wstęp do językoznawstwa

pochodzenie języka:

§         jako dociekania, element mitologii, filozofii

§         profesjonalne zajmowanie się językiem:

→    archeologia

→    antropologia

→    językoznawstwo

§         współcześnie: badania nad sposobem porozumiewania się szympansów (nie są zdolne
do wydawania dźwięków takich jak człowiek → gesty)

§         człowiek współczesny a neardeltańczyk: dźwięki artykułowane dzięki miękkości języka; położenia krtani → analogia między noworodkiem a neardeltańczykiem

§         neardeltańczyk a szympans: neardeltańczyk tworzył wspólnoty oraz chował/grzebał zmarłych, czego szympans nie robił/nie robi

§         40 tys. lat temu (nie później) pojawił się język → wskazują na to wykopaliska

§         100 tys. lat temu: język człowieka współczesnego

glottogonia: nauka zajmująca się pochodzeniem języka

Heraklit → onomatopeje, zaczątki mowy

Platon / Epikur → podważają słowa Heraklita, wskazują na ustalenia (elementy konwencjonalne)

§         w średniowieczu zakładano, ze najpierwotniejszym językiem był hebrajski → zróżnicowanie miało być skutkiem zburzenia wieży Babel (Biblia)

§         następnie za najpierwotniejszy język uznawano łacinę

§         Condillac (XVIII w.) zakładał, że język rozwijał się z mimiki i gestów

→    gesty połączone z ekspresją, silną gestykulacją [Włosi, Hiszpanie]

§         badania nad kodem porozumiewania się orek, delfinów, waleni (nie rozszyfrowane)

§         badania nad kodem porozumiewania się pszczół

natywizm: koncepcja, która w uczeniu się języka przypisuje większą rolę cechom dziedzicznym niż doświadczeniu nabytemu w kontakcie fizycznym i społecznym. Chomsky przyjmował, że istnienie poznania jest niezależne od doświadczenia. Argumentem za taką koncepcją języka jest wg niego fakt, że dzieci bardzo szybko uczą się języka → to, że człowiek szybko się uczy języka wynika z jego wrodzonych zdolności

język: twór społeczny, służy do porozumiewania się

→    prymarnie dźwiękowy

→    wtórnie graficzny

porozumiewanie się:   nadawca --- język --- odbiorca 

podziały języków

I ETNICZNE: są lub były używane jako rodowite przez członków jakiegoś społeczeństwa

II POMOCNICZE: języki, którymi dana społeczność nigdy nie posługiwała się jako pierwszym

I JĘZYKI ETNICZNE

1.      żywe – te którymi się posługujemy

2.      martwe

a)      wegetujące: o tradycji ciągłej, nigdy nie wygasającej (łacina, greka)

b)     odcyfrowane: znajomość zanikła, ale pozostały teksty, które zostały odszyfrowane,
co pozwoliło odnowić ich znajomość (język egipski, język sumeryjski)

c)      zrekonstruowane: po niegdyś żywym języku nie pozostały nawet teksty pisane, chociaż przekształcił się on w inne języki, co pozwoliło językoznawcom w przybliżeniu go zrekonstruować (język prasłowiański)

II JĘZYKI POMOCNICZE

1.      międzyetniczne

a)      sztuczne (esperanto[1], ido[2], novial[3], occidental[4], interlingua[5])

b)     pidgin: ogólnie język mieszany, utworzony na podstawie języka angielskiego i jakiegoś innego języka; rozwija się

c)      międzynarodowe: powstają wskutek wzajemnych zapożyczeń w efekcie długich
i bliskich kontaktów różnych grup etnicznych (języki kreolskie, pidginy, które
z różnych względów stały się językiem jakiejś społeczności), najczęściej powstałe przez uproszczenia morfologiczne języków kolonizatorów i przesycane elementami leksykalnymi języka tubylców → np. na bazie języka francuskiego mówi się na Haiti
i Marinice, na bazie języka angielskiego mówi się na Jamajce (sabiry, preolskie, pidginy)

2.      międzynarodowe: posługują się nim różne narody/plemiona w kontaktach handlowych, dyplomatycznych, naukowych

→ greka, łacina, angielski

→ angielski, francuski, hiszpański, chiński, arabski, rosyjski, suahili, perski, hausa

a)      naturalne: te, które powstały w drodze naturalnego rozwoju

b)     sztuczne: nie podlegają ewolucji, służą kontaktom

język jako przedmiot językoznawstwa i innych dyscyplin naukowych

§        

różne dyscypliny zajmują się językiem → jest to jeden z elementów badań

§         antropologia

§         etnologia

§         logika

§         psychologia

językoznawstwo/lingwistyka: nauka o języku, z uwagi na to, że język może być przedmiotem badań innych dyscyplin naukowych; językoznawstwo określa się jako naukę, w której język jest głównym przedmiotem badań

między aspektem językoznawczym i niejęzykoznawczym podejmowanych badań granice często
się zacierają

§        

dąży się do integracji tych dyscyplin

§         socjolingwistyka

§         psycholongwistyka

a)      językoznawstwo wewnętrzne: polega na badaniu samego języka bez uwzględniania związanych z nim zjawisk z zakresem innych nauk

b)     językoznawstwo zewnętrzne: dział powiązany z innymi naukami empirycznymi

o językoznawstwo antropologiczne/etnolingwistyka: [Whorf] przedmiotem badań są tu wzajemne związki między językiem, myśleniem, zachowaniem człowieka i rzeczywistości, czyli związki miedzy formalną strukturą języka, a resztą kultury społeczności, która tym językiem mówi.

