wmawiamy odbiorcy, że powinien coś zrobić w imię aktualności (bo tu i teraz).
o To może być obojętne, jaki jest teraz miesiąc, ale należy odbiorcę przekonać, że to trzeba zrobić właśnie w lutym.
o Np. wiosenna promocja: „kup, bo wiosna”
§ Ktoś patrzy przez okno i stwierdza: To prawda!
§ Jeśli pierwsza część zdania jest prawdziwa, to druga też.
o Każda chwila jest dobra, trzeba to tylko umotywować i podkreślić jej wyjątkowość.
o Tak samo jest z aktualnością miejsca:
o Np. można zachęcić do kupna nowego mieszkania
§ w mieście, w którym się mało buduje: „Kup nowe, bo tu się mało buduje i będziesz wyjątkowy”.
§ w Warszawie: „Kup nowe, bo w Warszawie buduje się najwięcej nowych mieszkań w całej Polsce”.
o Powiązanie to może być zupełnie od czapki.
q Zasada korzyści:
o Trzeba wyeksponować korzyści, jakie uzyska odbiorca po zrobieniu tego, do czego się go zachęca.
o Jedyną płaszczyzną mówienia o rzeczach, do których przekonujesz, jest mówienie o korzyściach, jakie ludzie będą z tego mieli; nie warto mówić o rzeczach, tylko o korzyściach.
o Nowoczesny marketing mówi: przedmioty są nośnikami korzyści; nie sprzedajemy przedmiotów, tylko korzyści.
o Tak samo w polityce: nie wybieramy polityka, tylko korzyści, jakie osiągniemy, gdy dojdzie do władzy.
o Korzyści te:
§ Mogą być materialne.
§ Ale najbardziej eksploatuje się korzyści symboliczne, które można odbiorcy wmówić i które opierają się tylko na tym, że on wierzy, że je posiada, albo inni będą w to wierzyć (samopoczucie, tożsamość, atrakcyjność).
§ Korzyść może być czymś w praktyce niekorzystnym – trzeba to tylko odpowiednio przedstawić („post it” - kartki z klejem, który słabo klei).
§ Korzyść polega często na braku straty.
§ Korzyść ta musi dotyczy odbiorcy, a nie nadawcy.
q Zasada apelu formalnego:
o Jeśli tekst jest atrakcyjny pod względem swojej formy, to zwiększy to akceptację treści, które ze sobą niesie.
q Zasada formy rozumianej szeroko:
o Odnosi się do kompozycji, do budowy wywodu retorycznego.
o O ile zasada apelu formalnego mówiła o użyciu ładnych słów, zdań i akapitów, o tyle tu chodzi o całą konstrukcję tekstu.
o Tekst powinien być podzielony na części, pozostające ze sobą w logicznym związku.
o Tekst powinien dać się łatwo czytać – jego forma powinna być taka, żeby nie utrudniała lektury.
o Płaszczyzny rozumienia tej zasady:
§ Spójność wewnętrzna: poszczególne akapity czy podrozdziały powinny być koherentne – powinny wiązać się ze sobą.
· Test: jeżeli tekst można pociąć na kawałki, wymieszać je ze sobą i złożyć z powrotem, i jest on równie dobry, jak na początku, to oznacza, że wcale nie był dobry.
· Dobry tekst ma jedyny możliwy, racjonalny porządek.
§ Spójność zewnętrzna: powinna zachodzić między tekstem a innymi elementami, np. tekstem a tematem.
q Zasada decorum / stosowności:
o Stosowne jest to, co nie jest niestosowne.
o Stosowne jest wszystko to, co nie narusza naszego poczucia stosowności.
o Naruszenie tej zasady: np. wplecenie sprośnych dowcipów do mowy pogrzebowej.
q Forma powinna być odpowiednia do tematu na poziomie stylu:
o W starożytnej retoryce wyróżniano różne style mówienia:
§ Górnolotny.
§ Prosty.
§ Powściągliwy.
o Wyróżniano też 3 powinności mówcy, który powinien:
§ Uczyć, instruować.
§ Poruszać, naginać.
§ Wzruszać.
o Odpowiednim celom przyporządkowane odpowiednie style.
o Była też instrukcja mówiąca, iż tekst powinien dzielić się na 4 części:
§ Wstęp.
§ Opowiadanie .
§ Argumentację.
§ Zakończenie.
q Zasada wyobraźni:
o Aby dotrzeć skuteczniej do rozumu odbiorcy, należy dotrzeć do niego poprzez wyobraźnię.
o Wyobraźnia to medium, przez które poruszamy rozum.
o Nie chodzi o to, żeby wymyślać rzeczy nieistniejące, ale żeby te istniejące pokazać w sposób właściwy.
o Należy wywoływać w umyśle odbiorcy rzeczy, o których się mówi.
...
heaen