   przedstawiciel: Benjamin Whorf, wg niego język jest nie tylko środkiem porozumiewania się, ale zawiera w sobie określony obraz świata

o socjolingwistyka: bada rolę języka w społeczeństwie, zajmuje się rozpatrywaniem języka
w różnych grupach społecznych, szczególnie w jakim zakresie różnią się one od języka ogólnego, bada też stylistyczne zróżnicowanie języka

   nazwa została utworzona w 1952 w U.S.A

o dialektologia: nauka o dialektach, czyli regionalnym zróżnicowaniu języka

   w Polsce jest 5 dialektów: kaszubski, mazowiecki, śląski, małopolski, wielkopolski

              w obrębie danego dialektu może znajdować się skupisko używanych gwar → nie da się   powiedzieć ile jest gwar → są zespoły gwarowe

o psycholingwistyka: bada zachowanie mowy w aspekcie psychologicznym, jej powstanie datuje się na rok 1955.

Zajmuje się szczególnie zjawiskami psychologicznymi i fizjologicznymi zachodzącymi
u człowieka w procesie komunikacji, np. w jaki sposób odbywa się proces uczenia  języka.

Niektórzy zaliczają tu także badania nad afazją, różnicami w komunikowaniu się człowieka
i zwierząt, pochodzeniem i rozwojem języka w ogóle

o glottodydaktyka: zajmuje się procesem nauczania/uczenia języków obcych, niektórzy próbują tu włączyć też naukę o procesie przyswajania i uczenia się języka ojczystego → tradycyjnie przyswajaniem języka zajmuje się psycholingwistyka, a nauczaniem języka metodyka

a)     językoznawstwo teoretyczne: budowanie teorii języka

b)     językoznawstwo stosowane: bada możliwości i sposoby wykorzystania językoznawstwa
w innych dyscyplinach (np. logopedia, socjolingwistka, psycholingwistyka)

c)      językoznawstwo diachroniczne: zajmuje się zagadnieniami rozwoju języka z punktu widzenia zmian, jakim on podlega w czasie; zaczęło się kształtować na przełomie XVIII i XIX wieku (jako nauka), wtedy zaczęły się kształtować filologie narodowe, a to jest zaczątek dający materiał. Najczęściej stosowaną jest metoda historyczno-porównawcza = językoznawstwo historyczno-porównawcze

d)    

rozgraniczenie między synchronią a diachronią wprowadził Ferdynand de Suasoure

e)      językoznawstwo synchroniczne: bada język w danym momencie jego rozwoju (nie interesuje się ewolucją języka). Przedmiotem zainteresowania jest sposób funkcjonowania języka niezależnie od pochodzenia jego elementów. Język traktuje się jako sume luźnych elementów – elementy względem siebie pozostają w określonych relacjach.

f)       językoznawstwo funkcjonalne: termin stworzony przez strukturalistów praskich, którzy kładli nacisk na komunikacyjny charakter języka → zakładali, że analiza pewnych elementów języka musi być ściśle związana z ich funkcją

g)     językoznawstwo taksonomiczne: jego celem jest wyodrębnianie i klasyfikacja różnych jednostek językowych. Ten typ językoznawstwa stworzył Noan Chomsky – twórca gramatyki generatywnej. W tym ujęciu wszystkie cechy istotne dla danej jednostki języka (np. fonem) oraz jej przynależność do określonej klasy można wyznaczyć na podstawie cech formalnych współwystępujących z daną jednostką w aktualnych wypowiedzeniach. Podstawową rolę odgrywają tu kryteria dystrybutywne, np. rzeczownik w języku angielskim występuje z the

h)     językoznawstwo opisowe/materiałowe: bada i opisuje system języka (frazeologiczny, leksykalny, gramatyczny)

i)       językoznawstwo porównawcze

-          historyczne: porównuje jeden język z innym w określonym czasie – klasyfikacja historyczna języków wedle stopnia wspólności ich pochodzenia

-          typologiczne: ustala klasyfikację języków wedle podobieństwa ich budowy

j)       językoznawstwo szczegółowe: bada pojedynczy język

k)     językoznawstwo kontrastywne: porównuje wybrane języki

narodowe i międzynarodowe funkcje języków

narodowa: jest elementem spajającym naród, będąc narzędziem komunikowania się oraz jest jednym z elementów kultury

międzynarodowa: jest narzędziem komunikowania się w różnych sytuacjach

języki dzisiejszej Europy

§         rodzina praindoeuropejska → słowiańskie, germańskie, celtyckie

§         rodzina indoeuropejska → łacina

§         język reaktywowany → hebrajski

§         rodzina ałtajska → turecki

§         rodzina uralska → języki: fiński, estoński, węgierski

* niektóre języki są dziś zagrożone: szkocki (88 tys.), irlandzki, baskijski

* język umiera, kiedy ludzie przestają posługiwać się nim na co dzień; nie rozwija się

* liczba języków na  świecie maleje → uwarunkowania ekonomiczne i społeczne

stosunek języka do innych rodzajów znaków

znak

treść oznaczana

(to, na co zwracana jest uwaga)

forma oznaczająca

(coś, co odsyła do czegoś)

·         drogowe

·         kolejowe

·         mimika twarzy

·         dym

5.      smakowe

6.      zapachowe

znaki:

1.      dotykowe

2.      wzrokowe

3.      słuchowe

4.      dotykowe

§         znaki, które się wzajemnie warunkują, tworzą system znaków – jeden bez drugiego nie może się obyć, muszą też różnić się od siebie i to przeciwieństwo nazywamy opozycją

§         system znaków tworzy kod

-...